Nizamülmülk Batınilerle nasıl mücadele etti?

Büyük Selçuklu veziri olan Nizamülmülk, Ortaçağ İslâm dünyasının en başarılı devlet adamlarından biriydi. Horasan'ın Tûs şehrine bağlı Râdkân köyünde doğan Nizamülmülk'ün köy kethüdası olan babası eğitimiyle ilgilendi. Nizâmülmülk, Kur'an-ı Kerîm'i ezberledikten sonra birçok âlimden hadis okudu. Ebû Bekir Muhammed b. Yahyâ el-Müzekkî, Abdülkerîm el-Kuşeyrî gibi muhaddislerden hadis rivayet etti. Onun, Hasan Sabbah ve Ömer Hayyam ile arkadaş olduğu, bunlarla birlikte Şafii âlimi Hibetullah Muvaffak-Lidînillâh en-Nîsâbûrî'nin derslerine devam ettiği ileri sürülür. Ancak 1018'de doğan Nizamülmülk'ün 1046-47 veya 1053 doğduğu düşünülen Hasan Sabbah ile birlikte aynı hocanın öğrencisi olması uzak bir ihtimaldir. Horasan tamamen Selçukluların eline geçince baba oğul Selçukluların hizmetine girdi. Daha sonra o Çağrı Bey'in yanına Merv'e gitti ve kendisinden büyük ilgi ve yakınlık gördü. Çağrı Bey'in Nizamülmülk'ü oğlu Alparslan'a takdim ederken onu bir baba gibi kabul etmesini istediği rivayet edilir. Malazgirt Muharebesi hariç Alparslan'ın bütün seferlerine katılan Nizamülmülk, bu savaşların kazanılmasında ve Kutalmış'ın isyanının bastırılmasında önemli rol oynadı. Sultan Melikşah'ın rakiplerini bertaraf ederek tahta geçmesinde büyük hizmetleri oldu. Sultan Melikşah zamanında Büyük Selçuklu Devleti için ciddi bir tehlike teşkil eden Hasan Sabbâh ve adamlarıyla mücadeleyi bir devlet politikası haline getirdi Oğlu Mahmud'u veliaht tayin ettirmek isteyen ve bu hususta Nizâmülmülk'ü engel gören Terken Hatun, Nizamülmülk'ü gözden düşürmek için sultanı etkilemeye çalıştı. Nizamülmülk'ün muhalifleri onun evladının ve adamlarının devlet içinde devlet haline geldiklerini, halkın bunlardan rahatsız olduğunu bildirip Melikşah ile Nizamülmülk'ün arasını açmaya çalıştılar. Bunun üzerine Sultan Melikşah, Nizamülmülk'e haber göndererek yetkilerini aşarak hükümdarlıkta ortağı haline geldiğini bildirdi ve kendisini vezirlikten azletmekle tehdit etti. O güne kadar bu tarz entrikalar karşısında bilgece sözlerle Sultan Melikşah'ı sakinleştiren Nizamülmülk bu defa sert bir üslupla, yaptığı iyilikleri ve idarî hizmetleri sultana hatırlatıp kendisini vezirlikten azlettiği takdirde tacının ve devletinin yok olacağını söyledi. Melikşah bütün bu gerginliğe rağmen onu görevden almadı. Sultan Melikşah, Nizamülmülk ve mahiyetiyle beraber Bağdat'a hareket ettiğinde Sehne adlı köyde konakladılar. Burada Nizamülmülk, Ebû Tâhir-i Errânî isimli bir bâtıni fedaisi tarafından öldürüldü. Cenazesi İsfahan'a götürülerek buradaki türbesine defnedildi. Halk ve askerler tarafından çok sevilen Nizamülmülk'ün öldürülmesi halkı ve askerleri galeyana getirdi. Bunun üzerine bizzat Sultan Melikşah ordugâhta dolaşarak askeri teskin etmek zorunda kaldı. Bâtınilerin öldürdüğü ilk devlet adamı olarak kabul edilen Nizamülmülk'ün ölümünden otuz beş gün sonra Sultan Melikşah vefat etti. Bu durum nedeniyle, Nizâmülmülk'ün, kendisinin vezirlikten uzaklaştırılmasıyla taç ve tahtının yok olacağına dair sözleri bir keramet diye yorumlandı. Nizâmülmülk'ün çocuklarından Fahrülmülk, İmâdülmülk, Müeyyidülmülk, İzzülmülk ve Ziyâülmülk ile torunlarından bir kısmı Büyük Selçuklular'a ve Abbâsîler'e vezir olmuş, diğerleri de önemli devlet makamlarına getirilmiştir. Adaleti, idarî kabiliyeti, cömertliği, bilgeliği ve güzel ahlâkıyla tanınan Nizâmülmülk halkın hukukuna özen gösterir, insanların zulüm ve haksızlığa uğramaması için çalışırdı. Devlet kapısının şikâyetçilere daima açık olmasını isterdi. Âlimlere ve sûfîlere saygı gösterir, onları ayakta karşılar ve sohbet meclislerine katılmaktan zevk alırdı. Hatta Abdülkerîm el-Kuşeyrî ve Ebü'l-Meâlî İmâmü'l-Haremeyn el-Cüveynî gibi âlimlerin ülkelerine dönmesini sağladı. Nizamülmülk başta Hasan Sabbah olmak üzere Bâtınilerle askerî, siyasî ve ilmî metotlarla mücadele etmiş ve bundan dolayı Bâtınilerce baş düşman ilân edilmişti. Bâtıniler, İslam esaslarını insanı dalalete sürükleyecek şekilde anlamını çevirip, haramı helal kabul ederek Kur'an ve sünnet dairesinden çıkan bir görüştü. Nasların görünürdeki manasını kabul etmez ve ayet ve hadislerin gerçek anlamlarının ancak masum imamlar vasıtasıyla öğrenilebileceğini ileri sürerlerdi. Bâtıniler, Abbasiler ve Selçuklulara karşı fikrî, siyasî ve askerî alanda önemli mücadeleler vermişlerdi. Haşhaşi Hasan Sabbah tarafından geliştirilen propaganda metoduyla, sağını-solunu ayırt etmekten aciz kimseler haşhaşa alıştırılıp aldatılıyor ve bunlar vasıtasıyla muhaliflerini hançerle bertaraf ediyorlardı. Hasan Sabbah Bâtınilerin beyinlerini yıkamak suretiyle Selçuklu Devleti'ne karşı isyana sevk ediyor, Selçuklu devlet adamı ve kumandanlarını katlettiriyordu. Hasan Sabbah 1090 tarihinde Alamut'u ele geçirdikten sonra burayı karargâh edindi ve Selçuklulara karşı gerçekleştirilen operasyonları idare etmeye başladı. Selçuklu devletlerini yıkmak, devlet adamları ve kumandanlarını ortadan kaldırmak amacıyla ülkede terör havası estirmişlerdi. Hasan Sabbah'ın muhaliflerini hançerle öldürtmek amacıyla fedailer adıyla bir örgüt kurmuştu. Hasan Sabbah bunlara önce esrar çektirmek suretiyle zihinlerini bulandırıyor sonrasında ise Bâtınî düşünceyi benimsemeyenleri katletmek üzere görevlendiriyordu. Adamlarına eğitimi yasaklayarak, onları cahil bırakıyordu. Fedaîler Hasan Sabbah'ın emirlerini mutlak manada yerine getiriyor ve hançerle muhaliflerini bertaraf ediyorlardı. Bâtıniler tarafından öldürülen ilk devlet adamı olan Nizâmülmülk, Sultan Melikşah ile birlikte Selçuklu Devleti için ciddi bir tehlike teşkil eden Hasan Sabbâh ve Bâtınilerle mücadeleyi bir devlet politikası haline getirmişlerdi. Sultan Alp Arslan, Sultan Melikşah ve Nizâmülmülk hem askerî sahada hem de kurdukları Nizamiye Medreselerinde yetiştirdikleri âlimlerle dinî sahada Şiî-Bâtınî düşünceye karşı sistemli bir mücadele verdiler. Bürokraside görev alan kadı ve devlet adamları da Bâtınilikle mücadelede önemli hizmetler yerine getirmişlerdi. Başta Gazali olmak üzere birçok ilim adamı yazdıkları eserlerle Bâtınileri fikrî sahada çökertmeye ve Bâtıni inanç ve düşüncenin İslâm'ın temel esaslarına aykırı olduğunu ispat ettiler. İmam Gazalî'nin, Fezâihu'l-Bâtıniyye adıyla bu inanca yazdığı reddiyesi vardır. Nizâmülmülk, halkı Şiî-Bâtınî düşünceye karşı korumak ve Ehl-i Sünnet akidesini güçlendirmek için ülkenin her tarafında medreseler açmaya karar verdi ve Sultan Alparslan'ı bu medreselerin açılması hususunda teşvik etti. Bu teşvikler neticesinde ülkenin pek çok yerinde açılan Nizamiye Medreseleri'nin en ünlüsü Bağdat Nizamiye Medresesi'ydi. Bu medreselerde yetişen öğrenciler Sünnî İslam dünyasını tehdit eden Şiî-Bâtınî düşüncenin yerleşmesine engel oldular. Özellikle de Nizamiye medreselerinin yaygınlaşmasıyla Ehl-i sünnet dışı fikrî akımların tesirinin azalıp sapkın düşüncelerin giderek yok oldu. Nizamiye medreseleri ile ilgili haberimize ulaşmak için tıklayın. Nizamülmülk'ü meşgul eden en önemli siyasî ve askerî olaylardan biri de Hasan Sabbah liderliğinde Alamut'ta kurulan Nizârî-İsmâilî Devleti'nin faaliyetleriydi. Sultan Melikşah ve Nizâmülmülk Hasan Sabbah ve Bâtınileri sürgün etmek için Emîr Yoruntaş'ı görevlendirmiş, Alamut Kalesi ele geçirilmek üzereyken Yoruntaş'ın ölümüyle muhasara sonuçsuz kalmıştı. Daha sonraki kuşatmalar da sonuçsuz kaldı. Cinayet işleyen Haşhaşi fedailerini ele geçirildiklerinde öldürtüp, ibret olsun diye şehir meydanlarında teşhir ettirdi. Ancak sahte cennete kavuşmayı umut edenler sinmediler. Bunun üzerine bir Selçuklu ordusu 1092'de Alamut Kalesi'ni kuşattı, ancak alamadı. Hasan Sabbah, kendisini yok etmek isteyen Büyük Selçuklu Veziri Nizamülmülk'ü Ebu Tahir isimli bir fedaisini göndererek öldürttü. Büyük Selçuklu Devleti'nin iki numaralı ismini yok eden Haşhaşiler, bu suikastla büyük bir propaganda yaptılar. Melikşah'ın ölümünden sonra oğulları arasında başlayan taht kavgaları Haşhaşileri iyice kuvvetlendirdi. Melikşah'ın oğlu Berkyaruk; Haşhaşilere düşman birini vezirliğe getirince fedai saldırısına uğradı. Haşhaşi terörü o kadar etkili olmuştu ki, devlet adamları zırhsız gezemiyor, halk korkudan evinden çıkamıyordu. Hasan Sabbâh, Selçuklu Devleti'ni zayıflatan ve Türk-İslam birliğini tehdit eden en büyük fitne oldu. Tarihçiler, o devri, felaket yılları olarak adlandırır. Tapınak Şövalyeleri ve bunların asırlar sonraki hâli Masonluğun, Bâtınilerden ilham aldığı iddia edilir.

Nizamülmülk Batınilerle nasıl mücadele etti?

NİZÂMÜLMÜLK KİMDİR?