Osmanlı tarihinde yaşanan ilkler

Yıldırım Darüşşifası, Osmanlı tarihindeki ilk hastanedir. 📌Yıldırım Bayezid tarafından Bursa'da yaptırılan hastane Osmanlı'nın Anadolu'da yaptırdığı ilk merkez darüşşifaydı. Tıp tarihindeki ilk Osmanlı hastanesi ve tıp okulu olma özelliğini de taşıyan darüşşifa, külliyenin bir parçasıydı. Darüşşifanın yaptırılması ve yaşatılmasında Yıldırım Bayezid'in kızı Hundî Hatun ve eşi Emir Sultan'ın rolü büyüktü. Bursa'nın gezilecek tarihi yerleri 📌Darüşşifa avlusunun doğu ve batısında sıralanmış toplam 20 hasta odası vardı. Girişin iki yanındaki eyvan şeklindeki iki hücre hastaların beklediği bölümlerdi. Onların yanındaki dört büyük oda ise tabip ve eczacıların ilaç yaptıkları yerlerdi. 📌 Darüşşifada görevlendirilen 9 personel, padişah tarafından belirlenen maaş ile çalışmaya başladı. İlk kuruluşunda 1 başhekim, 2 hekim, 2 eczacı, 2 şerbetçi, 1 aşçı ve 1 ekmekçiden oluşan bir kadrosu vardı. Daha sonra bu kadroya göz doktoru (kehhal), ikinci bir cerrah, kayyum (hizmetli), çamaşırcı, kilerci, kapıcı, vekilharç, mubayaa memuru, mühürdar, gassal (ölü yıkayan) ilave edildi. Böylece toplam kadro 18 kişiye yükseldi. Selçuklu ve Osmanlı'da hizmet veren ünlü hekimler 📌Darüşşifanın ilk başhekimi İran'da yetişmiş bir hekim olan Tabib Hüsnü'ydü. Daha sonraki yıllarda da birçok değerli hekim hastanede görev yaptı. Yusuf Sinaneddin, Ömer Şifâî Dede, Ali Münşi bunlardan bazılarıydı. 📌Hastane aynı zamanda bir tıp okulu vasfı taşıyordu. Yıldırım Bayezid'in isteği üzerine Mısır Memluk Sultanı Melik üz- Zahir Berkuk tarafından gönderilen Şemseddin ibn Sagir, darüşşifada hekimlik ve öğretmenlik yapmak üzere görevlendirildi. Evliya Çelebi Seyahatnamesinde, Yıldırım Darüşşifası'ndan övgüyle bahseder: 'Mehrum ve mağfur Bayezid-i Veli Vakıfnamesinde hastalara deva, dertlilere şifa, divanelerin ruhuna gıda ve def-i sevda olmak üzere on adet hanende ve sazende gulam tahsis edilmiştir ki, üçü hanende, biri neyzen, biri kemani, biri musikar-i, biri santuri, biri udi olup haftada üç kere gelip hastalara ve delilere musiki faslı verirler.' 📌Bir vakıf hastanesi olan darüşşifada tedaviler ücretsizdi. Külliyenin vakfına hastaların günlük yiyecek ve içecek ihtiyaçlarını karşılamak üzere, günde 260 dirhem gümüş, buna ilave olarak yeterince buğday ve pirinç tahsis edildi. 📌Darüşşifada genel hastalıkların yanında cerrahi müdahaleler yapılıyordu. Bunlar genellikle, kırık-çıkık, bazı harici yaralar, urlar ve mesane taşları ile ilgiliydi. Hastanede ayrıca akıl ve sinir hastalıklarının da tedavisi yapılıyordu. 📌1854 depremi ile Bursa'daki birçok kamu binası, cami, külliye ve binlerce ev yerle bir oldu. Deprem sonrasında yıkılan veya zarar gören binaların bir kısmı onarılmış, bir kısmına da dokunulmamıştı ki darüşşifa binası bu tamir edilmeyen binalar arasındaydı. Özellikle Gureba Hastanesi yapıldıktan sonra, binanın tamirine ihtiyaç duyulmadığı için olduğu gibi bırakıldı. Bu nedenle bina harap bir şekilde kaldı. 1940'lı yıllarda koruma altına alındı. 2 Mayıs 1991 tarihinde büyük ve köklü bir onarımdan geçmesi üzerine faaliyetlere başladı. Darüşifanın mimari yapısı Fatih Sultan Mehmet tarafından icat edilen toplar, tarihin ilk havan topudur. 📌Şahi topları, İstanbul'u fethederek çağ kapatıp çağ açan, tarihe ismini altın harflerle yazdıran Fatih Sultan Mehmet'in üstün dehası ve yeteneği ile yapıldı. O dönem İstanbul'u çevreleyen surlar, 22 kilometre uzunluğundaydı ve 4,5 metre kalınlığı ile aşılması en zor engeldi; ancak Fatih Sultan Mehmet için imkânsız değildi. Tarih boyunca birçok kez aşılmaya çalışılan İstanbul Surları, takvimler 1453 yılını gösterdiğinde Fatih'in azmine ve kendi keşfi olan toplarına bu defa dayanamayacaktı. 📌 Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u almak için döktürdüğü büyük top 'şahi' adını taşır. Bu topun namlusu 91,5 cm'dir. 680 kilogram ağırlığındaki güllesinin menzili 1200 metredir. İstanbul'un fethinde kullandığı toplar ve gülleler, tarihi Demirköy Fatih Dökümhanesi'nde yapıldı. 📌 7 Nisan 1453 günü, gün doğumuyla birlikte bütün toplar ateşlenmeye başlandı. İlk denemenin yapıldığı Aya Romanos Kapısı'nın surları, üzerindeki kuleler ve burçlarla beraber anında çöktü. Top soğumadan yapılan ikinci bir atış sırasında toplardan biri parçalandı ve etrafındaki askerlerden birkaçı öldü. Atıştan sonra ısınan topun soğutulması gerekiyordu. Bunun için atıştan sonra topun namlusunun içerisine zeytinyağı dökülmeye ve namlu yağlı keçelerle sarılmaya başlandı. 📌Şahi topu o dönemde uygulanıyordu ama geliştirilmesi çok önemliydi. Surdan içeri atış yapılabilmesi ya da Haliç'teki donanmanın Galata surları üzerinden sektirilerek donanmadaki gemilerin batırılmasının gerçekleştirilmesi olayı tarihte ilk uygulamadır. 📌Haliç'te demirli bulunan Bizans donanmasına karşı da top kullanılması düşünülmüştü. Ancak Galata Surları buna engel oluyordu. Yüksekten, görüş alanı olmadan atış yapabilecek yeni bir topa ihtiyaç vardı. Bu topun belirli bir hesaba göre konuşlandırılması ve atışını üst bir açı grubu ile yapması gerekiyordu. 📌Fatih Sultan Mehmet, böyle bir topun krokisini ve balistik hesaplamalarını bizzat kendisi çizdi. Kısa bir süre sonra hazırlanan bu top tarihin ilk 'havan topu' oldu. Haliç'te bulunan gemileri gören bir yerde bulunan askerin işaretleriyle, top atışı başladı ve gemilerin bir kısmı bu yöntemle batırıldı. İstanbul'a ulaşacak yardımın ve Osmanlı'ya karşı gerçekleştirilmesi beklenen savunmanın, böylelikle önüne geçilmiş olundu. Fatih Sultan Mehmet'in icat ettiği havan topu tarihte ilk defa İstanbul'un fethi sırasında, Osmanlı tarafından kullanıldı. Osmanlı Devleti'nde ilk karantina uygulaması Sultan II. Mahmud dönemine gerçekleşti. 📌 İnsana ve insan sağlığına son derece önem veren Osmanlılar, memleketin her köşesinde hizmet vermeyi kendilerine görev edindi. Özellikle varlıklı kişiler; paşalar, sultanlar kendi adlarına veya vakıfları adına şifa yurtları, hastaneler yaptırdı. 📌Osmanlı Devleti'nde ilk karantina uygulaması Sultan II. Mahmud döneminde, 1831 yılındaki büyük kolera salgını sırasında oldu. Rusya'da ortaya çıkan hastalık üzerine İngiltere, Fransa, Nemçe sefaret tercümanları Rusya'dan Osmanlı limanlarına gelecek gemilere karantina tatbik edilmesini istediler. 📌Karantina konusuna önem veren II. Mahmud'un isteğiyle Meclis-i Meşveret toplandı. Ulemanın da katıldığı bu mecliste fıkıh ve fetva kitaplarına müracaat edilerek konu önce şerʻî açıdan incelendi ve karantinanın câiz olduğu kabul edildi, ardından bu işin mülkî ve idarî yönü görüşüldü. 📌Henüz karantina binaları inşa edilmemiş olduğundan karantina icrası için Tersâne-i Âmire'den bir gemi alınıp Galata'da Kurşunlumahzen önünde personeli belirlenerek hizmete başlandı. İstanbul'a dışarıdan gelip giden gemi yolcularına verilen mürûr tezkirelerine geldikleri yerdeki sağlık durumunun yazılması da usul haline getirildi. 📌Karantina uygulaması hakkında Osmanlı Devleti'nde uzman kimse bulunmadığından Avusturya'dan uzmanlar istendi. İmzalanan kontrat ile Osmanlı Devleti'nde karantina nizamını yürütmek üzere Zemun Karantinahânesi başdirektörü Doktor Minas ile tercümanı ve yardımcısı İstanbul'a geldi. 📌Doktor Minas, karantina nizamnâmesinin esasını teşkil eden bir lâyiha hazırlayarak İstanbul'da sokakların, pazar yerlerinin temizliği, mezbaha ve çömlekçi dükkânı gibi çeşitli imalâthanelerle mezarlıkların şehir dışına çıkarılması gibi faaliyetlere başladı. Kâtip Çelebi, 48 yıllık ömrüne coğrafya, tarih, din gibi birçok ilmi alanda başarıyı sığdıran ve yazdığı eserler ile günümüzü aydınlatan Osmanlı'nın ilk oksidentalistidir. 📌 Gerçek adı Mustafa olan Katip Çelebi, 1609'da İstanbul'da doğdu. Enderun'da yetişmiş bilgili bir asker olan babası Abdullah Efendi, Çelebi'nin iyi bir eğitim alması için küçük yaşlardan itibaren özel hocalar tuttu. İlk dini eğitimini 5 yaşında iken almaya başlayarak kısmen Kur'an-ı Kerim'i ezberledi. 📌 Orduda muhasebeci olarak görev yapmasından dolayı halk arasında Katip Çelebi olarak anılsa da Divan-ı Hümayun mensupları arasında ise Hacı Halife ismiyle bilinirdi. 📌Kâtip Çelebi, İslam medeniyetinin yetiştirdiği büyük mütefekkirlerinin eserlerinin yanı sıra, kendi kültür ve ilim dünyası ile sınırlı kalmayarak Batılı bilim adamlarının eserlerine müracaat eder, çağını anlamaya çalışırdı. Üzerinde inceleme yapan bilim adamlarının ortak kanaatine göre Kâtip Çelebi, Batı'nın bilimsel ürünlerini kullanan ilk Osmanlı aydınıydı. 📌Bu yönüyle ona 'ilk Osmanlı oksidantalisti' (Batı'yı bir Doğulu olarak yeniden inşa edip söylemleştiren) demek mümkündür. Ancak kesin olan, Batı biliminden yabancı kalmak istemediğidir. 📌Gerek hayat hikayesinden gerekse devrinin kaynaklarından aşırı derecede kitaba düşkün olduğu anlaşılan Katip Çelebi, en çok tarihi ve biyografik eserlerle meşgul olup, tarihi bir olayı aydınlatmak için birçok kitabı inceledi. Arapça Fezleke adlı eserini yazarken elinden bin 300 kitap geçti. Darülhayr-i Ali yetimlere meslek edindiren ilköğretim seviyesinde yatılı bir okuldu. 📌Osmanlı'da yetim, yoksul çocukların sayısı bir hayli fazlaydı. Bu durum 'ıslahhâne tarzında' yeni bir kurumun açılmasını zorunlu kılıyordu.Bu çocukların himaye edilmeleri ve iyi birer insan olarak yetiştirilmeleri için İstanbul'un yanı sıra Anadolu'nun farklı vilayetlerinde ıslahhaneler, Darü'lhayr-i Âlî, Darü'l-Eytam, Darülaceze, Himaye-i Etfal gibi çeşitli kurumlar farklı vilayetlerinde kuruldu. 📌Din farkı gözetilmeksizin on üç yaşından büyük olmayan yetim ve öksüz çocuklarla anne veya babasından biri hayatta olduğu halde fakir olan çocuklar ıslahhânelere öğrenci olarak alınıyordu. Çocuklar kendi dinlerinden olan öğretmenlerden ders alacaklardı. Öğretilmesi öngörülen meslekler ise terzilik, kunduracılık, debbâğlık ve dokumacılıktı. 📌Dârülhayr-ı Âli, Vezneciler'de Zeynep Hanım Konağı'nda 1903 yılında kuruldu. Mektep için 70.000 ve inşaat için 2.646.833 kuruş masraf ayrılmış, hatta öğrencilerin üşememesi için o dönem şartlarında lüks olarak görülebilen kalorifer bile düşünüldü. Altı sınıflı ilk ve ortaokul seviyesinde olan mektepte birçok pratik meslek öğretildi. 📌Kuruluş amacının, İstanbul'da yaşayan bazı gençlerin geçimlerini sağlamaları için bir işe sahip olmadıkları ve bazı Müslüman çocukların sefil bir halde kalmaları padişah nezdinde hoş karşılanmadığını ifade edildi. Bu tarz geçlerin ahlaki ve ilmi değerlere haiz olabilmeleri için bu mektepte terbiye ve ıslah edilmeleri ile sanayi eğitimi alarak iş güç sahibi olmaları hedeflendi. 📌Sultan II. Abdülhamid Han, Müslüman çocukların gayrimüslim çocuklarına göre zayıf bir eğitim aldığını düşünmekteydi. Bu duruma çare olarak da kimsesiz Müslüman çocukların eğitim alacakları ve sanayi mektebine geçişlerinin sağlanacağı bir okul açılması gerekiyordu. Mektebin kuruluş ve işleyişi için yapılan masrafların büyük çoğunluğu, padişahın kendi hazinesinden karşılandı. 📌Bunun yanı sıra, mektebin işleyişine katkı sunmak isteyen hayırseverlerin de bağışlarının kabul edileceği, gazeteler vasıtasıyla kamuoyu ile paylaşıldı. Sultan II. Abdülhamid, aynı misyona sahip bir mektebin de kızlar için kurulması, bu mektepte kız çocuklarına ev işlerine dair eğitim verilmesini emretti. 📌Yetim ve kimsesiz çocuklara yönelik yatılı bir eğitimi öngören bu mektebe, ilk zamanlarda Darüleytam ismi verildi. Padişahın himayesi altında olduğunu göstermek için de mektebin isminin sonuna 'Ali' sıfatı eklenerek Darülhayr-ı Ali olarak isimlendirildi. Osmanlı'da ıslahhanelere neden ihtiyaç duyuldu? Osmanlı mühendislik tarihinin ilk Boğaz köprüsü çalışması 'Cisr-i Hamidi'dir. 📌Sultan II. Abdülhamid Han, imar faaliyetlerine çok ehemmiyet vermiş bir Osmanlı sultanıydı. Onun bu tür faaliyetlerinden olan, fakat hâl edilmesiyle yarıda kalan projelerinden birisi de İstanbul Boğazı'na bir köprü ve bir tüp geçit yapılması projesiydi. 📌Sultan Abdülhamid döneminde, İstanbul Boğazı'nın Sarayburnu-Üsküdar ve Rumelihisarı-Kandilli arasında olmak üzere iki köprü ile bağlanması projesi yapılmıştı.1900 yılında mühendis F. Arnodin'in tasarladığı boğaz köprüsü projesinde, suyun üstünde yer alacak köprülerin, Eyfel Kulesi'nin yapıldığı çelik teknolojisiyle yapılması hedeflendi. Bu köprü ile Medine'den trene binen bir kimsenin, Viyana'da inmesi mümkün olacak ve köprü bu hattın kalbini oluşturacaktı. 📌1900 yıllardaki bu projenin başlıca amacı, Asya ile Avrupa arasında demiryolu bağlantısı sağlamaktı. Ancak projede yaya ve araç trafiğinin de düzenlenmesi öngörülmüştü. Rumeli ve Kandilli arasında yapılması öngörülen Hamidiye Köprüsü'nden geçecek demiryolu, Bakırköy ve Bostancı istasyonlarını birleştirecekti. 📌Cisr-i Hamidi de tren, araba ve yayaların geçmesi için özel yollar ve basamaklar bulunmaktaydı. Dev bir kaide üzerinde yükselen köprüde cami de bulunmaktaydı. Bu köprü ile Medine'den trene binen bir kimsenin, Viyana'da inmesi mümkün olacak ve Cisr-i Hamidi bu hattın kalbini oluşturacaktı. Sultan Abdülhamid Han'ın hâl edilmesiyle bu proje akim kalmıştır. Fatih Sultan Mehmed, Venedikli ressam Gentile Bellini'ye portresini yaptırdı. 📌Fatih Sultan Mehmet, çevresine hem Doğulu hem de Batılı âlim ve sanatkârları topladı. Venedik'ten de başarılı bir ressamın Osmanlı'ya gönderilmesini talep etti. Bu isteğin üzerine ünlü ressam Gentile Bellini, Venedik tarafından Osmanlı İmparatorluğu'na ressam olarak gönderildi. 📌Gentile Bellini, 1479 yılında yanında iki yardımcısı ve sanatkâr ile birlikte yola çıktı ve eylül sonlarında İstanbul'a ulaştı. Ressam, Osmanlı payitahtında çok iyi karşılanırdı ve Topkapı Sarayı'nda itibarlı bir misafir olarak ağırlandı. 📌Fatih Sultan Mehmet, resmini yapmasına izin vermeden önce onun yeteneğinden emin olmak için saraydaki farklı kişilerin resimlerini çizdirdi. İtalyan ressamın yeteneklerinden emin olduktan sonra kendi portrelerini çizdirmeye başladı. 📌Gentile Bellini'nin 'Fatih' adlı tablosu en önemli tablolarından biridir. Tabloda sultan süslü bir kemerin içinde kürklü kaftanı ve sarığı ile bir büst olarak oturtulmuştur. Kemeri taşıyan mermer taban, zengin ve süslü işlemelere sahip bir kumaş ile örtülerek görsel içerik güçlendirilmiş ve padişahın gücü vurgulanmıştır. Prens Celaleddin ve Osmanlı, imparatorluğun yurt dışından satın aldığı iki uçaktan biridir. 📌Osmanlı, dünya tarihi için erken olarak adlandırılabilecek bir dönemde, havacılığın önemini fark etti. Genelkurmay Başkanı Mahmut Şevket Paşa, büyük ilgi gören bu uçuşun ardından 1911 yılında Kıtaat-ı Fenniye ve Mevki-i Müstahkem Müfettişliği'nde bir havacılık komisyonu oluşturdu. Ardından aynı yıl Osmanlı subayları Fesa ile Yusuf Kenan Beyler, askeri incelemelerde bulunması için Almanya ve Fransa'ya gönderildi. Böylece Fesa ile Yusuf Kenan Beyler Osmanlı'nın ilk askeri pilotları oldu. 📌Bu tarihten sonra Osmanlı'da pilot yetiştirme ve hava kuvvetlerini oluşturma çalışmaları başlatıldı. Çalışmalar neticesinde hava gücü oluşturmak için uçak edinilmeye başlandı.1912 yılında İstanbul'da Yeşilköy ile Sefaköy arasında kalan bölgeye ilk havaalanı yapıldı. 📌İki hangarı bulunan havaalanına bir Fransız firmasından iki uçak satın alındı. Hava kuvvetlerinin ilk savaş uçakları biri tek diğeri ise iki kişilikti, birine 'Osmanlı' diğerine 'Prens Celalettin' ismi verildi. 📌Tarih 26 Nisan 1912 gösterdiğinde ilk defa, Osmanlı pilotu Fesa Bey Türk toprakları üzerinde uçtu. Bugünkü Atatürk Havalimanı'nda askeri apronda yer alan düzlükten havalanarak uçuşunu gerçekleştirdi. Yüzbaşı Mehmet Fesa Bey'in bu uçuşu günümüzde 'Pilotlar Günü' olarak kutlanır. 📌29 Eylül 1913 tarihinde sona eren Balkan Savaşlarından sonra Teğmen Nuri Bey, rasıt olarak Edirne Telgraf Müfrezesinden Hami Bey'i de alarak 24 Ekim 1913 tarihinde Prens Celaleddin isimli uçakla Edirne- İstanbul uçuşunu gerçekleştirdi. 📌Edirne-Babaeski-Çorlu-Çatalca rotasını takip eden uçak 3 saatlik bir yolculuktan sonra Yeşilköy'e indi. İlk uzun mesafeli uçuş nedeniyle 10 altınla mükâfatlandırıldılar.. Osmanlı tarihinde savaş meydanında şehid olan ilk (ve tek) padişah Birinci Murad'dır. 📌 Osmanlı 629 yıl önce I. Kosova Savaşı ile Sırpları tarih sahnesinden sildi. Ancak Sultan I. Murad bu savaşta şehit düştü. 📌15 Haziran 1389'da meydana gelen Kosova sahrasındaki savaşta Osmanlılar, büyük bir zafer kazandılar. Birinci Kosova zaferi neticesinde Balkanlar'da Osmanlı'ya karşı direnebilecek bir kuvvet kalmadı. 📌 Sırp Prensi Lazar da muharebede öldü. Düşmanın bozguna uğrayıp kaçmasından sonra, büyük bir zafer kazanmış olan Birinci Murad harp sahasını dolaşmaya başladı. Bu sırada savaşta yaralanmış olan Miloş Obiliç, sultana itaat edeceğini söyleyerek hükümdarın yanına geldi. Bir hançerle Murad Hüdavendigâr'a saldıran Miloş Obiliç, hükümdarı kalbinden yaraladı. Saldırgan, hükümdarın etrafındaki adamlar tarafından hemen öldürüldü. Birinci Murad'ın yaralandığı yerde bir çadır kurularak hükümdar tedavi altına alındı. Ancak yarası ağırdı. Sultanın şehit olmasından sonra Yıldırım hükümdar ilan edildi.

Osmanlı tarihinde yaşanan ilkler

İLK HASTANE