Orta Doğu'da kurulan ilk Türk şehri: Samarra

📌Türklerin tarih boyunca devlet kurup-yönetme ve askeri alandaki becerileri oldukça yüksekti. Bunun farkına varan Abbasi halifeleri, aralarındaki ilişkiyi sıcak tutmak için çaba sarf etti. 📌Türkler, Müslüman olmaya başladıktan sonra Abbasi Devleti'ne ait Irak taraflarına doğru göç etti. İyi birer savaşçı olmalarından dolayı halifenin askeri güçleri arasına dâhil oldular. Devlet içerisinde önemli konumlara geldiler. Abbasi halifeleri o kadar güveniyordu ki, Türklere ait bir şehir kurdu ve orayı da başkent yaptı. 📌 Kurulan bu şehrin adı Samarra'ydı. İslam dünyasına altın çağını yaşatan halife... 📌 Abbasi Devleti'nin içerisinde ilk başta 3 bin kişiden oluşuyordu, Türkler. Daha sonraki yıllarda bu sayı on binlere vardı. Bundan dolayı da Bağdat neredeyse bir kışla halini aldı. 📌Zaman zaman Türkler ile yerli halk arasında sorun çıkıyordu. 📌 Bu durumun yanı sıra Halife Mu'tasım, Türklerin yerli halkla karışıp savaşçı özelliklerini kaybetmelerini istemiyordu. Böylelikle yeni bir şehir kurulmasına karar verdi. 📌 Abbasi döneminde Bağdat ve Samarra'da saray çevresinde yaşan büyük Arap nesir yazarlarından el-Cahiz, halifelik ordusunun Horasanlılar, Türkler, Araplar, Mevâlî ve Ebnâ denilen unsurlardan oluştuğunu belirtir. Onlar içinde Türklerin ön plana çıkması kıskançlığa neden olur. Samarra'nın kurulmasının bir nedeni olarak da halifenin Türkleri bu düşmanlıktan uzak tutmak istemesi gösterilir. 📌 Bağdat'ın 100 kilometre kadar kuzeydoğusunda ve Dicle'nin kıyısındaki alan, kurulacak olan yeni şehir için seçildi. 836 yılında inşasına başlandı. Çöl ağaçlandırılıp evler, camiler, hamamlar, devasa saraylar inşa edildi. 📌Halife Mutasım, Abbasi Devleti'nin ileri gelenleri ve kumandalarından kendi adlarına saraylar yaptırmalarını istedi. Böylece büyük bir imar faaliyeti başladı. 📌Ülkenin her yerinden en iyi ustalar ve Bağdat, Basra, Antakya, Şam ve Mısır gibi merkezlerden çeşit çeşit yapı malzemesi Samarra'ya getirildi. 📌 Böylelikle Samarra, Orta Doğu'da kurulan ilk Türk şehri oldu. Türkler şehri nereye ve nasıl kurarlardı? 📌 Halife Mutasım'dan sonra, Halife Vasık, Halife Mütevekkil, Halife Mutezz imar faaliyetlerine devam etti. Samarra 150 kilometrekarelik bir alana yayılan Orta Çağ'ın görkemli kentlerinden biri haline geldi. 📌 Şehir aynı zamanda ordugah mahiyetine olduğundan Askerü'l-Mu'tasım (Askerisâmerrâ) diye de isimlendiriliyordu. 📌O devirde Samarra'da dünyanın en büyük camisi yapıldı. Dış avlusuyla birlikte 150.000 metrekare alana sahipti. Aynı anda 100 bin kişi namaz kılabiliyordu. 52 metre yüksekliğindeki konik minaresi bulunuyordu. 📌 Kurulan bu yeni şehre Arapçada 'göreni mutlu eder' anlamına gelen 'surre men raa' adı verildi. Ancak halk arasında Samarra olarak anıldı. 📌 Bazı tarihçilere göre şehrin kuruluşu tarih öncesi zamanlara kadar gidiyordu ve buraya Asurlular Sur-Marrati, Grekler Souma, Romalılar Sumere, Süryânîler Şumasra ve Sâsânîler Sâmurra diyordu. Dünyanın en güzel cami minareleri 📌Samarra, 6 büyük ana cadde üzerinde kuruluydu. En büyük caddesinde Hakan Sarayı, Dîvânü'l-harâc gibi üst düzey bürokrat ve devlet erkanının evleri bulunuyordu. 📌 Mahalleler, geniş caddeler ve boş alanlarla birbirinden ayrıldı. Sonraki yıllarda buraya Vezîriye, İstablât, Belküvârâ, Müşerrefe ve Mütevekkiliye semtleri eklendi. Böylelikle 8 ana bölümden oluştu. Her semtin kendi içinde camisi, hamamı, çarşısı ve pazar yerleri bulunuyordu. 📌Kurulan yeni şehir, oldukça şaşalı olmasıyla halife de buraya yerleşti ve Türklerle beraber yaşamaya başladı. 📌Halife Mu'tasım'ın vefatından sonra yerine geçen Vâsik-Billâh döneminde, Samarra ordugâhtan gerçek bir şehre dönüştü. Şehre yirminin üzerinde saray ve köşk yaptırdı. Nüfus o kadar hızlı arttı ki bir milyonu bulduğu söylenir. 📌Samarra'nın şehir planı, cami ve saraylarıyla İslam medeniyetinin ihtişamını, Abbasi devletinin sanata verdiği değeri gösterir. 📌Samarra adeta bir saray ve köşk şehriydi. Sadece Mu'tasım-Billâh sekiz, Mütevekkil-Alellah yirmi iki saray ve köşk yaptırdı. 📌 At yarışları için 3 hipodrom ve iki hayvanat bahçesi bulunuyordu. 📌Zamanla da ilim merkezi haline geldi ve birçok alim yetişmesini sağladı. 9. yüzyılda yaşamış olan önemli tarihçi ve seyyah el Mesudi, Samarra'yı İslam devletinin yedinci büyük şehri olarak tanımladı. 📌 Âlim vezirlerden Muhammed b. Abdülmelik İbnü'z-Zeyyât ve şair devlet adamı Feth b. Hâkān el-Fârisî, Samarra'da zengin birer kütüphane kurdu. 📌Zamanla Türkler, Abbasilerin yeni başkentinin en güçlü unsuru haline geldi. Öyle ki hükümdarın değiştirecek kadar saltanatta söz sahibiydiler. 📌 Samarra'daki Türk hâkimiyeti 56 yıl devam etti. Halife Mu'tez'in başkenti tekrar Bağdat'a nakletmesiyle de son buldu. 📌 Zamanla şehir ihtişamını kaybetti ve küçük bir köy haline geldi. X. yüzyılın ortalarında Samarra'ya uğrayan Makdisî burasının çok az insanın yaşadığı, herhangi bir bayındırlığı olmayan harap bir köy olduğunu söyler. 📌 Samarra kazıları; yıllar süren yoğun bir yüzey araştırmasından sonra Osmanlı'dan 1910 yılında alınan izinle Friedrich Sarre ve Ernst Emil Herzfeld tarafından 1911-1913 tarihleri arasında gerçekleştirildi. 📌 19 ay süren kazı çalışması; halife sarayları, hükümet binaları, sivil yapılar ve camilerin bulunduğu Dicle Nehri kenarındaki 60 kilometrekarelik alanda yapıldı. 1911-1913 yıllarında yapılan kazı çalışmalarında Halife Mutevekkil'in inşa ettirdiği Cami-i Kebir, Kasr al-Aşık, Kubbetü's Süleybiye, Balkuvara Sarayı ile şehrin batı kıyısındaki evler ve Halife Mutasım'ın Dar'ül Hilafe Sarayı ortaya çıkartıldı. 📌 Samara kazı buluntuların önemli bölümü, Berlin Museum für Islamische Kunst'a taşınmış, Dar'ül Hilafe Sarayı'na ait küçük bir bölümü Müze-i Hümayun'a gönderilmiş, geri kalanlar ise I. Dünya Savaşı'ndan sonra (1921) Londro'ya götürülmüş ve British Museum Victoria and Albert Museum, New York Metropolitan Museum of Fine Arts Boston, Cleveland Museum of Art, Paris Louvre Müzesi gibi çeşitli müze koleksiyonlarına dağılmıştır. Müze-i Hümayun'a gönderilen buluntular, 3 Nisan 1941 yılında Türk ve İslam Eserleri Müzesi Koleksiyonlarına dahil edilmiştir. 📌1950'li yıllarda Dicle nehrine baraj yapılmasıyla şehrin nüfusu arttı. Eski şehrin yakınına bugünkü Samarra kuruldu. 📌2000 yılında önemli bir ticaret ve endüstri merkezi özelliği kazandı. Ancak Amerika'nın işgaliyle bombardıman ve çatışmalardan dolayı tahribata uğradı. 📌19. yüzyılda Osmanlı'nın tamir ettirdiği imam türbeleri büyük hasar gördü.

Orta Doğu'da kurulan ilk Türk şehri: Samarra

ORTA DOĞU'DAKİ İLK TÜRK ŞEHRİ