Müslüman bilimini Avrupa’ya aktaran köprü: Endülüs

İslam uygarlığının 'altın çağı' olarak adlandırılan 7 ila 17'inci yüzyıllar arası, farklı kültürden birçok âlim yeni buluşlara imza atmış ve dünyayı değiştirecek buluşlar gerçekleştirmişlerdi. İspanya'dan Kuzey Afrika'ya, Orta Doğu'dan Endonezya ve Çin'e kadar üç kıtaya yayılmış olan İslam Uygarlığı, bilim, matematik, tıp, teknoloji, mimarlık gibi daha birçok dalın ilerlemesini sağladı. İslam dünyasında gerçekleşen bilimsel gelişmelerin Avrupa'ya ulaşması konusunda kuşkusuz en eski ve en bilinen yol, 711 yılı fethi sonrasıydı. İber Yarımadası'nın büyük bir bölümü 20 yıl içerisinde Arap egemenliğine girdi. Orada fatihler tarafından sonraki 150 yıl boyunca sürdürülen bilimler, İslam dünyasının merkezinde sürdürülenlerin büyük ölçüde aynısıydı. Barselona etrafındaki Pazar yerlerinde her iki kültür mensuplarının kişisel temasları yoluyla gerçekleşti. Bu konuda, 999 yılında II. Silvester lakabıyla papa seçilen Fransız Aurillaclı Gerbert'in ismi ön plana çıkar. Gerbert, Arap rakamlarının Avrupa'ya getirilmesi, usturlap hakkındaki eseri nedeniyle önemli görülür. İslam uygarlığı hakkında 20 ilginç bilgi 976 ve 992 yılında İspanya'da kopyalanan iki el yazmasında, Arap rakamlarının çok daha önce Avrupa'ya ulaştığı görülür. Bununla beraber Gerbert'e izafe edilen ve 10. yüzyıldan kalan bir usturlabın da ona ait olmadığı, üzerinde yazan yazıların Arap kökenli olduğu belirlenmiştir. Üzerindeki koordinat çizelgesinden ise el Me'mun'un dünya haritasından faydalandıkları anlaşılır. Hermannus Contractus, De mensura astrolabii isimli eserini kaleme aldı. Yedi iklim çizelgesi ve şehirlerin doğudan batıya sıralanışıyla el Fergani'nin el kitabının henüz Latinceye çevrilmeden önce de bilindiği bu eser sayesinde anlaşılır. Aynı zamanda taşınabilir silindir saati ve kadranını, Müslüman İspanya'dan Avrupa'ya ulaştıran kişi olduğu da ileri sürülür. İlk olarak sadece usturlabın, kadranın, halkalı kürenin kullanışlarına, Arap sayılarına, ilaç listeleri ve astrolojik formüllere dair bilgileri almışlardır. Avrupa, o dönemde Müslümanların büyük bilim ve felsefi sistemlerine dair kaleme alınan eserlerini anlayabilmek konusunda oldukça yetersizdir. Müslümanlar medeniyetin temellerini nasıl attılar? Daha sonraki büyük çeviri dalgası ise ilk olarak 12. yüzyılın başlarında ortaya çıktı. Malvernli Walcher, 11. yüzyılda Müslümanların astronomi ve matematiğinin ulaştığı Lothring bölgesinde yaşadı. Walcher, Ay tutulmasının zaman özelliklerini tespit etme girişiminde bulunan ilk Avrupalıydı ve bunu 1092'de bir usturlap yardımıyla yaptığı gözlem ile gerçekleştirmişti. 10. yüzyılda başlayan çevirilerin sayısı 12. yüzyılda daha da artmış; Arapçadan Latince ve İbraniceye çok büyük bir çeviri dalgası başlamıştı. Bu hareketin öncülerinden biri 1116-1142 yılları arasında faaliyet gösteren Bathlı Adelard'dı. Robert Grosseteste ve Roger Bacon ile birlikte, resepsiyon ve özümseme sürecinin en önemli üç İngiliz bilgininden biriydi. El Harizmi'nin Zîc adlı eserinin çevirisiyle, çağdaşlarına Müslümanların geliştirdiği astronominin hem teorik hem de pratik anlamdaki yansımalarını içeren bir el kitabından faydalanma imkânı sağlamıştı. Bu çalışmada aktarılan trigonometri ile trigonometrik çizelgeler Avrupa'da ileriki dönemlerde gerçekleşecek olan matematiksel, astronomik ve geodetik bilgi gelişimine hizmet etti. İslam uygarlığında eczacılık ve ilaçlar hakkında 25 ilginç bilgi Fakat Avrupalılar, Arapçadan çeviriler yoluyla kazandıkları matematik ve astronomi bilgilerini bizzat kendi güçleriyle yaratmak zorunda kalmaları durumunda, uzmanlar bunun bir hayli uzun süreceğini belirtmişlerdir. 711 yılında Araplar tarafından alınan bu şehir, zaman içerisinde yüksek seviyeli bir bilim merkezi haline geldi. Toledo, Müslümanlar, Hıristiyanlar ve Yahudiler arasında ortak bilimsel çalışma geleneğine ve büyük kütüphanelere sahip bir merkezdi. Bunlardan birisi de El Fergani'nin 9. yüzyılın ilk yarısında kaleme alınan astronomi el kitabıydı. Böylelikle El Harizmi'nin kitabı yanında, 17. yüzyıla kadar defalarca yapılan çevirileri sayesinde Avrupa astronomları arasında büyük popülarite kazanan bir diğer astronomik eser hizmete sunulmuştu. İslam uygarlığında tarım, ticaret ve iktisat hakkında 20 ilginç bilgi 1141-1147 yılları arasında, İspanya'da yaşayan bir İngiliz Chesterli Robert, Hermannus Dalmata ile birlikte Kur'an-ı Kerim'in Latinceye ilk çevirisini üstlendi. Robert aynı zamanda, El Harizmi'nin cebir kitabını çevirmesi ile cebir kavramının ve bununla ilgili matematiksel işlemlerin Avrupa'ya girmesini sağlayan kişiydi. 1099'dan 1291 yılına kadar, Antakya ile Kudüs arasındaki kültür merkezlerinin de dâhil olduğu Suriye'nin büyük bir bölümü yaklaşık 200 yıllığına, literatürde Doğu Latinleri olarak da isimlendirilen Latin Haçlıların eline geçti. Doğu Latinleri, hem Avrupa kültür merkezlerinde edinilen bilgileri kendilerine mal etme, hem de Arap-İslam kültür merkezleriyle 200 yıl süren temasları esnasında orada bulunan fakat çok yeni katkılar olmaları nedeniyle İspanya üzerinden Avrupa'ya ulaşamamış kaynaklara ulaştılar. Akdeniz üzerinden geçen Güney İtalya ile İslam dünyası merkezleri arasında bir köprü oluştu. Haçlılar, bilgi aktarımı konusunda, 200 yıl boyunca İslam dünyası merkezlerinde Arap-İslam bilimlerinin en yeni çalışmalarını, başarılarını ve ulaşmış oldukları bilgileri doğrudan doğruya tanıma ve Avrupa'ya aktarma imkânına sahip oldular.

Müslüman bilimini Avrupa’ya aktaran köprü: Endülüs

MEDENİYETİN TEMELLERİNİ MÜSLÜMANLAR ATTI