Osmanlı sarayında hicri yılbaşı nasıl karşılanırdı?

İslam âlemi olarak heyecanla beklediğimiz Hicri yılbaşının başlangıcı olan Muharrem ayına kavuştuk. Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav), Muharrem ayını 'Allah'ın ayı' diye nitelendirmişti. Peki, Hicri takvim ihtiyacı hangi sebepten doğdu? İslam coğrafyasının genişlemesi, haberleşmelerde sıkıntılar doğurmuş; mektuplaşmalarda hangi mektubun öncelikli gönderildiği anlaşılamamaya başlanmıştı. Bu sorunlar ışığında, İslam dünyasının ortak bir takvime ihtiyaç duymasından hareketle Hz. Ömer, halife iken bir meclis topladı. İslam devleti, Hicret ile kurulduğu için; Hicret yeni takvimin başlangıcı sayıldı. Böylece Muharrem ayının ilk günü, hicrî yılbaşı olarak kabul edildi. Yılın ilk ayı sayılan Muharrem ayı, haram aylardan sayılırdı ve Araplar Muharrem ile birlikte Receb, Zilkade ve Zilhicce aylarına 'eşhur-i hurum' adını verir; bu aylarda savaştan ve her türlü şiddetten uzak dururlardı. İslam dünyasına yüzyıllarca halifelik yapmış Osmanlı Devleti için de, hicrî yılbaşı oldukça önemliydi. Muharrem ayının birinci günü olan hicrî yılbaşı, Osmanlı saraylarında kutlanır; yeni yılın padişaha ve ümmete hayırlar getirmesi için dualar edilirdi. Sultan Abdülhamid'in kızı Ayşe Osmanoğlu anılarını anlattığı Babam Sultan Abdülhamid adlı kitabında, Osmanlı'da hicrî yılbaşı ile ilgili şu hatıralara yer verir: 'Muharremin birinci günü yılbaşı sayılırdı. Saraya her taraftan birçok kimse geldiği gibi, vükelâ dahi gelir, tebrik ederlerdi. Başmabeyincinin dairesinde bir masa üzerine tabaklar içinde lira çeyreği yirmi yedilikler ve gümüş çeyrekler, kuruşlar konulur; her gelen rütbe, mevki ve değerlerine göre, bendegân da 'Muharremiyelik' ve 'Yıl bereketi' diye bunlardan alırdı. Haremde dahi lira çeyreği yirmi yedilikler ve gümüş kuruşlar dağıtılırdı. Biz de kendi bendegânımıza verirdik. Yılbaşının başka bir hususiyeti yoktu. Kadınlar arasında yeni bir elbise giymek uğurlu sayılırdı. Yeni bir şey mutlaka giyilirdi. Muharremin onuncu günü aşure pişerdi. Bu aşure saraya, dairelere testilerle gelirdi. Bütün hanedan âzasına gönderilirdi. Hamidiye Camii'nin avlusundaki meydana kazanlarla aşure konup fakir fukaraya dağıtılırdı. Talimhane Meydanı'nda askere dağıtılır, bütün kışlalara gönderilirdi. Tekkelere saraydan aşure gittiği gibi tekkelerden de saraya gelirdi. Paşalardan, büyük ailelerden kıymetli testiler içinde tüllere bağlanmış aşureler saraya gönderilir, testiler boşaltılır, sarayda pişen aşureden içine konup testi iade olunurdu. Bu, bir âdetti.' Yeni basılan paralar, saray ahalisine, hizmetlilere ve tebrik için gelenlere bahşiş olarak verilirdi. Altın paralar kırmızı atlas keseler içinde dağıtılır, sadrazam ve şeyhülislâm ile vükelâya ait muharremiyeler diğerlerine oranla daha çok olurdu. Yeni hicrî yılı tebrik etmek üzere sadrazam ve şeyhülislâm, padişah tarafından kabul edilirdi. Sultan Abdülmecid, 4 Mart 1840 tarihindeki hicrî yılbaşında, dönemin sadrazamı Koca Hüsrev Mehmed Paşa ve Şeyhülislam Mekkizade Mustafa Asım Efendi'ye yeni yıl tebriğinde bulunmuş ve şu sözlere yer vermişti: 'Benim Vezirim, Cenâb-ı Hakk bu sal-i meyamin-iştimali zât-ı hümayunumuz ile cümle ümmet-i Muhammed haklarında müteyemmen ve mes'ud eyleyüb nice nice emsaliyle müşerref ederek nusret ve futühâte mazhâriyetle sâye-i hümayunumuzda kaffe-i ümmet-i Muhammed'e asayiş ihsan eyleye âmin. İşbu Cumartesi günü efendi da'imiz ile bi'l-maiyye rikab-ı hümayunuma gelesiz.' Sultan Abdülmecid'in söylediği bu sözlerin günümüz Türkçesine çevirisi şu şekilde: 'Cenab-ı Hakk, bereket, mutluluk ve uğurla dolu bu yılı şahsımızla birlikte bütün ümmet-i Muhammed hakkında mübarek, saadetli ve mutlu kılıp bizleri daha nice benzer yıllarla şereflendirerek, yardımıyla başarı ve zaferlere nail edip himaye ve korumamız altında cümle ümmet-i Muhammed'e asayiş ve güvenlik ihsan eylesin. Âmin. İşbu Cumartesi günü Şeyhülislam Efendi ile birlikte huzuruma gelin.' Sarayda tebrikleşme ve 'muharremiyelik' denilen bahşişlerin dağıtılmasından başka hicrî yılbaşlarına özel diğer bir öğe de çeşitli şairler tarafından padişaha bu münasebetle takdim edilen şiirlerdi. Bu şiirlerden 17 Şubat 1875'te Bab-ı âli Buhari-i Şerif Hocası Müderris İbrahim Refet tarafından Sultan Abdülaziz'in yeni yılını tebrik için yazılanı, her mısraı 1292 tarihini esas alan bir redifle gayet sanatlı bir tarzda kaleme alınmıştı. Başbakanlık Osmanlı Arşivleri'nde kayıtlı 1292 yılı için kaleme alınan bu 'kaside-i tarihiye' ise şöyleydi: 'Meyamin-saz-ı mes'adet kıldı yine gerdun 1292 Birçok kişi ve şair tarafından yazılan bu tebrik şiirleri, son dönem Osmanlı basınında da geniş yer tutardı. Hicrî yılbaşlarda çıkan gazeteler, büyük ölçüde okuyucuların yeni yıllarını tebrikle birlikte bu şiirlere ve padişahın yeni yılını kutlayan resmi mesajlara yer verirlerdi. Gösterilen önemi yansıtması bakımından Miladi 30 Mart 1903, Hicri 1 Muharrem 1321 gününe ait dört sayfalık 'Servet Gazetesi'nin üç sayfası, dönemin padişahı Sultan II. Abdülhamid'in yeni yılını tebrik eden çeşitli gazete ve şahıslara ait 30 adet şiir ve tebrik mesajına ayrılmıştı.

Osmanlı sarayında hicri yılbaşı nasıl karşılanırdı?

MUHARREM AYI ‘ALLAH’IN AYI’