Nahçıvan tarihindeki kırılma noktaları

Askeri başarısızlıkları karşısında provokasyona başlayan Ermenistan, Türkiye'nin garantör olduğu Azerbaycan'ın Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'ne dün roketle saldırdı. Ordubad iline düzenlenen saldırıda sivil halk zarar görmedi; saldırı, Türkiye'yi gerilimin içine çekmeyi amaçlayan kışkırtıcı bir saldırı olarak yorumlandı. Azerbaycan Savunma Bakanlığı'nın açıklamasında, Ermenistan'ın Karabağ'da işgal ettiği Gubadlı bölgesinden Azerbaycan'ın Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'ndeki Ordubad iline roketli saldırı düzenlediği belirtildi. İdari anlamda Azerbaycan himayesinde olan Nahçıvan'ın garantörlüğü ise Türkiye'de. Peki, yakın tarihte Nahçıvan'ın 'özerk cumhuriyet' olmasına giden yolda neler yaşandı? İşte, Nahçıvan tarihindeki kırılma noktaları… 18. yüzyılda Rusya ve Osmanlı Devleti birbirlerinin burada yerleşmesine engel olmak amacıyla Safevîler'e karşı askerî harekete girişti. 1723-1724 yıllarında Kafkasya bölgesi, Rusya ve Osmanlı Devleti tarafından zapt edildi. Temmuz 1724'te İstanbul'da imzalanan antlaşmaya göre Safevîlerin Hazar denizi bölgesi Rusya'ya, Tiflis, Revan, Gence-Karabağ, Tebriz, Erdebil eyaletleri Osmanlı Devleti'ne verildi. Safevî Şahı bu antlaşmayı reddedince Osmanlılar adı geçen eyaletleri ele geçirdi. Gence kenti sakinleri: Ermenistan sivillerden intikam alıyor 1736'da Nâdir Şah, Nahçıvan'ı Kuzey ve Güney Azerbaycan topraklarını içine alan Azerbaycan eyaletinin şehri olarak Kengerli ulusunun ileri gelenlerinin idaresine verdi. Nâdir Şah'ın ölümünden sonra Nahçıvan şehri bu dönemde ortaya çıkan Nahçıvan Hanlığı'nın Rusya'ya ilhakına kadar (1828) bu hanlığın merkezi oldu. 1780'li yıllarda Nahçıvan Hanlığı Hoy, Karabağ, Revan ve Kartli-Kahet hanlıklarının saldırılarına uğradı. 1787-1820 arasında Nahçıvan Hanlığı ve onun merkezindeki siyasî durum, 1795-1797 yıllarında Kaçar Devleti'nin kurucusu Ağa Muhammed Şah'ın saldırıları sonucu bozuldu ve Nahçıvan şehri ciddi şekilde tahribata uğradı. Nahçıvan hanlığı ise yine Kengerli ulusunun ileri gelenleri tarafından idare edildi. Bu dönemde Nahçıvan Hanlığı, Nahçıvan ve Ordubâd olmak üzere iki ana idarî birime (tümen) ayrılmıştı. Nahçıvan şehri hanlığın ve Nahçıvan tümeninin merkezi olmuştu. 1826-1828 yıllarındaki Rus-İran Savaşı neticesinde Rusların hâkimiyetine girdi. Azerbaycan tarihinin kırılma noktaları Nahçıvan'da iktidar Bolşevikler ile Menşevikler arasında paylaştırıldı. 1917 yılı sonları ve 1918 yılı başlarında Bolşevik-Menşevik iktidar mücadelesi sürdü. Bu dönemde Kafkasya cephesinden geri çekilen Rus ordusunun bıraktığı silâhları ele geçiren Ermeniler toprak iddialarından dolayı Nahçıvan'da soykırıma başladılar. Mayıs 1918'de Azerbaycan bağımsızlığını ilân ettikten sonra Nahçıvan'a giren Osmanlı ordusu Ermenilerin tertiplediği soykırımı önledi. Nahçıvan hanlarının neslinden olanların yönettiği Aras Cumhuriyeti Nahçıvan, Şerûr-Dereleyez kazaları, Ordubâd, Culfa, Megri, Vedibasar, Kamerli şehirlerini içine alıyordu. Askerî yardım amacıyla ordu albayı Halil Bey'in başkanlığında beş subay ve 300'den fazla er emekliye ayrılıp çeşitli meslek sahibi olarak Aras Cumhuriyeti'nin ayrı ayrı bölgelerine yerleştirildi. İngilizler sadece Nahçıvan şehriyle demiryolu hattını kontrol edebildiler. Ordu karargâhı ise Nahçıvan şehri civarında bulunuyordu. Nahçıvan bölgesinin çeşitli yerlerinde İngilizler aleyhinde gösteriler düzenlendi. 1919 yılı yazında İngilizler Nahçıvan'dan ayrıldı. Azerbaycan'ın bağımsızlık öyküsü ABD hükümeti temsilciliği Nahçıvan'da yönetimi tam anlamıyla ele geçirmek için yerli milliyetçiler, musâvatçılar, Taşnaklar ve Türkiye temsilcisi Halil Bey ile Nahçıvan'ın statüsü üzerine görüşmeler yaptı. ABD, Azerbaycan ve Ermenistan hükümetlerine Nahçıvan ve Şerûr-Dereleyez kazalarından oluşan bir bölge valiliği kurup başına bir ABD vatandaşının getirileceğini bildirdi. Fakat Nahçıvanlılar buna karşı çıktı. Mart 1920'de Türk ordusu, Nahçıvan'a girerek buna son verdi. Yerli komünistlerin desteğini sağlayan 11. Kızılordu 28 Temmuz 1920'de Nahçıvan'a girip komünistleri iktidara getirdi ve Nahçıvan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni kurdu. 1921'de Kars'ta Rusya hükümeti temsilcisinin de katıldığı kongrede Türkiye ve Kafkasya cumhuriyetleri arasında bir anlaşma imzalandı. Ölüm döşeğindeyken bile Azerbaycan'ın yardımına koşmuştuk Bu statü, 13 Ekim 1921 Kars Antlaşması'yla da teyit edilmişti. Nahçıvan, Mustafa Kemal'in 'Türk Kapısı', Kazım Karabekir Paşa'nın da 'Şark Kapısı' olarak nitelediği bir bölgeydi. Türkiye açısından Ermeni saldırılarına karşı muhafazası edilmesi büyük önem taşıyan bu bölge, söz konusu antlaşmalar uyarınca Türkiye garantörlüğü altına alındı. 9 Şubat 1924'te Nahçıvan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri, Azerbaycan'ın içinde Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti statüsü aldı. 1991'de bağımsızlığını ilân eden Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Kasım 1995'te kabul edilmiş anayasasına göre Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, Azerbaycan Cumhuriyeti'ne tâbi özerk bir devlet, Nahçıvan şehri de onun başşehridir. Nuri Paşa ve Bakü'nün bağımsızlığa giden yolu

Nahçıvan tarihindeki kırılma noktaları

HEZİMETİN ARDINDAN PROVOKASYONA BAŞLADI