Osmanlı Devleti'nin koşucu ulakları: Peykler

Bir mesajın hızlı bir şekilde hedefe aktarılmasının yanında, güven unsuru da oldukça mühimdi. Bu nedenle tarihte uzun süre hayvanlarla sağlanan iletişime dair yöntemler yetmemeye başlamış; güven ve hız ihtiyacını aynı anda karşılayabilecek bir alternatif gerekmişti. Osmanlı Devleti'nde bu ihtiyaç, 'Peyk' adı verilen koşucu birliklerle karşılanmıştı. Osmanlı döneminde, haber getirip götüren kişiler ve yaya postacı sınıf için kullanılan 'Peyk' kelimesinin ne zaman ortaya çıktığı bilinmiyor. Peyklerin, İlhanlı ve Selçuklulardan Anadolu beyliklerine ve oradan da Osmanlı'ya geçmiş olabileceği düşünülüyor. Fatih Sultan Mehmet'in teşkilat kanunnamesinde 'pey' adı verilen özel bir sınıftan söz edilmesi sebebiyle, Osmanlı'da 15'inci yüzyılda ortaya çıktığına işaret ediliyor. Genellikle sultanın hemen yanında bulunan Peykler, resmi haber ulaştırma veya istihbarat gibi görevleri yerine getirirlerdi. Öncelikli görevleri, sultanın emirlerini hızla gerekli yerlere götürmekti. Osmanlı haberleşmesinin önemli bir kolu olan Peyk Teşkilatı, zamanla işlevini yitirmesi nedeniyle 3 Mayıs 1829 tarihinde kaldırıldı. Yaptıkları işin zorluğu nedeniyle, Peyklerin fiziki özellikleri hakkında, ilk olarak iri ve güçlü oldukları düşünülebilir. Ancak Peykler, bu düşüncenin tam aksine, küçük ve zayıf görünen, çevik yapılılar arasından seçilirdi. Zor şartlara tabi tutulan kişiler arasında başarı gösterenler, Peyk Teşkilatına dâhil olurlardı. 1673 yılında Edirne'de gözlem yapan Seyyah Galland, Peykler için 'Benzer fiziksel yapıları ve yaşları ile seyri hoş bir manzara oluşturuyor, yürüyüşlerindeki ahenk ve emin adımlarla dikkat çekiyor' sözlerine yer vermişti. Birçok aday arasından özenle seçilen Peyklerin eğitimi oldukça zor şartlar altında gerçekleştiriliyordu. Peykler, kızgın kumlarda farklı koşu biçimlerini içeren antrenmanlarla hazırlanıyorlardı. Bunun sonucunda, ayak tabanları neredeyse bir at nalı gibi sertleşerek nasırlanıyor ve hissiz bir tabaka oluşuyordu. Yalın ayak koşular, bu zorlu sürecin önemli bir parçasıydı. İlk bakışta bu tarz bir haberleşme ağının yerine atlı bineklerin kullanılmasının daha mantıklı olduğu düşünülebilir. Ancak, Peykler uzun mesafede atlı habercilere tercih edilecek özelliklere sahiplerdir. Uzun süreli dayanıklılık söz konusu olduğunda, koşucuların atlara karşı üstünlüğü kaynaklarda sıkça geçen bir konudur. Düzenli antrenman yapmalarının yanı sıra dayanıklılıklarını artırmaları için kendilerine has yöntemleri bulunur. Osmanlı'da uzak yerlere acele haber götürmekle görevli Peykler, gece istirahati vermeden aralıksız koşabilirlerdi. Bu nedenle daha çabuk hedefe ulaşabiliyor ve daha güvenilir görülüyorlardı. Günlük performansları 25-30 fersah (1 fersah=5 kilometre) olarak bilinen Peykler, İstanbul'dan Edirne'ye bir gün ve bir gecede ulaşabiliyorlardı. Koşu sürecini kapsayan tam günlük bir performans için, antrenmanlar dışında takviyelere de ihtiyaç vardı. Bunlardan biri, kemerlerine ve daha çok dizlerine bağladıkları hoş sesli çıngıraklardı. Osmanlı Peyklerindeki çıngırakların sesi bir padişah habercisinin gelmekte olduğunu, özellikle kent içinde yolun boşaltılması için bir uyarı aracı olduğu söylenebilir. Ancak bu çıngırakların asıl amacı, durmaksızın kat edilecek mesafelerde temponun korunması ve böylece işitsel bir destek sağlamasıdır. Peyklerin koşu esnasında performanslarını arttırmak için kullandıkları bir diğer materyal ise, ağızlarında taşıdıkları içi boş ve yüzeyi delikli olan metal kürelerdi. Bu metal küreler, düzenli burun solunumu sağlıyor ve dalaklanmayı önlüyordu. Metal küre aynı zamanda, ağızdaki tükürük salgısının devamlılığını da sağlıyordu. Peyklerin koşu esnasında nefeslerinin kesilmemesi ya da daha rahat nefes almaları konusuyla ilişkilendiriliyor. Durmak nedir bilmeden devam eden koşularda harcanan enerjinin aynı anda takviye edilmesi konusu da oldukça önemliydi. Peykler haber iletimi görevini gerçekleştirdikleri esnada yanlarında badem ve akide şekerleriyle dolu mendiller taşırlardı. Hem güç kazanmak, hem de olası baygınlıkları önlemek için bu beslenme türü hayati bir öneme sahipti. Glikoz ihtiyacını bu şekerlerden karşılar, bazen de gittikleri yerlerde çocuklara bu şekerlerden ikram ederlerdi. Başlarına külah giyer, bir ellerinde kendilerini yabani hayvanlara karşı korumak için nacak taşırlardı. Fikriyat

Osmanlı Devleti'nin koşucu ulakları: Peykler

PEYKLER KİMLERDİR?