Orta Asya'nın kadim şehri Türkistan'daki tarihi yerler

Hoca Ahmet Yesevi kimdir? 📌 'Hazret-i Türkistan', 'Pîr-i Türkistan' olarak anılan Ahmed Yesevî, sufilik geleneğinin kurucusudur. Hayatı hakkında bilgi oldukça az olsa da tarihî kaynaklar ve menâkıbnâmeler, şahsiyeti hakkında ipuçları verir. ▶ Ahmed Yesevî, 12. yüzyılda bugün Kazakistan'ın Çimkent şehri yakınlarında yer alan Sayram kasabasında dünyaya geldi. Eğitimini tamamladıktan sonra Yesi şehrine (Türkistan) yerleşti. Burada uzun yıllar halkı irşad etti. Ahmed Yesevî'nin hocaları arasında Arslan Baba yer alırdı. Ondan öğrendiği 'ehl-i beyt' sevgisi ve tasavvuf anlayışı üzerinde kendi öğretisini oluşturdu. 📘 'Anadolu irfanı'nın mayasını atan kişi Hoca Ahmet Yesevi 📌 Ahmed Yesevî, dininin hükümlerini, tasavvuf esaslarını, tarikat adabını öğretirken İslam'ı insanlara sevdirmeye, ehl-i beyt akidesini yaymayı kendine gaye edindi. ▶ İslam alimi, vaktini üçe ayırırdı. Bu zaman diliminin bir kısmında ibadetle meşgul olur diğer kısmında talebelerine ilim öğretirdi. Üçüncü bölümündeyse geçimini sağlamak için tahta kaşık ve kepçe yapıp satardı. Hatta Yesevi'ye dair anlatılan menkıbelere göre, bu kaşıkları öküzün üzerine yerleştirdiği çantaya koyup pazar yerine doğru salıverirdi. Kaşık ve kepçe almak isteyenler, ücretini hayvanın heybesinin içerisine bırakırdı. Parasını ödemeyen olursa da öküz, peşini bırakmazdı. 📌 Hoca Ahmet Yesevi 60 yaşına geldiğinde, 'Artık bizim için yerin altı, yerin üstünden daha hayırlıdır' diyerek tekkesinin yanına kazdırdığı yaklaşık 2 metre uzunluğundaki çilehanesine çekildi. Bunu Allah Resulü'ne (sav) olan saygısından yaptı. Çünkü Peygamber Efendimizin (sav) ömrünü tamamladığı zamandan daha fazla yeryüzünde bulunmayı doğru bulmadı. ▶ Vefatına kadar ibadet ve riyazetle meşgul olarak yeryüzüne çıkmadı. Divan-ı Hikmet'i de burada kaleme aldı. Fikriyat sözlük 🔍 📌 Hoca Ahmed Yesevî'nin söylediği 'hikmet' adlı şiirlerin bir araya getirilmesiyle oluşturulan Divan-ı Hikmet, tasavvuf edebiyatımızın bilinen en eski örneklerini içerir. ▶ Kur'an-ı Kerim ve sünnetleri kaynak alarak söylediği şiirleri sayesinde, Orta Asya'da İslam'ın iman, amel ve ahlaka yönelik hükümlerinin benimsenmesinde etkili oldu. ▶ Hoca Ahmed Yesevi'den asırlar sonrasında bile insanlara ulaşan bu hikmetler, İslam etrafında örgütlenen bir iman birliğinin teşekkül etmesinde çok önemli bir yere sahiptir. 📌 Hoca Ahmed Yesevi, miladî 1166 yılında vefat ettiğinde dergâhının 100 metre uzağına defnedildi. Basit bir kabir ve türbeden oluşan bu yer, Müslümanların önemli ziyaretgahı oldu. Fakat sonraki devirlerde meydana gelen Moğol istilasından olumsuz etkilendi. ▶ 14. yüzyılda Timur, Ahmet Yesevi'nin kabrini ziyaret etti. Buraya büyük türbe yapılmasını emrederek Türkistan'ın önemli mimarlarından Hoca Hüseyin Şîrâzî'yi görevlendirdi. Birkaç yıl içerisinde türbe, cami ve dergâhla beraber bir külliye oluşturdu. Zamanla aşevi, kütüphane, mescid ve derviş hücreleri de inşa edilerek bir eğitim merkezi haline geldi. 📘 Anadolu'yu yurt yapan 19 alim 7 teşkilat Hoca Ahmet Yesevi Türbesi, Kazakistan'ın güneyindeki Türkistan şehrinde yer alır. ▶ Türbe, Kazakistan ve Orta Asya'da benzerine az rastlanır tarihi eserlerden biridir. Asırlar boyunca şekillenmiş bozkır mimarisinin izlerini taşır. ▶ Hoca Ahmet Yesevi Türbesi, toplam 35 odadan oluşur. Yapının merkezi cemaat yeri olarak da adlandırılan odadır. Odanın ortasında büyük bir kazan yer alır. 2 metrelik 'Tay Kazan', 1399 Karlak şehrinde 7 değerli metalin karışımından yapıldı. Kazanın iç ve dışına kufi yazısıyla Kur'an-ı Kerim'den ayetler yazıldı. Önceleri birliğin sembolü olan bu kazana, hafifçe tatlandırılmış su konularak Cuma namazından sonra ziyaretçilere ikram edilirdi. 📌Merkez bölümün yanındaki kapı, Ahmed Yesevi'nin mezarının bulunduğu odaya açılır. Kapının yanında ise Orta Asya'da evliya türbelerinin sembolü olan, ucunda at kuyruğu kılları, sancak ve alemden oluşan tuğ yer alır. ▶ Tüm külliyenin en önemli bölümü, kabrin bulunduğu yerdir. Burada Hoca Ahmet Yesevi için mezar taşı konmuştur. ▶ Türk ahşap işlemeciliğinin şaheserlerinden biri olan kabrin kapısı hala muhafaza edilir. Kubbeli türbe mimarisini, yerel gelenek ve örf ve adetleri iyi bilen mahir Fars ustalar tarafından yapılmıştır. 📘 Tarihin eşsiz güzelliklerini barındıran ahşap camiler 📌Ahmed Yesevi'nin mezarının etrafında defnedilmek ayrı bir öneme sahipti. Bundan dolayı insanlar daha hayattayken türbe civarında gömülmek için hazırlık yapardı. Türbenin bu ehemmiyetinden dolayı, merkezi bölümün yanındaki odalarda yüksek mevki sahibi kişiler ve yöneticiler defnedildi. 📌Giriş kapısı hariç külliyenin etrafı ve üzeri çiniyle kaplıydı. Timur'un vefatı nedeniyle külliyenin inşası tamamlanamadığı için süslemeleri eksik kaldı. 1591-1592 yıllarında Buhara emiri Abdullah Han, yapının tamamlanması için destek verdi. Türbenin dış kısmında kuşak şeklinde çinilerle süslü alanda En'âm suresinin 59-63 ayetleri yer alır. Ayrıca çinilerle ve Kûfî hatla Allah, Muhammed, el-Hamdü lillah, Allâhü Ekber, Lâ ilâhe illallah gibi yazılar da işlenmiştir. Fikriyat Kur'an-ı Kerim uygulamasına ulaşmak için tıklayın 📌Türbenin en önemli yerlerinden biri de hamamdır. Araştırmacılara göre hamam, 1580'de türbeyi ziyaret eden kimselerin özel olarak abdest almaları için yaptırılır. ▶ Allah'a ibadet edilen yer altı ibadet yerleri, Hoca Ahmet Yesevi hayatta iken inşa edildi. Çilehane, halvethane olarak da adlandırılırdı. ▶ Ahmet Yesevi'nin türbesi, UNESCO Dünya Mirası listesine alınan Kazakistan'daki ilk tarihi eserdir. ▶ Türbe 2000 yılında Türkiye'nin desteği ile restore edildi. 📌Timur tarafından yaptırılan hadis işlemeli ahşap kapılar türbe içerisindeki müzede sergilenir. ▶ İnce düşünüşün bir ürünü olan bu çift kanatlı kapının sağ kısmında 'seyyidlerin kapısı, saadetin madenidir' anlamına gelen 'Bâbü's-sâdât, ma'dinü's-sa'âdât' ifadesi; sol kısmında ise 'seyyidleri sevmek, (maddî ve manevî) saadetin anahtarıdır' anlamına gelen 'Hubbü's-sâdât, miftâhü's-sa'âdât' cümlesi yer alır. ▶ Sağ kanadın kulp kısmında 'Nebi aleyhisselâm buyurdu ki' anlamına gelen 'Kâle'n-Nebiyyü aleyhisselâm' yazısı sol kanadın kulp kısmında ise 'Dünya bir anlıktır, onu taatla geçir' manasındaki 'ed-Dünyâ sâ'atün, fe'calhâ tâ'aten' hadis-i şerif işlenmiştir. ▶ Türbede Ahmed Yesevî'nin kızı Gevher Hatun'un mezarı da bulunur. ▶ Türbenin dışında giriş kapısına yakın olan bahçede Uluğ Bey'in kızı ve Ebu'l-Hayr Han'ın eşi olan Râbia Sultan'ın türbesi yer alır. 📘 Uluğ Bey eserleri ve hayatı hakkında tarihi bilgiler Arslan Baba kimdir? 📌 Türkistan'ın önemli âlimlerinden olan Arslan Baba'nın hayatı hakkında bilgi bulunmaz. Rivayete göre Peygamber Efendimiz döneminde yaşamış, İslam'ın nurunu Kazakistan'a taşımıştır. ▶'Arslan Bab' olarak da bilinen İslam alimi, Ahmed Yesevi'nin ilk mürşididir ve onun yetişmesinde önemli etkiye sahiptir. ▶ 'Bab', 'ata' , 'baba' gibi kelimeler eski dönemlerde büyük sufiler için kullanılırdı. ▶ 11. yüzyılda Orta Asya'da İslam'ı yaymak için çaba sarf eden Arslan Baba, ataların atası, babaların babası olarak da bilinirdi. 📌 'Arslan' kelimesinin lakap olduğu düşünülür. Allah yolunda mücadele eden, Hz. Hamza, Hz. Ali gibi yiğit kimselere arslan denilirdi. Öyle ki Ahmet Yesevi, pirini Divan-ı Hikmet'te şu sözlerle övdü: İman uçun can tartkan, İslam uçun tığ urgan 📌 Arslan Baba'nın türbesi, Abunasir el-Farabi'nin de memleketi olan Otrar şehrindedir. Türbe 35 metre uzunlukta 12 metre yüksekliktedir. ▶ Arslan Baba'nın türbesinin ne zaman yapıldığı belli değildir. 1400'lü yıllarda Timur tarafından yenilendi. İlk yapıldığı zamandan kalan iki direğin hala ayakta olduğu düşülür. ▶ Mezarın üzerinde Timur'un yaptırdığı kerpiçten örülmüş iki kubbe yer alır. Yapı Orta Asya mimarisinin tüm özelliklerini taşır. 📘 Farabi kimdir? 📌 Yapı, iki odadan oluşur. Tepelerine kubbe yerleştirilen odaların kuzey tarafı mezarlık, güney tarafı ise mescitten oluşur. ▶ Mescid, yaklaşık 500 kişiliktir. İki odanın ortasında ise bir dehliz yer alır. Dış iki köşesinde on metre yükseklikte minare yer alır. ▶ Arslan Baba ile Hoca Ahmed Yesevi Türbesi arasındaki mesafe 60 kilometredir. ▶ Arslan Baba Türbesi, 7 asır öncesine ait Kur'an-ı Kerim gibi önemli eserlere ev sahipliği yapar. 📌 Otrar, Kazakistan'ın güneyindeki Türkistan şehrine 57 kilometre uzaklıktadır. Eskiden Farab olarak anılan Otrar, filozof Farabi'nin doğduğu, Türk imparatoru Timur'un vefat ettiği kenttir. ▶ 13. yüzyılda batı ile doğu arasındaki önemli ticaret merkezlerinden biri olan Otrar, 18. yüzyılda Çungarlar tarafından yapılan saldırı sonucu yıkıldı. BİLGİ NOTU🔍 Timur kimdir? Timur, tarihin en büyük cihangirlerinden biriydi. Zamana ve zemine göre değişen siyasi bünyeyi geliştiren, kalabalık orduları fetihlere yönelten etkili bir devlet adamı, askeri bir taktikçi ve strateji uzmanıydı. ▶Eskiden Kale, Şehristan ve Rabat olmak üzere üç büyük semtten oluşan, etrafı duvarlarla çevrili Otrar, halihazırda 200 hektar alanı kapsayan Otrar Tepesi kalıntısından oluşur. ▶ Şehir merkezinde yer alan Han Camisi'nin mihrap köşesi ve sütunları hala korunur. ▶ Otrar, İslam'ın bölgede yayılmasında kilit rol üstlendi. ▶ Otrar kenti, Kazakistan'ın 1991'de bağımsızlığını ilan etmesiyle açık hava arkeoloji müzesine dönüştürülerek devlet korunmasına alındı. Türkistan'da birçok tarihi eser bulunsa da içlerinde en önemlisi Hak yolunun eşiği olarak tanımlanan Hoca #AhmetYesevi Türbesi'dir. https://t.co/50ONgqxyLF — Fikriyat (@fikriyatcom) March 30, 2021 ▶ Eski dönemde Kale'nin şehir merkeziydi. Şehristan'da aydınlar, bilim adamları ve zengin ailelerin, Rabat'ta ise ustalar ve sıradan halkın otururdu. ▶ Otrar dönemin önemli güzergahlarının kesiştiği noktada yer alırdı. Şehirde altın ve gümüşten madeni paraların basılırdı. ▶ 1218 yılında Moğol ticaret kafilesinin, Harzemşah topraklarında bulunan Otrar'da saldırıya uğraması üzerine Cengiz Han tarafından yakılıp yıkılmıştır. Bu olay tarihte Otrar Faciası olarak bilinir.

Orta Asya'nın kadim şehri Türkistan'daki tarihi yerler

HOCA AHMED YESEVİ TÜRBESİ