Müslümanların dünyaya bin yıllık mirası: Su yönetimi

'Elinizdeki suyun fazlasını kendinize saklamayın, zira bu, başkalarının hayvanlarını otlatmasına mani olur.' Geçmiş yüzyıllarda Müslümanlar, mevcut sulama tekniklerini alarak bazılarını değiştirmeden, bazılarını ise geliştirerek kullanmış, ayrıca yeni teknikler üretmişlerdi. Bu dönemde mühendislik alanında kaydedilen ilerlemeler kısmen matematikteki gelişmelerden kaynaklanıyordu; bu sayede sulama makineleri yapımında önemli bir yere sahip olan subilim (hidroloji) ve makine bilgisi sürekli olarak gelişti. 11'inci yüzyılda İran'da yaşayan ve '…yeraltında gizli olan suların yüzeye çıkarılmasından…' bahseden matematikçi ve mühendis Muhammed Kereci, arazi ölçüm aletleri tasarladı. Su kaynaklarının bulunmasında kullanılan yöntemleri geliştirdi ve yeraltı su kanalları kazmak için talimatlar kaleme aldı. Bu yeraltı kanalları ya da tünelleri, buharlaşmaya bağlı su kaybını önlemek için kazılırdı. Kanat adı verilen ve en eski örnekleri İran'da bulunan bu yapılar, tarımın gelişmesi ve daha fazla ekim yapılması sebebiyle hayati önem kazandı. Özellikle Ortadoğu'nun kuru ikliminde kanat inşaatı önemli bir ihtiyaç halini aldı. Daha sonra İspanya, Kurtuba'ya da getirilen kanatlar sayesinde kentlerde ev içinde su kullanımı mümkün hale geldi. İran'da ve bugün Afganistan olan bölgede yüzlerce ve binlerce kuyu bulunuyordu ve bu kuyuların hepsi bu yeraltı kanallarıyla birbirine bağlıydı. Tıkanma ve çökme gibi sorunların önüne geçmek amacıyla bu tasarım benimsenmiş, bu sayede kilometrelerce uzayıp giden çölde ve yaban arazide suyun kesintiye uğramaksızın akması sağlanmıştı. Kayalık alanlarda kanatlar yüzey suyu halini alıyor, arazinin değişmesiyle birlikte yeniden kayboluyordu. Cezayir Sahrasında da Fokkara adı verilen yer altı tünelleri bulunmaktaydı. Buradaki çiftçiler, vardiyalı olarak tahsis edilen su miktarını kontrol edebilmek amacıyla klepsydra adı verilen su saatleri kullanıyordu. İran'ın bazı bölgelerinde hidroelektrik barajı ve modern sulama sistemleri bulunmasına rağmen, çiftçiler hala kanat kullanıyorlar. Şiraz'ın kuzeydoğusunda kıymetli bir meta olan su, hala yeraltı kanallarından beslenen kuyulardan temin edilir. Bu sıcak ve kurak ortamlarda oldukça kısıtlı olan suyun kontrollü bir şekilde ve bir takım kurallar çerçevesinde kullandırılması gerekiyordu. Bunda dönemin kurumları da çok önemli bir rol oynuyordu. Irak'ta barajlar gibi büyük su yapıları devlete bırakılırken, küçük çaplı su yükseltme makineleri gibi daha küçük altyapıyı yerel nüfus kendisi üstleniyordu. Mısır'da, Nil Nehri sularının kontrol altında tutulması büyük önem taşıyordu. 14'üncü yüzyılın başında Mısır'da yaşayan tarihçilerden Nuveyri ve Makrîzî, Nil Nehri'nde baraj ve suyolu bakımının önemini vurgulamıştı. Gerek Eyyubilerde ve gerekse Memluklerde kanalların kazılıp temizlenmesi ve barajların bakımının yapılması sorumluluğu hem sultanlara hem de büyük arazi sahiplerine aitti. Irak'taki gibi, büyük yapılarla sultan ilgilenirken, daha küçük olanların bakımı halk tarafından yapılıyordu. Memluklerde görevi Mısır'ın her ilindeki barajları denetlemek olan Kâşifü'l Cüsûr adında bir görevli dahi bulunuyordu. Suyun damlama yoluyla israf edilmesi konusunda çok katı düzenlemeler mevcuttu. İsraf yasaklanmıştı ve İspanya'da su bir kereden fazla kullanılmak üzere bir kanaldan başka bir kanala alınıyordu. Su kanunlarıyla ilgili tüm ihtilaf ve ihlallere, kadısı çiftçiler tarafından seçilen mahkemeler bakıyordu. 'Su Divanı' adı verilen bu mahkemenin duruşmaları perşembe günleri şehrin ana camisinin giriş kapısında yapılırdı. Bu divan bin yıl sonra bugün, Valencia'daki katedralin kapısında halen bulunur. 12'inci yüzyıl botanisti İbnü'l Avvam, Tarım Kitabı adlı eserinde bir tür damla sulama tekniğinden bahseder. Bu tekniğin su tasarrufu sağladığını, ayrıca bazı bitki türlerinin aşırı sulanmasını önlediğini anlatır. İbnü'l Avvam suyla doldurup üzerine belirli büyüklükte delikler açtığı kapları ağaçların dibine gömüyordu. Bu teknik bugün dünya genelinde kullanılıyor. İnşaat ve makine mühendisliği alanlarında uzman olan Müslümanlar, suyun çıkarılması konusunda engel tanımadılar. Su kaynağı vadide bile olsa, su yükseltme makinesi ve pompa gibi karmaşık düzenekler kullanılarak bu alanda yeni bir dönem başlattılar.

Müslümanların dünyaya bin yıllık mirası: Su yönetimi

SUYUN KULLANIMI İLE İLGİLİ HADİS-İ ŞERİF