Osmanlı askeri teşkilatı ile ilgili kavramlar

Kapıkulu, Osmanlı Devleti'nin sürekli ordusunu oluşturan ve doğrudan padişaha bağlı olan yaya, atlı ve teknik sınıftan asker ocaklarına ve bu sisteme verilen addır. Kapıkulu ocaklarının kurulmasından önceki dönemde Osmanlı Devleti'nin askeri gücünü yayalar ve müsellemler oluşturuyordu. Kapıkulu askerleri, eyalet askerleri ve donanma kuvvetleri ile birlikte Osmanlı Ordusunun üç ana bölümünden biri idi. Kapıkulu askerleri yayalardan oluşan Yeniçeriler, Cebeciler, Topçular, Top Arabacıları ve süvarilerden oluşan sipahi, silahtar, sağ ulufeciler, sağ garipler, sol gariplerden meydana gelmekteydi. Acemi Ocağı, Osmanlı İmparatorluğu'nda Enderun için öğrencileri ve başta piyade kısmı olmak üzere kapıkulu ordusunun ihtiyaç duyduğu askerleri eğitmek için kurulmuş olan ocaktır. Osmanlı devletinin tebaası olan halkların gayrimüslim olanlarının ve özellikle Balkanlar'dan 8-18 yaş arasında çocuk ve gençlerin toplanması ile uygulanan devşirme sistemiyle kaynak sağlanan Acemi Ocağı'nda çoğunlukla asker bazen de saraya bürokrat yetiştirilirdi. Osmanlı askeri teşkilatında özel konumlu, maaşlı, daimi yaya ordusudur. Kuruluşunu Orhan Gazi veya I. Murad dönemlerine dayandıran görüşler bulunmaktadır. Yeniçeriler, padişaha bağlı Kapıkulu Ocakları'nın piyade kısmıdır. Yeniçeri ocağı II. Mahmud tarafından 1826'da kaldırıldı. Yeniçeriler barış zamanında İstanbul'u; savaş zamanında padişahı korurlardı. Ayrıca devletin farklı bölgelerinde konumlanmış yeniçeri birlikleri de vardı. HEM KURUCU HEM DE YIKICI GÜÇ YENİÇERİLERİN KIYAFETLERİ NASILDI? Osmanlı Devleti'nin merkez kuvvetlerini oluşturan kapıkulu ocaklarından biridir. 'Silah, zırh' anlamına gelen Moğolca cebe kelimesinden Türkçe +ci ekiyle türetilen cebeci Yeniçeri Ocağı neferlerine ok, yay, kılıç, zırh, tüfek, barut, kurşun, kazma, kürek gibi silah ve savaş malzemesi temini, bunların yapımı, tamiri ve korunması ile uğraşan ocağın adıdır. Cebeci Ocağı'na nefer sağlanması Yeniçeri Ocağı'nınki gibi acemi oğlanlarından olurdu. Ocağa yeni alınan nefere önceleri şâkird, daha sonra ise usta denirdi. Cebeciler kış aylarında haftada bir, yaz aylarında ise haftada iki gün tüfek tâlimi yaparlardı. Top Arabacıları Ocağı, Kapıkulu Askerleri'nden piyadelerdir. Topçu Ocağı'nın yaptığı topları savaş alanına götürmekle görevli olan ocaktır. Savaş toplarını savaş alanına götürürlerdi. Ocakta; arabacıbaşı, kethüda, başçavuş, kethüda yeri, ocak kâtibi, bölükbaşı, odabaşı ve halife adlı subaylar görev yapardı. Topçu Ocağı, Osmanlı İmparatorluğu'nda Kapıkulu Ocakları'nın yaya kısmına mensup, top dökmek ve kullanmakla vazifeli askerlerin bağlı olduğu ocaktır. Sultan I. Murad devrinde yeniçeri ocağının teşkilinden hemen sonra, acemi ocağından alınan askerlerle ilk olarak topçu ocağı kuruldu. Topçu ocağına sertopi adıyla da anılan topçubaşı nezaret ederdi. Onun emrinde bulunan dökücübaşı (serihtegân), dökümhâneden sorumluydu. Onun da maiyetinde; yardımcısı, tâmirci, dökümcü, burgucu, yamacı, demirci, marangoz gibi zanaatkârlar bulunurdu. Humbaracı Ocağı, Osmanlı Devleti'nin askeri teşkilatında humbara yapan ve bunu kullanan sınıfın bağlı olduğu ocak. Kumbaracı ocağı da denilmektedir. Dünyanın ilk havan topu sınıfıdır. Humbara, demir veya tunçtan dökülmüş el bombasıdır. Farklı ağırlıklarda ve büyüklükte olan humbaraların el ile atılanlarına 'humbara-i dest' (humbara-i ma'den-i dest), havanla atılanlarına 'humbara-i kebîr' adı verilirdi. Bu mermiyi havan topu vasıtasıyla kullanan topçuya humbaracı (kumbaracı), bunu yapan ve kullananların bağlı bulunduğu ocağa da Humbaracı Ocağı denirdi. Bostancı Ocağı, Osmanlı sarayları ile saray çevresinin ve iskelelerin asayişinden sorumlu hizmetlilerin bağlı bulunduğu ocaktır. Bostancılar ocağına, devşirme suretiyle toplanan acemi oğlanları arasından, kabiliyetli olanları seçilirdi. Bu ocağa seçilenlerin eğitimleri, İstanbul ve Edirne'deki saray bahçelerinde yapılırdı. Topkapı Sarayı'nın dış hizmetlilerinden olan bostancıların başlıca görevleri, saraya ait bağ ve bahçelerle padişaha mahsus kayıklarda çalışmaktı. Topkapı Sarayı'nın odununun, İzmit'ten getirilmesinde kullanılan gemilerde, bostancılar, kürekçilik yaparlardı. Ancak bunlar saraya ait her işte kullanılabilirlerdi. Bostancıların saray içinde çalışanlarına 'gılmânân-ı bağçe-i hâssa', dışarıda olup da saraya mahsus bağ ve bahçelerde hizmet edenlerine ise 'gılmânân-ı bostâniyân' denilirdi. Lağımcılar Osmanlı askeri teşkilatında yeniçerilerin içinde bir ocaktır. Görevleri özellikle kale kuşatmalarında tünel kazarak sur duvarlarına ulaşmak ve surları alttan havaya uçurmak veya kale içine kadar tünel kazarak kaleyi içten fethetmektir. Ateşli silahlarla yapılan savaşlarda da karşı sipere kadar tünel kazılıp bomba ile patlatılarak düşman askerine ve siperlerine zarar verilir. Lağım (tünel) kazma günümüzde de kullanılan bir savaş taktiğidir. Bu taktik sayesinde savaşlar daha kısa sürede kazanılmıştır; buna örnek olarak ise İstanbul'un fethi verilebilir. Lağımcılar aynı zamanda bomba işleri ile ilgilendikleri için çoğu zaman bomba yapımıyla uğraşmışlardır. Osmanlı halkı suya ve su dağıtımına oldukça önem verirdi. Bazı kimseler evlerinin yakınlarına borularla su getirerek insanların abdest almalarını sağlar; bazı eşraf da dükkanlarının önüne koydukları su küpleri ile yoldan geçenlerin susuzluklarını gidermelerine yardımcı olurlardı. Su temininde sıkıntı yaşanan mahallerde ise bu ihtiyacı 'sakalar' karşılardı. Osmanlı'nın en önemli mesleklerinden biri olan 'sakalar' adeta halkın şifa kaynağıydı. Sakalar, Yeniçeri çorbacılarından 'saka başı' adında bir kişinin gözetiminde bulundurulan kapıkulu ocaklarının en aşağı sınıfı sayılırdı. Sakaların saka başından başka subayları yoktu. Kapıkulu ocaklarını oluşturan ortalardan her birine erlerin her çeşit gereksinmeleri için gerekli suyu sağlamak üzere birkaç saka eri görevlendirilirdi. SAKALAR HAKKINDA DAHA DETAYLI BİLGİ EDİNMEK İÇİN TIKLAYIN Osmanlı'da padişah muhafızlığı yapan askerlere solak denilirdi. Bu askerler cesur, kuvvetli, tecrübeli, hitabeti düzgün yeniçeriler arasından seçilirdi. Hepsi veya çoğunluğu solaktı; nedeni ise saldırı anında ilk müdahalenin beklenmeyen yerden gelmesini sağlamak içindi. Sefer zamanı solaklar, saray kapısından itibaren yaya olarak padişahın her iki yanında ve önünde yer alır, yabancı hiç kimseyi yaklaştırmazlardı.Padişahın atının sağında giden iki solak, ok ve yaylarını kullanırken, sol ellerini; solunda gidenler ise sağ ellerini kullanırlardı. Ellerini bu suretle kullanmalarına sebep, padişaha arkalarını dönmeden hedefi vurabilmeleri içindi. Omuzlarında yaylarını, sırtlarında tirkeşlerini, bellerinde hançerlerini ve kuşaklarına zincirle asılmış olarak kılıçlarını taşırlardı. 19. yüzyıl başlarında solak teşkilatı dağılacak kadar zayıfladı. Öyle ki merasimlerde solak olarak görev yapması için birtakım yeniçeriler bulunup giydirilerek muhafız alayı oluşturulmaya çalışıldı. Yeniçeriliğin ilgasından sonra solak teşkilâtı peyk teşkilatı ile birlikte 3 Mayıs 1829'da kaldırıldı, yerine rikâb-ı hümâyun hademesi adı verilen yeni bir bölük tayin edildi. SOLAKLAR HAKKINDA DAHA DETAYLI BİLGİ EDİNMEK İÇİN TIKLAYIN Silahtar Ağa, Enderun'un en nüfuslu siması ve amiriydi. Saray anane ve nizamına göre has oda ağalarının en kıdemlisi olan padişaha silahtar olurdu, fakat asırlar boyunca daima padişahlar silahtarlarını has odalılar arasından, sevdikleri ve itimat ettikleri bir sima olarak kendileri seçmişlerdi. Silahtar yapmak istedikleri zülüflü ağayı, aşağı koğuşlardan birinde de olsa, evvela bir fermanla has odaya aldırtmış ve sonra da silahtar tayin etmişlerdir. Silahtar ağalar saraydan bir devlet memuriyetiyle çıkacakları zaman, kendilerine en az beylerbeyi rütbesiyle paşalık verilirdi. Son derece nüfuz sahibi gözde silahtarlar da vezir veya Kaptan-ı derya gibi önemli mevkilere getirilirlerdi. Pek azı sonra da sadrazamlığa getirilirdi ve ekseriya da padişahın ya kızını yahut kız kardeşini alarak hanedana damat olurlardı. Silahtar Mustafa Paşa gibi kimseler silahtarlıktan paşalığa kadar yükselmiştir Sipahi, Osmanlı ordusunun ağır süvari sınıfı askeridir. Osmanlı askeri teşkilatında altı bölük halkı da denilen kapıkulu süvarilerinin en seçkin grubudur. Sipahi, sözlükte 'asker' manasına gelen Farsça sipah kelimesine dayanır. Kapıkulu süvarileri içindeki gruba kaynaklarda sipah da denmiştir. Kelime Osmanlı askeri teşkilatında çeşitli gruplar için kullanılmıştır. Osmanlı ordusunun en kalabalık askeri grubunu oluşturur ve dirlik olarak kendilerine verilen arazilerden topladıkları vergiler karşılığında atı ve yardımcısıyla birlikte sefere katılır, sâhib-i arz tabiriyle de anılırdı.yrıca Anadolu'da mültezim hesabına harman ölçenlere de muhtemelen timarlı sipahilik teşkilâtından dolayı sipahi denmiştir. Sağ ulufeciler, seferde padişahın sağında yürüyen sipah bölüğünün sağında yürürlerdi. Savaş meydanında ve ordunun konak yerinde ise padişah sancağının sağında dururlardı. Hazineyi korumak bunların görevleri arasındaydı. Sağ ulufeciler 120 bölükten oluşurdu. Ulufecilerden toplam 7 kişi tayin edilen bölük subaşılığına, Subaşı sıfatıyla sağ ulufecilerden 4 kişi tayin edilirdi. Ayrıca ordu için de büyük bir önemi vardı. Sol ulufeciler, seferde padişahın sağında yürüyen sipah bölüğünün solunda yürürlerdi. Savaş meydanında ve ordunun konak yerinde ise, padişah sancağının solunda dururlardı. Hazineyi korumak bunların görevleri arasındaydı. Ulufecilerden toplam 7 kişi tayin edilen bölük subaşılığına Subaşı sıfatıyla sol ulufecilerden 3 kişi tayin edilirdi. Garipler; Anadolu, Mısır ve Afrika'dan gelmiş yabancı askerlerden oluşurdu. Hükümdarın bizzat katıldığı savaşlara katılırlardı. Maaşları kıdem ve ehliyete göre değişiklik gösterir ve Veziriazamın huzurunda dağıtılırdı. Garipler, Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılmasından sonra 1826 tarihinde, gümrükten bir miktar maaş bağlanıp emekli edildi. Sağ Garipler ya da Gureba-i Yemin 15. yüzyıl sonlarında kurulmuş olan ve Osmanlı ordu teşkilatında, Kapıkulu süvarilerini oluşturan altı bölükten birisidir. Sağ Garipler savaşlarda sağ taraftan hücum ederek düşmanı çembere almaya yardımcı olmaktaydı. Yaklaşık 230 cm boyunda mızrak, 130 cm boyunda eğri kılıç ve büyük kalkan kullanmaktaydılar. Sefer esnasında Sağ ulufecilerin sağında giderlerdi. Padişahın sağındaki sancağın dibinde bulunurlardı. Sağ Gariplerin bayrakları san ve beyaz renkteydi. Sol Garipler, Osmanlı ordusu teşkilatında Kapıkulu süvarilerini oluşturan altı bölükten birisidir. Sol garipler savaşta Osmanlı saltanat sancaklarını korurlardı. Sol garipler savaşlarda sol taraftan saldırıp düşmanı çember içine alırlardı. Sol Garipler tıpkı Sağ Garipler gibi savaş hazinesini korurlardı. Azab veya azap, Osmanlı devletinde çoğunlukla *garnizon askeri olarak görev yapan bir askeri birimdir. Sözcüğün anlamı 'bekar erkek'tir. Henüz evlenmemiş genç erkekler azab yazılabilirlerdi. Gönüllülerden oluşan yayalardı. Savaşta ordunun en önünde yer alırlardı. Anadolu'daki yaya askerlerinin çoğunluğunu oluştururlardı ve yerleşim birimlerinin güvenliğinin sağlanması, kalelerin savunulması gibi görevleri yerine getirirlerdi. Azab askerlerinin temel donanımı ok, yay, eğri kılıç ve savunma için bir kalkandan oluşurdu. Çoğunlukla zırh giymezlerdi, bu da gerektiğinde daha hızlı geri çekilebilmelerini sağlardı. *Garnizon: Bir şehir veya müstahkem mevkide bulunan askeri kuvvetlerin bütünü. Sadece sınırlarda bulunan kent ve kalelerde kullanılan yerli topçulardır. Bunların subayları kuşkusuz topçuluk bilgileri bulunması gerektiğinden eyalet paşalarının komutasında bulunmak üzere İstanbul'dan gönderilirlerdi. Buna da Topi ya da Topçu Ağası denilirdi. Bu topçulara ücretli olarak çalıştırılmalarından icareli denmiştir. Osmanlı Devleti'nin ilk dönemlerinde ellerindeki çiftliklerine karşılık atlarıyla sefere giden, daha sonra geri hizmet kıtası olarak hizmet gören, vergiden muaf oldukları için bu unvanla anılan askeri gruptur. Müsellem, Osmanlı Devleti'nde, pek çok görevi yerine getiren, harp zamanlarında ordunun geçeceği yolları temizlemek, köprüleri tamir etmek ve yol açmak gibi hizmetlerle de mükellef idiler. Buna karşılık barış zamanlarında bütün vergilerden muaf sayılıyorlardı. Zaten bu ismi bu yüzden almışlardı. Küçük bir beylikten cihan imparatorluğuna dönüşen Osmanlı'nın büyümesindeki en etkili unsurlardan biri, kurduğu sistemli ordularıydı. Bu ordudaki askerlerin hepsi savaşmayı İslam'a hizmet olarak gördü ve 'ölürsek şehid, kalırsak gazi' anlayışıyla olağanüstü başarı örnekleri sergilediler. Halk bu askerlere Deli lakabını verdi ama nedeni akıl sağlığı değildi. Asıl olarak kendilerine kılavuz, rehber manasına gelen delil ismi verilmesine karşın, cesur ve korkusuzca düşmana atılmaları nedeniyle halk arasında deli olarak anılmışlardır. Üzerlerine ayı, pars, aslan veya sırtlan postundan kılları dışarıda şalvarlar giyerlerdi. Başlarında tüylü bir miğfer, ellerinde de yine tüylü bir kalkan bulunurdu. Ayaklarında mahmuzlu çizmeleri vardı. Deli adını almalarının sebebi gönüllü 20-25 yaş arası gençlerden oluşmalarıydı ve savaşlarda ordunun en ön saflarında çarpışmalarıydı. DELİLER HAKKINDA DAHA DETAYLI BİLGİ EDİNMEK İÇİN TIKLAYIN Akıncılar, yakaladıkları esirlerden aldıkları bilgileri merkeze iletirlerdi. Akınlar, katılan akıncı sayısına göre isimler alırdı. 100 kişiden az akıncıyla yapılana çete, 100'den fazla kişiyle yapılana haramilik, akıncı beyinin kumandası altında yapılana ise akın denirdi. Akıncılar, savaş sırasında asıl ordudan birkaç günlük mesafede önde gider, gittiği noktalarda istihbarat toplar, ordunun geçeceği yol, köprü ve geçit gibi yerleri güvenlik altına alırlardı. Osmanlılarda Akıncılar, tüm faaliyetlerini padişah namına yapıyordu. Padişah, feth olunan yerlerde onlara dirlikler tahsis edebiliyor, akıncı beylerine bazı hallerde bu dirlikleri, 'mâlikâne'ye dönüştürme izni veriyordu. Selçuklular devrinde olan 'kılıç hakkı'na Osmanlılar sınırlama getirmişti. Bu sınır, her şeyin padişah adına yapılıyor olmasıydı. AKINCILAR HAKKINDA DAHA DETAYLI BİLGİ EDİNMEK İÇİN TIKLAYIN