Mutlak bir zaferin öyküsü; Kut'ül Amare

Osmanlı sınırları içerisinde, Dicle nehri kıyısında Şattülarap kanalı ile birleşen Basra Körfezi'nin 350 km kuzeyinde Bağdat'ın 170 km güneyinde bulunan 6.500 civarında nüfusa sahip olan küçük bir kasabaydı. Kutü'l-Amare cephesi muhteşem ve muazzam bir mücadelenin destanıydı. Irak cephesindeki bu muharebe, Çanakkale ile beraber Birinci Cihan Harbi'nde Türklerin yüz akıydı. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmişti. İngiliz tarihçi James Morris'in, 'Britanya askeri tarihinin en aşağılık teslimi' diye tanımladığı Kut'ül Amare Savaşı, Irak'ın doğu kesiminde Dicle Nehri kıyısındaki Kut şehri yakınlarında konuşlanmış İngiliz askerleri ile müttefiklerinin kuşatılmasıyla başladı ve kasabanın Osmanlı Ordusu tarafından ele geçirilip, İngiliz birliklerinin tamamının esir alınmasıyla tamamlandı. İngilizler Kut'ül Amare'de Bağdat'la birlikte önce Çanakkale'de kaybettiği gururu kazanıp sonra da buradaki petrolü almanın hayali kurdular. İşte İngiliz ordusu bu uğurda kuruldu. İngiliz Tümgeneral Charles Vere Ferrers Townshend komutasındaki birliklerinin teslim alınmasıyla kazanılan Kut'ül Amare zaferi, Çanakkale'nin ardından Birinci Dünya Savaşı'nın 'en büyük zaferi'dir. Tümgeneral Townshend komutasındaki İngiliz 6. Tümeni Bağdat'a ilerlerken, 22-23 Kasım 1915'te Selmanı Pak Muharebesi'ni kaybedip geri çekildi ve 3 Aralık'ta Kut kasabasına sığındı. 6. Ordu'nun komutanlığına atanan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Albay Sakallı Nurettin Paşa'nın birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler, Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki Tigris Kolordusu'yla hücuma geçti ancak 6 Ocak'ta Şeyh Saad Muharebesi'nde 4 bin askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede Türk ordusuna 'geri çekilme' emrini veren 9. Kolordu Komutanı Miralay Nurettin Paşa ise görevinden alındı, yerine Halil Paşa getirildi. İngiliz ordusu, 13 Ocak 1916 tarihindeki Vadi Muharebesi'nde bin 600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2 bin 700 asker kaybıyla geri püskürtüldü. Mart başında tekrar taarruza geçen İngiliz ordusu, 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Albay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum etti. Fakat 3 bin 500 asker kaybederek geri çekildi. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledildi. 19 Nisan 1916 tarihinde Bağdat'taki karargâhında tifüsten ölen Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın yerine 6. Ordu komutanlığına atanan Halil Paşa, 29 Nisan'da General Charles Townshend komutasındaki İngiliz ordularını teslim aldı. Halil Paşa, Osmanlı Genelkurmayına bir telgraf göndererek, siperlerin önünde görüştüğü İngiliz Komutan Townshend'in '1 milyon İngiliz lirası karşılığında, 13 bin kişiden oluşan ordusuyla Hindistan'a gitmesine izin verilmesini' teklif ettiğini bildirdi ve devletin bu konudaki emrini sordu. Osmanlı Genelkurmayından Halil Paşa'ya gelen ise şöyleydi; 'Siyaseten İngilizlerin hoşuna gidecek işler yapma mecburiyetinde olmadığımız gibi, paraya da ihtiyacımız yoktur. Orduyu kâmilen teslim etmek üzere yalnız Tümgeneral Townshend'e şahsen müsaade edilebilir. Bundan başka hiçbir şart kabul olunamaz.' Osmanlı Genelkurmayından gönderilen başka bir yazıda da 'Tümgeneral Townshend'in, ordusuyla teslim olup harp boyunca Türk ordusuna hiçbir düşmanca harekette bulunmayacağına söz verirse serbestçe istediği yere gidebileceği' belirtildi. Tümgeneral Charles Vere Ferrers Townshend, kuşatma sürerken Halil Paşa'ya gönderdiği mektupta, ordusunu teslime hazır olduğunu belirterek, şu ifadeleri kullandı: 'Efendim Hazretleri, açlık bizi silah bırakmaya zorluyor. Zatıâlilerinin, 'Sizin cesur askerleriniz bizim samimi ve kıymettar misafirleriniz olacaktır.' sözlerinize istinaden kahraman askerlerimi size teslime hazırım. Askerlerim verilen görevi yaptıkları için onlara iyi davranınız. Siz, askerlerimi Selmanpark Muharebesi'nde, ricat zamanlarında ve beş ay devam eden Kut'ül Amare kuşatmasında görmüşsünüzdür. Askerlerimin vazifesini nasıl ifa ettiğini takdir etmişsinizdir. Askeri harp tarihi, özel olarak bu meseleyi teyit edecektir. İcab eden şartlar yerine getirildikten sonra sizin karargâhınıza gelip, Kut'ül Amare'yi teslim etmeye hazırım. Fakat erzakın sevkini hızlandırmanızı rica ve temenni eylerim. Size hastanemi ziyaret etmenizi ve orada bulunan askerlerimden bazılarının kolsuz ve ayaksız, bazılarının da hasta ve zayıf olduğunu görmenizi teklif ediyorum. Bunları harp esiri olarak almaya hevesli olduğunuzu farz etmem. Bunlar için en iyi yolun yaralıların Hindistan'a sevki olacağı kanaatindeyim.' Tümgeneral Townshend, mektubunda, teslim olduktan sonra İstanbul'a, oradan da Londra'ya geçeceğini ifade etti ve zaferinden dolayı Halil Paşa'yı kutladı. Bu arada, İngiliz Avrupa Kuvvetleri Karargâhına gönderdiği mesajda, Kut'taki muhafızları almak üzere bir Türk alayının kasabaya yaklaştığını, hem kale hem de şehrin üzerine beyaz bayrak çektiğini, bazı belgelerle telsizi imha edeceklerini bildiren Townshend, mesajının sonuna, 'Kut'tan bütün gemilere ve istasyonlara elveda ve hepinize iyi şanslar.' notunu ekledi. 6. Ordu Komutan Vekili Halil Paşa, 16 Nisan'da Enver Paşa'ya geçtiği mesajda, '13 bin 100 mevcudunda olan mahsur Tümgeneral Townshend, ordusunu harp esiri olarak bu sabah teslim almaya başladığımızı arz eyler ve yüce muvaffakiyetini tebrik ederim.' ifadesine yere verdi. Halil Paşa, daha sonra Başkomutanlık Vekâlet'ine gönderdiği bir başka mesajda, silahlarını gece tahrip ederek teslim olan İngiliz askerlerinin sabahtan itibaren harp esiri olarak teslim alınmaya başlandığını bildirerek, şunları kaydetti: 'Tümgeneral Townshend'in kılıcını almadım ve kendisiyle yaverinin ve 3 hizmetçisinin harp esiri olarak Dersaadet'e sevk edileceğini vadettim. Esirlerin 5 general, 277 İngiliz zabiti, 274 Hintli neferi ve 3 bin 400 gayri muharip ki toplamı 13 bin 300 küsürdür. Daha sonra dâhile sevk olunmak üzere zabıtan Bağdat'a, efrad Samarra'ya sevk olunacaktır.' Kesin Türk zaferiyle biten kuşatmanın ardından 3. Alay Komutanı Binbaşı Nazmi, Kut'taki hükümet konağına Osmanlı bayrağı, Tümgeneral Townshend'in karargâhına da alayın sancağını dikti. Savaşın gidişatına ilişkin Osmanlı Genelkurmayı'na iletilen bir mesajda, 'Takriben beş aydan beri kahraman askerlerimizin kuşatması altındaki Kut'ül Amare'de mahsur kalan İngiliz ordusunun nihayet orduyu Hümayuna teslime mecbur oldu. Nihayet İngilizler, Çanakkale'de aldıkları ders ve tecrübeyi bir kere daha aldılar. Osmanlı mukavemetini kıramayacaklarını, Osmanlıların elinden ganimetleri alamayacaklarını anladılar. Hücumları kesildi. İngilizler bu sefer kuşatma altındaki kaleye erzak sokmaya teşebbüs ettiler. Önce uçaklar ile un çuvalları attılar. Osmanlı silahı bu ümidi de kırdı. Harp tayyarelerimiz bu bakkal tayyarelerini birer birer sükût ettirmeyi başardılar. Düşman başka bir çare buldu. Vapurla gece karanlığından istifade ederek zahire sokmaya teşebbüs ettiler. Her zaman müteyakkız bulunan kahraman askerlerimiz yüzlerce ton erzak yüklü bu vapuru derhal müsadere ettiler. Artık Tümgeneral Townshend için hiçbir kurtuluş umudu kalmamıştı. 13 Nisan'da Tümgeneral Townshend, Irak ordumuzun kumandanına müracaat edip, ordusuyla beraber serbest çıkmasına müsaade edilmek şartıyla, Kut'ül Amare'yi teslim etmeye razı olduğunu bildirdi. Kendilerine kayıtsız şartsız teslim olmaktan başka çareleri olmadığı bildirildi. İngiliz kumandanı bu sefer yeni şerait ortaya koydu. Ordumuzun üstün ve mutlak galip vaziyetini bilmiyormuş gibi, Osmanlı kumandanlarını para ile alt edebileceğini sanıp, tüm toplarını teslim etmeyi ve 1 milyon lira takdim etmeyi teklif etti. Aynı cevap verildi. Nihayet her taraftan ümidi kesilen Tümgeneral Townshend, bugün Kut'ül Amare'de bulunan bütün İngiliz ordusunu muzaffer Osmanlı kumandanına teslim etti.' Zaferin ardından Halil Paşa, 6. Ordu'ya yayımladığı mesajda, şunları kaydetti: 'Orduma: Arslanlar. Bütün Osmanlılara şeref ve şan, İngilizlere kara meydan olan şu kızgın toprağın güneşli semasında şehitlerimizin ruhları sevinçle gülerek uçarken, ben de hepinizin pak alınlarından öperek cümlenizi tebrik ediyorum. Ordum gerek Kut karşısında ve gerekse Kut'u kurtarmaya gelen ordular karşısında 350 subay ve 10 bin erini şehit vermiştir. Fakat buna karşılık bugün Kut'ta 13 general, 481 subay ve 13 bin 300 er teslim alıyorum. Bu teslim aldığımız orduyu kurtarmaya gelen İngiliz kuvvetleri de 30 bin zayiat vererek geri dönmüşlerdir. Şu iki farka bakılınca, cihanı hayretlere düşürecek kadar büyük bir fark görülür. Tarih bu olayı yazmak için kelime bulmakta müşkülata uğrayacaktır. İşte 'Osmanlı sebatının İngiliz inadını kırdığı' birinci zaferi Çanakkale'de, ikinci zaferi burada görüyoruz.' 18. Kolordu Komutanı Miralay Kazım Karabekir de 'Tarihimizin iki yüz seneden beri yâd etmediği böyle bir zaferi bize lütfeden Cenabıallah'a şükredelim' ifadesini kullandığı emir yazısında, 'Bu zaferin en büyük şan ve şerefi, dedi. 18. Kolordu'nun aslan yürekli erleri, Cenabıallah'a secdeye kapanalım. Bu akşam şehitlerimize Fatihalar, Tebarekeler, Yasinler okunsun. Gaziler birbirine sarılsın, birbirini tebrik etsinler. Ben de bugünkü Kut'ül Amare Bayramı vesilesiyle sizin pak ve yüksek alınlarınızdan kemali hürmet ve samimiyetle öperim.' değerlendirmesinde bulundu. Kutü'l Amare cephesi adeta var olmak ve yok olmak mücadelesinin verildiği cephedir. Ve böylece Bağdat, İngiliz işgalinden kurtulmuş oldu. Bu cephede Osmanlı ordusu 10.000 şehit ve binlerce yaralı vermiştir. Esir General Townshend hatıralarında şu bulunur: 'Osmanlı askerleri dini değerler çok önem vermektedir. Balkan savaşları sırasında bu askerlerin dini duyguları zayıflatılmış dini eğitimlerine önem verilmemişti. Aldıkları mağlubiyetin sebebi bundan kaynaklanıyordu. Bizim karşımıza gelen Osmanlı ordusu ise dini bakımdan mükemmel yetiştirilmişti. Bu bakımda bizi mağlup ettiler. Dini duyguları sağlam olan Osmanlı ordularına karşı savaş kazanmak mümkün değildir.' 1905 yılında Harp Akademisi'ni bitiren Halil Paşa, Sultan II. Abdülhamid'in hanımlarından birisinin akrabası olan Safiye Hanım'la evlenmiş ve bu evliliğinden üç çocuğu olmuştu. İlk görev yeri Makedonya'da Sırp, Bulgar ve Rum çeteleriyle silahlı mücadeleler verdi. Daha sonra ise 1911'de patlak veren Trablusgarp Savaşı'nda aktif rol aldı. Bağdat'ın İngiliz işgalinden korunması için yola çıkmıştı. Kasım 1914'te, Kut'ül Amare cephesini Albay Nurettin Paşa ile Halil Kut Paşa birlikte kumanda ediyorlardı. Bir süre sonra ordunun tüm idaresi komutan Halil Paşa'ya devredildi. Halil Paşa, hasta olduğu halde harekatı sedye otomobilinde idare ediyor ve böylece askerlere moral ve motivasyon vererek ordunun maneviyatını yüksek tutuyordu. Yatıp dinlenmesi gerekirken Paşa, tam aksine cepheye atarak bir kahramanlık ve takdire şayan vatanseverliğini ortaya koyuyordu. Hayatının her döneminde siyasetten uzak durmaya çalışan Halil Kut, sessiz sedasız 1957'de vefat etti. Kut'ül Amare Zaferi, Halil Paşa'nın öncülüğünde 'Kut Bayramı' kutlanıyordu. Bu bayram, Türkiye'de 1952 yılına kadar da kutlandı. Kut'ül Amare zaferinin bayram olarak kutlanmasından rahatsız olan İngilizler, Türkiye'nin NATO'ya üye olmasının ardından bayramın kaldırılması için baskı yaptı. Baskılar üzerine Türkiye, bayram kutlamasına son verirken şanlı bir zafer yâd edilemez hale geldi. Öte yandan İngilizlerin baskısı o kadar yoğundu ki Kut'ül Amare zaferi ve Kut Bayramı'na yönelik tarihi bilgiler, okullardaki tarih kitaplarından bile silindi ve unutturulmak istendi. Askerlerimiz İngiltere'ye tarihinin en korkunç yenilgilerinden birini yaşattı, İngilizlerin 15 bine yakın subay ve askerini aldılar. Bu, İngiltere açısından son derece büyük bir felaketti, bizim açımızdan da büyük bir zaferdi. Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa'nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara'da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardı. Kut Bayramı, Osmanlı'nın o dönemde gücü zayıflasa da devletin kudretini gösterir. Kut zaferiyle İngilizler, beklemedikleri yenilgiyi tattı. Arap ve Kürt vatandaşlarımızla sağlanan birlik ve beraberlik sayesinde İngiliz sömürüsüne karşı direnç sağlanmış oldu. Bu dirençle 13 bin 309 İngiliz er, erbaş ve subayı Kut'ül Amare de esir alındı. Bu İngiliz tarihinin en büyük utançlarından birisiydi Osmanlı'nın zayıflaması ve İngilizlerin Ortadoğu'ya göz dikmeleri ve yeni enerji kaynakları-petrol dengeleri-siyaseti değiştirdi. Kut Zaferi Müslümanlar açısından çok önemliydi. Osmanlı'nın son döneminde İngilizler bu bölgede her türlü oyunu oynayarak Sünni ve Şii çatışmasını istiyordu. Fakat Araplar ve özellikle Iraklı Şiiler devlete isyan etmemişler hatta Osmanlı'yı desteklemişlerdi. Osmanlı ordusu İngilizlerle çarpışırken, bölgedeki Şii ulema cihat fetvası yayınlayarak Müslümanların İngilizler karşısında birlik ve vahdet içinde olmalarını sağlamışlardı. Bu zafer İngilizlerin Ortadoğu siyasetine engel olmada, bölgenin parçalanmasına engel olmaya çalışılan mücadelede bir dönüm noktasıydı. Mutlak bir zaferin öyküsünü izlemek için tıklayın... Havadan erzak ikmalinin ilk kez Kut'ül Amare'de İngilizler tarafından gerçekleştirilse de bunda tam anlamıyla başarı sağlayamadı. Prof. Dr. Erhan Afyoncu bu durumu şöyle anlatır: 'Kut'ül Amare'nin 80. yıl dönümünde İngilizler, posta pulu bastılar. Pulun üzerinde şu vardı, Kut'ül Amare'de ilk defa havadan nakliyat yapmak istemişlerdi. Bunu 'ilk defa biz yaptık' demek istemişlerdi. Mağlubiyetten bile başarı çıkarmışlardır. İngilizler, havadan kendi askerlerine yiyecek atıyorlar. Bu ilk defa lojistik ikmal teşebbüsüdür ama tam başarı sağlanamamıştır. Bu ilginç bir hikayedir. Atılan un, şeker ve erzaklar bizim askerimizin tarafına düştüğü için bizimkiler de alıp bunu 'İngilizlerin helvasını yiyelim' diyerek helva yapıp yemişlerdir.' Kut'ül Amare cephesinin arşiv fotoğraflarını ulaşmak için tıklayın... 29 Nisan 1916 günü Kut'ül Amare'de sıkışmış olan General Townshend komutasındaki 13 bin kişilik İngiliz tümeni, 143 günlük bir kuşatmadan sonra Osmanlı kuvvetlerine kayıtsız ve şartsız teslim oldu. Bu, İngiliz ordusunun o zamana kadar uğramış olduğu en büyük 'utanç'tı. General Townshend'ın sıkıştırıldığı bölgeden önlerindeki siper nedeniyle çıkış yapmaları imkânsızdı. Kendileri için uçakla atılan gıda yardımı ise Dicle nehrine ya da Osmanlı siperlerine denk geliyordu. 30 bin asker zayiat veren İngilizler, açlığın yanında hastalığın da artması nedeniyle teslim oldu. İttifak devletlerinin gözünden Kut'ül Amare haberimizi okumak için tıklayın... Esir alınların tam listesi ise şöyle: 5 general, 272 İngiliz, 204 Hind subayı (toplam 476 subay), 2592 İngiliz, 6988 Hind vs er toplam 9580 er, silahsız 3248 kişi, ceman yekûn 13.309 esir bunların da 1306'sı hasta ve yaralıydı. Bu zaferden sonra panikleyen Londra'da, bir soruşturma komisyonu kurularak yenilginin sorumlusu araştırıldı. Tarihlerindeki en utandırıcı sahneyi yaşayan İngilizler ertesi yıl Bağdat'ı almalarına rağmen bu günü unutmadılar. Kut'ül Amare'nin Bağdat yolu üzerinde küçük bir yer olmasına rağmen dünya tarihi açısından çok önemlidir. Osmanlı Devleti'nin tarihteki son zaferi olan ve İngilizlerin '1842'deki Kabil bozgunundan beri İngiliz ordusunun yaşadığı en aşağılayıcı hezimeti' dediği Kut'ül Amâre Savaşı'na ait kitapların listesini incelemek için tıklayın...

Mutlak bir zaferin öyküsü; Kut'ül Amare

KUT'ÜL AMARE ZAFERİ NEREDE?