Osmanlı Uleması aynı hazirede

Geçtiğimiz gün çoklu organ yetmezliğinden hayatını kaybeden Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü sahibi, sanat ve kültür tarihçisi Prof. Dr. Semavi Eyice için, Fatih Camii'nde öğle ezanı sonrası cenaze töreni düzenlenecek. Eyice'nin naaşı, kılınacak cenaze namazının ardından Fatih Camii Haziresi'ne defnedilecek. Semavi Eyice'nin, 25 Temmuz 2016 yılında 100 yaşında vefat eden 'hocaların hocası', 'tarihçilerin kutbu' olarak bilinen Halil İnalcık'ın hemen yanı başında defnedileceği öğrenildi. 2011 yılında sanat tarihi dalında Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü'ne layık görülen Eyice, aynı zamanda Türkiye Bilimler Akademisi Bilim Ödülü'nün sahibi. Osmanlı ve Bizans tarihi uzmanı olan Eyice'nin 400'ü aşkın bilimsel makalesi ve çok sayıda kitabı bulunuyor. Bir 'İstanbul âşığı' olarak da tanınan Eyice, Anıtlar Kurulu'nda görev yapması dolayısıyla birçok tarihi yapının yok olmaktan kurtarılmasına olanak sağladı. Eyice'nin ayrıca İstanbul'un tarihi eserleri konusundaki çalışmalarının dışında Toroslar'daki arkeolojik alanlar ve Balkan ülkelerindeki Osmanlı eserleri hakkında araştırmaları da bulunuyor. Hazirenin tarihi pek uzağa gitmiyor. Buraya ilk defnedilen kişi, 1871'de vefat eden Şeyhülislam Mehmed Refik Efendi. Öyle düşünceli bir zat imiş ki, Yusuf Kâmil Paşa onu gördüğünde 'Efendi hazretleri vahiy bekliyor!' diye latife edermiş. Cenazesine İstanbul'un bütün uleması ve devlet adamları katılmış ve Ahmed Cevdet Paşa o gün 'Bugün fıkıh hazinesini buraya defnediyoruz...' cümlesini söylemiş. Fotoğrafta görülen, hazirenin giriş hizasında bulunan bu örfî destarlı sade kitabe, ömrünü bir ilimden diğerine koşmakla geçirmiş büyük bir âlime, Çarşambalı Hacı Ahmed Hamdi Efendi'ye ait. Hayatının ilk yılları ve ilim tahsili devresini Osmanlı'nın son döneminde geçiren ama erken cumhuriyet devrine de yetişen Ahmed Hamdi Efendi, aynı zamanda Ahıskalı Ali Haydar Efendi'nin üstadı olarak biliniyor. Yani bugün ülkemizin en büyük cemaatlerinden birinin doğuşunda imzası olan ve nice insana hidayet olmuş bir silsilenin başında. Ahmed Hamdi Efendi'nin yakınında bir seyyid dinleniyor. Aynı zamanda Halvetî tarikatı şeylerinden Abdülvehhab Efendi, gelip geçenlerden bir Fatiha rica ediyor ve kitabesinde Sultan Mehmed'in yanı başında dinleniyor olmaktan mutluluğunu saklayamıyor. Bu zevkli kitabe ve süslü şahide altında dinlenen ise, yine Fatih'ten bir âlim zat; ama sıradan bir âlim değil. Osmanlı padişahlarının önemli bir geleneği olan 'huzur dersleri'ne katılan biriymiş Osman Safiyyüddin Efendi ve padişah ile ilim meclisi kurabilecek mertebedeymiş. Soyu Ahıska'ya dayanan Gürcülerden. Ahmed Amiş Efendi, bir mutasavvıf hatta tarikat şeyhi olmasına, imamlık payesi taşımasına rağmen Fatih Sultan Mehmed'in türbedarı olarak bilinegelmiş. Tuna'dan Kırım'a, oradan İstanbul'a uzanan zor bir hayat hikâyesini Osmanlı'nın sallantılar ve bunaltılarla dolu yıllarında Fatih türbedarlığı görevini icra ederken tamama erdirmiş. Türbenin diğer nöbetçileri gibi o da burada dinleniyor, elbette hanımı Rüveyde Hanım da beyinin yanına defnedilmiş. Bu hanım efendinin kitabesinde saliha kadınlardan olduğu yazılı. Fatih Camii'nde ders veren Karinâbâdî Abdurrahman Efendi'den icazet alıp camideki muallimliği sürdüren diğer bir isim de Ahmed Asım Efendi. Babası ve dört kardeşi de dersiam olan bu âlim ailenin parlak bir ismi olmuş Ahmed Asım Efendi. Anadolu ve Rumeli kazaskerliği yapmış, Sultan Abdülaziz'in önünde huzur derslerine katılmış ve Fetvahane'de görev almış bu büyük âlimi ne yazık ki hakkıyla tanımıyoruz. Silindir biçimde kitabesi nefis bir çerçeveyle müzeyyen Seyyid Hacı Hüseyin Ağa, Fetvahane'nin 'kısmet-i askeriye' (askerî kişilerin terekelerinin taksimiyle ilgilenen birim) bölümünde görevli bir zat. Hem seyyid hem hacı. Onun yanında medfun olan zat, aynı zamanda Sultan Abdülaziz'in harem ağalarından Galib Ağa'nın mezarıdır ki ecdadın bir Fatiha'ya verdiği değeri her seferinde ısrarla ve ricayla vurgulamalarının güzel ve tipik bir örneğini taşır kitabesi. Fatiha'nın doğrulttuğu şekilde yaşayan bu insanların tıpkı hayattayken olduğu gibi mezardayken de bir Fatiha için yapmayacakları pek az şey vardı anlaşılan: 'Hüve'l-Bâki/Bakub geçme ricâm budur ey Muhammed ümmeti/Mevtânın diriden hemen bir Fâtiha'dır minneti/Kabrimi ziyaret edin ey resulün ümmeti/Bize bir Fâtiha ihsân eden bulur cenneti/Devletlü necâbetlü Sultan/Abdülaziz Efendi hazretlerinin/Harem-i hümâyun ağalarından merhûm/Ve mağfuru'n-lehû Gâlib Ağa'nın/Rûhiçün el-Fâtiha.' 1333'ün Ramazan ayı nihayetinde Rabbine kavuşan Muhammed Salim Efendi, kitabe tepesinden de anlayabileceğimiz gibi, bir hoca efendiymiş. Fatih Camii'nin icazetli hocalarından ve ulemanın ileri gelenlerindenmiş hem de. Medine-i Münevvere kadılığını da icra etmiş. Çemberlitaş'taki Sultan II. Mahmud'un da defnedildiği hazirede bulunan heybetli mezarında İsrafil'in surunu bekleyen Ahmed Eyüb Paşa'nın oğlu Mahmud Kerim Bey de Fatih haziresindedir. İşe bakın ki 'kumandan-ı meşhur'un sıfatları sanki mezar onunmuş gibi dört satır sürmüşken, mezarın sahibi kişinin yani oğlununkiler iki buçuk satırda bitivermiştir. Zekâsı ve cesaretiyle devletine zafer ve şanı çöküş devrinde bile tattıran Ahmed Eyüb Paşa'yı kaç kere duymuşuzdur? Sultan II. Abdülhamid'e yaverlik de eden bu mübarek zatın kendi gibi oğlu da 'yaveran-ı şehriyarîden'dir. Kabrinin lahiti, kitabesi, şahidesi ve ortasında duran tasından el işçiliğinin zarif örnekleri izleniyor. Mahmud Kerim Bey'in kitabesine nazire yapar gibi önünde dikilen süslü mü süslü, kıvrımlı mı kıvrımlı bir başkası hemen boynunu uzatıvermiş; Saadet Hanım'ın süslü kitabe başlığı da 'ben buradayım' diyor. Bu hazireye ulemadan olmasa bile herkesin sıradan mantıkla defnedilmediğinin bir işareti de Fatih Jandarma Kumandanı Miralay Hacı Kadri Bey'in sade mezar kitabesidir. Yüz yaşını henüz doldurmuş bu kitabe sahibi Kadri Bey merhumun babası Hacı Musa Ağa, mabeyn-i hümayun kapıcı kethüdalığı vazifesi icra etmiş yani Ulu Hakan'la ve devletin zirvesiyle direkt teması olan bir zat. Sivas valisiyken vefat eden Hacı Hasan Paşa'nın da biraderi. Devlet erbabından olarak Kadri Bey yalnız da değildir. Civarında bir de sadrazam bekliyor mahşer sabahını. Aynı zamanda efahim-i ulemay-ı benamdan Hocazade Hacı İsmail Hakkı Efendi, hepsi teker çerçeve içine alınmış sade bir tasarıma sahip kitabesinin nefis hattını uzun uzun seyrettiriyor. Kendisi gibi hazık bir hattat olan babası Esad Yesarî ile yan yana defnedilen, kalem ve mürekkebin gördüğü en meşhur ve muazzam sanatkârlardan Yesarîzade Mustafa İzzet'in mezarı da burada, Sultan Mehmed'in eteğindedir. Aslında böyle büyük bir hattattan söz açılmışken ona ettiğimiz büyük bir ayıbı da bilmek gerekiyor. Esasen Fatih medreselerinin arkasında kalan Tutî Abdüllatif Efendi Medresesi'nin haziresinde babasıyla yan yana medfun iken 1917'de geçirilen yangın üzerine caddenin genişletilme çalışmaları nedeniyle hazirenin de yola gitmesi yüzünden kitabeler evvela müzeye, ardından Fatih haziresine kaldırılıyor fakat Yesarîzade Mustafa İzzet ve babası Esad Yesarî'nin kemik bakiyeleri nakledilmiyor. Evet, bugün Fener semtine doğru inen Yesarizade Caddesi üzerinde yürüyenler, aynı zamanda divitin büyük üstadı iki hattatı çiğnemek zorunda kalıyorlar. Hazirenin en çok ziyaretçi alan noktalarından biri Tokatlı Mustafa Hâkî Efendi'nin, tarikat erbabına has başlığının da kitabesinde yer aldığı mezarı. Nakşibendî meşrebinin son devirdeki en büyüklerinden kabul ediliyordu. 1338'de vefat etti. Derlenmiştir. Dünyabizim, Fikriyat