Osmanlı iletişiminde dönüm noktası: Osmanlı Telgraf Fabrikası

İmparatorluk topraklarına 1847 yılında telgraf girdikten sonra, bu telgrafhaneleri yabancı vatandaşların tekelinden kurtararak Türk telgraf mühendisleri yetiştirme amacıyla 1861 yılında bir Telgraf Mektebi kuruldu. Telgraf Mektebi Soğukçeşme Sokağı'nda faaliyet göstermeye başladı. Ancak mektepte öğrenilen teorik bilgileri pratiğe dökmek amacıyla bir telgraf tamirhanesi açılmasına ihtiyaç vardı. Hemen tamir atölyesi kurulur ve böylelikle telgraf fabrikasının da temeli atılmış oldu. Telgraf tamirhanesi, 1869 yılında Gülhane Parkı yakınında bulunan ve Terzihane olarak anılan binanın bir odasında faaliyetlerine başladı. Telgrafhanede bozulan telgraf makineleri burada tamir ediliyor, Telgrafhane Mektebi'nden mezun olan öğrenciler de burada staj gördükten sonra taşraya göreve gidiyorlardı. Telgraf tamirhanesi açılmadan önce bir Türk mühendis, Varna Telgrafhanesinde bir telgraf makinesi yaptı ve çok da başarılı oldu. Bu olay daha fazla Türk telgraf makinesi üretilip üretilemeyeceği konusunu gündeme getirdi. Çünkü ithal edilen telgraf makineleri 300 frank iken yerli yapım telgraf makineleri 650 kuruştu. Arada çok ciddi bir fark vardı. Bu gerçekten hareket edilerek, telgrafhanede tamir işlerinin yanında bir de telgraf makinesi üretimi yapılmasına karar verildi. Üretim kararı alındıktan sonra hemen çalışmalara başlandı. Ancak teçhizat oldukça yetersizdi. Daha fazla makine üretmek için, 200 makine ithal etme parasıyla, yerli üretim yapmak için gerekli makinelerin alınmasına karar verildi. Kurulan teçhizatla iki ay gibi kısa bir sürede 200 telgraf makinesi üretildi, bu ürünler denendi ve sağlamlıkları kanıtlandı. Yerli malı olması ve ithal makinelere göre 50 frank kârlı olması daha çok üretim yapılmasını teşvik etti. Aynı yıl üretim çeşitlendi, yedek parça ve çeşitli teçhizatlar da üretilmeye başlandı. Bütün bu işler için yeni bir makine alımı yapıldı. 1871 yılına gelindiğinde fabrika binası artık üretilen makineleri koymak için yetersiz kaldı. Bu sebeple 1874 yılında fabrika yeni bir binaya taşınarak kapasitesi artırıldı. Bir süre sonra bulundukları bina yıkılınca fabrika yeni bir binaya taşındı. 1881 yılında tekrar taşınan üretimhane en son Ahırkapı Kereste Fabrikası'nda faaliyet gösterdi ve daha sonra 1896'da daimi yerine taşındı. Fabrika yıllarca telgraf makinesi üretmeye devam etti. 1913 yılında işçi sayısı 85 kadardı, 1915'te ise 100'ü aşkındı. Özellikle Balkan Savaşı ve Birinci Dünya Savaşı esnasında fabrikanın ürettiği ürünler çok büyük önem kazandı. Savaş yıllarında haberleşme araçları ve çeşitli tadilat işleri yapıldığı gibi 300 makine, 617 burlör makinesi, 1287 pusula, 785 komütatör, 348 tarih mührü, 251 röle makinesi, 1117 manipülatör, 7 takım dubleks makinesi ve sayısız pil üretti. 1869-1915 yılları arasında fabrikada üretilen telgraf makinesi sayısı 5 bini geçmişti. Fabrika sadece telgraf makinesi üretmekle kalmadı, ayrıca pil ve posta eşyaları da üretti. Yine savaş yıllarında askeri telgraflar, elektrik makineleri, elektrik arabaları ve saatler de üretti. Fabrikanın ürettiği diğer önemli ürünler ise 1877 yılında bir telefon makinesi, 1886 yılında da elektrikli sandal ve küçük bir elektrikli tramvaydır. Tesis tarafından üretilen ürünler; 1884 Viyana, 1892 Şikago ve 1910'da Türen gibi uluslararası sergilerde ödüller kazandı. Fabrika 1916 yılında üretimini durdurdu. Telefonun Osmanlı'ya ne zaman geldiğini biliyor muydunuz? Peki ya, Dersaadet'e döşenen ilk telefon hatlarının İstanbul, Beyoğlu ve Kadıköy santrallerini birbirine bağladığını? Veya bu santrallerin ilk müşterilerinin kimler olduğunu? Osmanlı'nın iletişimini sağlayan ilk telefon şirketi 'Dersaadet Telefon Anonim Şirket-i Osmaniyesi'ne dair bilinmeyenleri sizler için derledik. Okumak için tıklayın.

Osmanlı iletişiminde dönüm noktası: Osmanlı Telgraf Fabrikası

İLK OLARAK TELGRAF MEKTEBİ KURULDU