Osmanlı Kıbrıs'ı nasıl fethetti?

Çok eski çağlardan itibaren insanların yaşadığı Kıbrıs, çeşitli milletlerin elinde bulunduktan sonra, MÖ 59'da Roma'nın hâkimiyetine girmişti. İmparatorluğun ikiye ayrılmasından sonra ise Bizans İmparatorluğu tarafından idare edildi. Müslümanların Kıbrıs'ı ilk fethetme teşebbüsleri Halife Hz. Osman zamanında oldu. Suriye Valisi Muaviye'nin ısrarı ile yapılan bu sefer sonucunda, Kıbrıs vergiye bağlandı. Düzenlenen bu seferde, Hz. Peygamber'in süt halası Ümmü Haram da şehit düştü. Türbesi bugün Kıbrıs Rum kesiminde, Larnaka şehrinin dışındadır ve Hala Sultan Tekkesi diye anılır. Osmanlı gemileri Kıbrıs önlerinden geçerken bu türbeyi top atışlarıyla selamlardı. Emeviler ve Abbasiler zamanında, Kıbrıs ele geçirilmek için uğraşıldıysa da fethedilemedi ancak vergiye bağlandı. Bizans ile Müslümanlar arasında muhtariyetini koruyan Kıbrıs, her iki devlete de vergi verdi. 1191'de İngiltere Kralı Arslan Yürekli Richard, Kıbrıs'ı ele geçirip, Tapınak Şövalyeleri'ne sattı. Kıbrıs onlardan da 1193'te Lusignan hanedanına intikal etti. Bu hanedanın kurduğu Frank Krallığı ise 1489'a kadar sürdü. Venedikli Caterina Cornaro ile evlenen son Kıbrıs Kralı II. Jacgues Gicomo'nun ölümünden sonra dünyaya gelen oğlunun bir yaşında ölmesi üzerine, Caterina bir süre tek başına Kıbrıs'ı idare ettiyse de Venedik'in zorlaması üzerine 1489'da idareyi bırakmak zorunda kaldı. Venedik, Kıbrıs için Memluk Devleti'ne yılda 8 bin düka altını değerinde kumaşı vergi olarak vermiştir. Osmanlı İmparatorluğu'nun Memluk Devleti'ni ortadan kaldırmasının ardından, Venedik onlara verdiği Kıbrıs vergisini Osmanlılara ödemeye başlamış, Kanuni devrinde bu vergi 10 bin altına çıkmıştı. Osmanlılar, bu vergiyi Memluklerde olduğu gibi kumaş biçiminde değil, nakit para olarak alıyordu. Doğu Akdeniz'de hâkimiyet kurmaya başlayan Osmanlılar için Kıbrıs'ın Venediklilerin elinde bulunması mahzurluydu. Mısır ile Anadolu'nun güvenli bir şekilde irtibat kurmasına engel olduğu gibi Osmanlı İmparatorluğu'nun kıyılarının güvenliğini de tehdit etmekteydi. Kıbrıs'ta üslenen korsanların Osmanlı gemilerine verdiği zararlardan dolayı Osmanlılar defalarca Venedik'e bu durumun düzeltilmesi için müracaat etmişlerse de bir sonuç çıkmamıştı. Osmanlıların Doğu Akdeniz'e hâkim olma süreci çerçevesinde Kıbrıs'ı bu yıllarda ele geçirmeye çalışmaları kaçınılmazdı. Nitekim 1569'da Fransa'yla çok kapsamlı bir kapitülasyon antlaşması imzalanması da Kıbrıs'a sefer açıldığında batıda Osmanlılar aleyhine yürütülecek bir ittifakın gücünü azaltmak içindi. Kıbrıs'a yönelik seferin tarihi ise Osmanlı İmparatorluğu'nun o dönemde yürüttüğü siyasete göre değil, devlet adamlarının padişah üzerindeki tesirlerine göre oldu. İmparatorluğun çok yakın gündeminde İspanya Müslümanlarına yardım ve Don-Volga Kanalı projesi vardı. Sokollu Mehmed Paşa bunları ön planda tutmakta ve Kıbrıs'a yapılacak bir seferin batıda Osmanlı aleyhine bir ittifaka dönüşebileceğini ileri sürmekteydi. Ayrıca padişahı bu sefere teşvik eden Lala Mustafa Paşa, onun rakibiydi ve kazanacağı bir başarı ona veziriazamlık yolunu açabilirdi. 1570'te Mısır'dan şeker ve pirinç getiren bir geminin Kıbrıs'ta barınan korsanlar tarafından zapt edilmesi üzerine, Lala Mustafa Paşa'nın fikri galip gelerek, Kıbrıs seferine karar verildi. Devrin Şeyhülislamı Ebussuud Efendi de bir zamanlar İslam toprağı olan Kıbrıs'ın Hristiyanların eline geçmesiyle buradaki mescid ve medreselerin harap olduğu ve bu beldenin tekrar Müslümanların eline geçmesinin İslam âleminin lideri olan Osmanlılara düştüğü şeklinde bir fetva vererek, Kıbrıs seferine dini cepheden bir meşruiyet kazandırdı. Osmanlı İmparatorluğu, Kıbrıs seferi sırasında cephenin genişlememesi için Avusturya ve İran ile ilişkilerini iyi tutmaya gayret gösterdi. Venedik, Osmanlıların donanmayı hazırlamasından kendi üzerine bir sefer hazırlığına giriştiğinden şüphelenmekteydi. 13 Ekim 1569 gecesi Venedik'teki barut deposu infilak etti ve çıkan yangın tersaneye de zarar verdi. Batılı tarihçiler bu hadiseyi Türk casus teşkilatının bir eseri olarak gösterirler. Venedikliler, Türklerin hazırlıklarının kendi üzerlerine olduğunu anlayınca papanın aracılığı ile müttefik bulmak için harekete geçtiler. Alman İmparatoru Maksimilyan, Avusturya'nın Osmanlılarla sulh içerisinde olmasından dolayı ittifaka yanaşmadı. Fransa ise Osmanlı İmparatorluğuyla olan ticari ilişkileri yüzünden Haçlı ittifakına katılmayıp ayrıca Venedik'in aleyhine çalışıp, Alman prensliklerinin ittifaka katılmasını önledi. Venedik'le ittifaka sadece İspanya ve Papalık katıldı. Malta şövalyeleri ile bazı İtalyan prenslikleri de müttefikleri desteklediler. Osmanlı yönetimi, bu ittifakı haber alınca Bosna Eyaleti'nin güney sancaklarını tahkim ettirip donanmadaki gemi miktarını arttırdı. Savaş ilan edilmeden kıyılarında meydana gelen korsan saldırılarından devletinin şikâyetini dile getirerek, sulhun devamı için Kıbrıs'ın kendilerine verilmesini istedi. Venedik senatosunun bu talebi reddetmesi üzerine iki devlet arasındaki sulh bozuldu ve Osmanlı kuvvetleri harekete geçti. Kıbrıs'ın fethi için Lala Mustafa Paşa serdar, Piyale Paşa ise donanma komutanı tayin edildi. Sefer için görevlendirilen 300 civarı gemi ile 60 bin asker, 1570 yılının bahar aylarında üç grup halinde Kıbrıs üzerine hareket etti. Osmanlı kuvvetleri müttefik donanması adaya yardıma yetişmeden Kıbrıs'a çıkmıştı. İstanbul'dan hareket eden Osmanlı donanması Finike'ye yaklaşarak, burada bekleyen askerleri de alıp Temmuz ayının başında Limasol Koyu'na demirledi. İlk olarak ele geçirilen yer bu koydaki Leftari Kalesi oldu. Donanmanın bir kısmı gemileri çıkarmayı desteklerken bir kısmı ise Girit tarafından gelebilecek düşman donanmasını bekliyordu. Adaya ayak basılmasının ikinci haftası Girne fethedildi. Ardından adanın önemli merkezlerinden Lefkoşe kuşatıldı. Behram Paşa, Larnaka koyunda zahire ve cephane gemilerini muhafaza ederken, Piyale Paşa da denizden gelebilecek düşman kuvvetlerini bekliyordu. Bir kısım kuvvetler ise Magosa'nın dışarı ile irtibatını engellemek için görevlendirilmişti. Bu sırada Şam ve Halep eyaletlerinin askerleri de adaya gelmişti. Lefkoşe'nin 50 günlük bir kuşatmanın ardından ele geçirilmesi üzerine, Baf ve Limasol kaleleri teslim oldu. Bunların ardından Osmanlılar tarafından Tuzla diye anılan Larnaka fethedildi. Adada ele geçirilemeyen tek önemli merkez olarak Magosa kalmıştı. Lefkoşe'nin fethinden sonra ele geçen ganimet ve esirlerin bir kısmının yüklendiği Veziriazam Sokollu Mehmed Paşa'nın kalyonu, esir bir kadının barut deposunu ateşlemesi üzerine, yanındaki iki gemi ile birlikte battı. Bu durum Magosa müdafilerinin morallerini yükselten bir unsur oldu. Adanın son önemli mevkii olan Magosa kuşatıldığında kış yaklaşmıştı. Kale bir tarafı deniz olduğu için Lefkoşe derecesinde sıkıştırılamıyordu. Muhasara sürerken Venedik gemileri, Magosa'ya mühimmat ve asker ikmalinde bulunmayı başardılar. Bahar geldiğinde Türk kuvvetleri şehri tekrar sıkıştırmaya başladı. Bir taraftan topçu ateşi sürerken, bir taraftan da kazılan lağımlarla kalenin surları tahrip edilmeye çalışılıyordu. Türk kuvvetlerinin bütün uğraşlarına rağmen, kale komutanı Marco-Antonio Bragandino'nun çabaları şehrin düşmesini engellemekteydi. Magosa'nın ikmal yollarının kesilmesi, şehrin daha fazla direnmesi imkânını ortadan kaldırınca, kale 1 Ağustos 1571'de teslim olmaya karar verdi. 11 aydan beri muhasara edilen Magosa'nın zaptıyla Kıbrıs'ın fethi tamamlandı. Kıbrıs'ın fethi tamamlanınca Lefkoşe merkezli bir beylerbeylik oluşturuldu. İlk beylerbeyi olarak da Muzaffer Paşa tayin edildi. Kıbrıs Beylerbeyliği Baf, Magosa, Girne, Alanya, İçel, Tarsus ve Trablusşam sancaklarından meydana gelmekteydi. Görüldüğü gibi sadece adanın kendisi değil, Anadolu ve Suriye'den de bazı yerler bir araya getirilerek, idari bir birim oluşturulmuştu. Ancak Trablusşam bir müddet sonra Kıbrıs Beylerbeyliğinden geri alındı. Adanın güvenliğini sağlamak için bırakılan 8 bin civarında askerin önemli bir kısmı kale muhafızı olarak örgütlenmişti. Kıbrıs'ta fethi daimi kılmak için bir iskân siyaseti takip edilerek, önemli sayıda Türk Anadolu'dan getirilerek, buraya yerleştirildi. Bu işlemin tam tersi olarak da savaş sırasında Venediklilere yardım eden 300 kişilik bir topluluk Antalya'ya iskân edildi. Savaş sırasında Osmanlılara yardım eden yerlerin ahalisine vergi kolaylıkları sağlandı. Örneğin Girne savaşsız teslim olduğu için bazı vergilerden muaf tutulmuştu. Osmanlı saflarına geçen askerlerin bir kısmına imparatorluğun başka taraflarında timar verildi, bir kısmı ise Kıbrıs'taki Osmanlı askeri teşkilatı içerisinde görevlendirildi. Kıbrıslı Rumlar, adada bulunan Türklerin din değiştirmiş Rumlar olduğu iddiasını zaman zaman tekrarlarlar. Ancak yapılan tarihi araştırmalar Kıbrıs'taki Türklerin fethin hemen ardından Anadolu'dan getirilerek yerleştirilen Anadolu Türklerinin torunları olduğunu göstermektedir. Osmanlı fetihlerinde ilk dönemlerden itibaren fethin akabinde o bölgeye Türk nüfus getirilerek yerleştirilirdi. Kıbrıs'ta da bu yöntem uygulanmıştır. Fethin sonrasında Kıbrıs'ta Türklerin yerleşmesi için iki yıl vergi muafiyeti tanınmış ve Anadolu'da belirlenmiş bazı bölgelerden, on hanede bir hanenin Kıbrıs'a yerleştirilmesi emri çıkarılmıştı. Adaya gönderilmek üzere Aksaray, Beyşehir, Seydişehir, Develi, Anduğı, Ürgüp, Niğde, Bor, Ilgın, İshaklı, Akşehir, Koçhisar ve Mersin'den 12 bin hanenin gönderilmesi planlanmıştı. Ancak ada iklimi Anadolulu Türkler tarafından beğenilmediği için 1572-1581 yılları arasında sadece 8 bin hane adaya gönderilebildi. Bu da yaklaşık 40 bin kişilik bir nüfusa tekabül eder. İskân edilen Türklerin bir kısmı ise sonradan olumsuz ada şartlarından dolayı Anadolu'ya geri döndü.

Osmanlı Kıbrıs'ı nasıl fethetti?

OSMANLI’DAN ÖNCE KIBRIS KİMİN HAKİMİYETİNDEYDİ?