Osmanlı tıbbına dair 25 ilginç bilgi

Darüşşifa, kelimesi, Arapça ev, yer, mahal anlamına gelen 'Dâr' ve hastalıktan iyileşme ve dinlenme durumuna karşılık gelen 'Şifâ' kelimelerinin birleşimi ile oluşan, bir birleşik isimdir. Osmanlı Devletlerinin var olduğu dönemlerde vakıf kurumu niteliğinde birçok kurum, halktan karşılık beklemeksizin hizmet vermek için kuruldu. Darüşşifalar da halk sağlığını korumak ve hastalıkların tedavisini sağlamak için kurulan vakıf kurumlarından biriydi. Darüşşifalar, başta padişah olmak üzere padişahın eşleri, kızları ve dönemin varlıklı kişileri tarafından bu anlayışla kurulur; kuruma gelen hastalar dil, din, ırk ve cinsiyet ayrımı yapılmadan tedavi edilmeye çalışılırdı. Darüşşifalarda hastaların tedavileri, uygulama ve gözleme dayanan sıhhi hizmetleri kapsar ve tabip yetiştirme konusunda üstlendiği sorumlulukla eğitim kurumu niteliği taşırlardı.İslam medeniyetlerinde tıp ilmi üzerine yapılan çalışmalar, bu alanı adeta bir tedavi sanatı haline getirmişti. Osmanlı Devleti, kendisinden önceki devletlerin tıbbi mirasını devralmış, her türlü tıbbi gelişmeyi destekleyerek sağlık hizmetlerini ülke insanına arz etmişti. MÜSLÜMAN ALİMLERİN SAĞLIK İLE İLGİLİ ÇALIŞMALARI İslam medeniyetlerinde tıp ilmi üzerine yapılan çalışmalar, bu alanı adeta bir tedavi sanatı haline getirmişti. Osmanlı Devleti, kendisinden önceki devletlerin tıbbi mirasını devralmış, her türlü tıbbi gelişmeyi destekleyerek sağlık hizmetlerini ülke insanına arz etmişti. Osmanlı toplumunda mevcut tıp geleneklerinin paylaşıldığı birkaç ortak şablon vardı. Bunlardan biri insana yönelik bütünlükçü bir bakış açısıydı: 'Bütün' bir şahıs 'toplam' çevresi içinde konumlandırılıyordu. Osmanlı'da hekimlik eğitimi alan kişilere tıp eğitimi medrese ve darüşşifalarda verilirdi. Verilen tıp eğitimi, hem teorik hem de pratik bilgileri içerirdi ve eğitim, hekimler tarafından verilirdi. OSMANLI'DA GÖRÜLEN HASTALIKLAR VE TEDAVİ YÖNTEMLERİ Medrese ve darüşşifalarda yetişen ve mezun olan hekimlere verilen ve 'ruus' olarak adlandırılan diplomalar verilirdi. Diplomada medrese yöneticisi olan müderrisin adı yer alırdı. Osmanlı Devleti kendinden önceki devletlerin tıbbi geleneği devralmış ve sağlık hizmetlerini ülke insanına arz etmişti. Devlet, evvela halkına sağlıklı olmak için nelerin yapılacağına dair bilgiler vermiş, buna karşılık insanlar hasta olurlarsa o zaman tedaviye başlanmıştı. Hekimlik ve ilaçlar hakkında hiçbir bilgiye sahip olmayan kişilerin hasta tedavi etmelerini önlemek amacıyla 1573 yılında Sultan II. Selim döneminde bir hüküm çıkarılmıştı. Bu hükme göre, hekimlik yapacak kişiler hekimbaşı tarafından sınava tabi tutulacak ve sınavı kazananlara verilecek olan belgeyle hekimlik yapabileceklerdi. İSLAM UYGARLIĞINDA 'TIP EĞİTİMİNE' DAİR BİLİNMEYENLER Osmanlıda hekimlik anlayışının ve hekimin yetiştirilme tarzının kendine özgü özellikleri vardı. Dâhiliyeci tabiplerin yanı sıra cerrahlar, kehhaller (göz hekimleri), kırık çıkıkçılar, serbetçiler, aktarlar gibi halkın sağlığı ile ilgilenen ihtisas sahipleri bunlardan bazılarıydı. Osmanlı Devleti'nde çok iyi bir tabip olmak için, sanatın her alanında kabiliyet sahibi olmak gerektiği anlayışı hâkimdi. Bu nedenle tabipler sadece tıp ilmine hâkim olmayıp aynı zamanda astronomi, astroloji ve geometri gibi ilimlerle meşgul olur; mûsikî, şiir, inşâ ve hat sanatlarından en az birini de hakkıyla icra ederlerdi. Osmanlı Devleti'nde şifahaneler talepleri karşılayacak derecede yeterli seviyedeydi ancak devlet bununla yetinmeyip hekimlerinde belli yeterliliklere sahip olmasını isterdi. Hekimlerin haiz olması gereken özellikler; serin kalpli, güzel huylu, hastalara iyi davranan, endişe yapmayan, samimi, şefkatli olmalarıydı. Günümüzün bakış açısıyla değerlendirildiğinde belirtilen özellikler, bugün de bir hekimde olması gereken özelliklerdir. İSLAM DÜNYASINDA İLK OPERATÖR DOKTOR: İBNÜ'L KUFF 14. yüzyılda Bolu'da yaşayan Geredeli İshak bin Murad, Evdiyei Müfrede adında ilk Osmanlı Dönemi kitabını kaleme alan kişidir. Bu eser, muhtevasında ilaçlarla ilgili bilgileri barındırmıştır. Geredeli İshak b. Murad, 'Evdiyei Müfrede' isimli eserinde, Hipokrat ve Galen gibi ünlü tıpçıların araştırmalarına çok kez değinmiştir. Kitapta, bu iki antik dönem hekiminin bilgilerinden mümkün olduğunca istifade etmiştir. Osmanlı tabiplerinden Celâleddin Hızır'ın eserlerinde, üzerinde en çok durduğu konular; genel tıp ve ilaç hammaddeleridir. Birçok eser kaleme alan ünlü hekimin eserlerinden en bilineni Miintehab ak-Şifa'dır. Bu kitap aynı zamanda deontolojik kısımları da içerir. İSLAM UYGARLIĞINDA TEMELLERİ ATILAN 'İLK HASTANELER' Mardanî, birçok esere imza atan bir başka Osmanlı tabibidir. Eserleri arasında en meşhuru Yıldırım Bayezid'in oğlu Çelebi Mehmet için yazıp saraya sunduğu kitap ile Kitâbü'l-Müntehab fi't-tıb'tır. Mardani bu eseri, Türkçe tıp kitabı bulunmadığı için kaleme almıştır. Babası da bir hekim olan Mehmed bin Mahmûd-ı Şirvânî, Fatih Sultan Mehmet'in övgüsünü kazanmış bir hekimdir. Yedi Türkçe, dört Arapça tıp eseri vardır. Mürşid (göz hastalıkları), Kemâliye ve Cevhername günümüze çevrilen eserlerindendir. İbn Şerif, tıp ilmiyle meşgul olmuş, ünlü tıp hekimlerinden ders alma şansı bulmuş ve kendini bu alanda geliştirmiş bir hekimdir. İbn Sina ve İbn Baytar'dan istifade ederek kaleme aldığı eserinde hava, su, mevsimler, yiyecekler, giyecekler, meskenler, diyet, ortopedik cerrahi operasyonlara yönelik bilgiler ile tüm hastalıkların tedavilerini yazmıştır. 15. yüzyıl hekimlerinden olan Sabuncuoğlu Şerefettin, 17 yaşında hekimliğe başlamıştır. Tıp alanında önemli çalışmalarından biri, yılan zehrine karşı bulduğu ilaçtır. Sabuncuoğlu Şerefettin'in bulduğu bu ilacı, horozlarda ve kendi üstünde denediği bilinir. Sabuncuoğlu Şerefettin'in en önemli kitapları Mücerrename ve Cerrahname'dir. Bunların dışında, Fatih Sultan Mehmet'e ithaf ettiği Kitab-ı Cerrahiye-i al Haniye adlı kitabı vardır. 136 cerrahi girişim ve 163 cerrahi âletin yer aldığı Cerrâhiyyetü'l-Hâniyye ise en meşhur eseridir. TIP TARİHİNE DAMGA VURAN 5 MÜSLÜMAN ALİM Sabuncuoğlu Şerefeddin'in eserlerinin en önemli özelliği, cerrahi tekniklerin nasıl uygulanması gerektiğini minyatürlerle açıklamış olmasıdır. Hasta ve hekimin pozisyonu, cerrahi aletlerin nasıl kullanılması gerektiği gösterilir. Bu eser, İslam dünyasındaki ilk cerrahi atlas ve tıp ansiklopedisidir. Hristiyan inancından sonra İslamiyet'i kabul eden Salih bin Nasrullah, Halep'te tıp eğitimi almış; Fatih Darüşşifası'nda başhekimlik yapmış, kadılık ve kadıaskerlik görevlerinde bulunmuştur. Gayet al-Beyan fi Tedbir-ı Beden al İnsan eserinin sahibi olan Salih bin Nasrullah, batı tıp ilmini Osmanlı'ya tanıtmıştır. Medreselerde öğrencilere tıp ilmini anlattıktan sonra Gevrekzâde Hafız Hasan Efendi, saray hekimleri arasına alınmış, daha sonra ise hekimbaşı olmuştur. Gunyat al-Muhassılin fi Tercümet Tuhfet al-Müminin eseri, çeviridir ve farmakolojik bilgiler verir. Ruh hastalıklarını müzikle tedavi etmiştir.