Osmanlı’nın asırlık geleneği: Hırka-i saadet alayı

📌 Hırka-i Saâdet, Hz. Muhammed'e (sav) ait olan keçi tüyünden yapılmış geniş kollu hırkadır. Efendimiz, bu hırkayı sahabelerden Kâ'b b. Züheyr'e hediye etmişti. Peki bu hırka sahabeye neden verildi? Peygamber Efendimiz (sav) daha hayatta iken ona sevgisini göstermek amacıyla birçok şiir yazıldı. Gelenek haline gelen bu şiir türleri ise kaside olarak adlandırıldı. Bu kasidelerden biri ise Hz. Peygamber'in huzurunda okundu: Kaside-i Bürde. Tarihte nam salmış Bürde Kasidesi 📌 Kâ'b bin Züheyr tarafından yazılan kaside, Peygamber Efendimizin üstün ahlaki vasıflarını, getirdiği tevhid mesajının değeri, ona iman edip yolundan giden sahabenin cesaretini anlatır. Kâ'b bin Züheyr, şiirinin 'Muhakkak ki Peygamber kendisiyle aydınlanılan, Allah'ın çekilmiş yalın kılıçlarından bir kılıçtır' beytini söylediğinde Peygamber Efendimiz duygulanarak üzerindeki hırkayı çıkarıp ona hediye etti. Bu olay nedeniyle şiir 'kaside-i bürde' olarak anıldı. Hz. Peygamber'in, sırtından çıkarıp kendisine bizzat giydirdiği hırka, Resûlullah'ın en önde gelen emaneti sayılır. 📌 Sırasıyla Emevilere ve Abbasilere intikal eden bu mukaddes hırka, bir müddet Mısır'da muhafaza edildi. Buradaki Abbasi halifeleri tarafından bazı merasimlerde giyildi. Osmanlı döneminde Yavuz tarafından İstanbul'a getirildi. Sultanlar bazen çıktıkları seferlerde hırka-i saadeti yanlarında götürdü. Mukaddes Emanetler nedir? 📌 Osmanlı döneminde hırka-i saâdeti korumakla görevli kırk has odalı mevcuttu. Bunların görevi odaları süpürmek, burada mevcut mushafların ve diğer kitapların tozunu almak, buhur yakmak, gül suyu serpmek, altın ve gümüş eşyaları parlatmak ve binanın tabanını yıkamaktı. Dört has odalı gece nöbeti tutar ve 24 saat nöbetleşe Kur'an tilâvet ederdi. 📌 Osmanlı padişahları, Peygamberimizin bu mübarek emanetine ayrı bir ehemmiyet gösterir, her daim yakın olmaya özen gösterirdi. Öyle ki I. Ahmed'in gittiği her yere hırka-i saâdeti de beraberinde götürürdü. Sultan II. Mustafa ise Ramazan'da gittiği Çatalca'da özel bir arabayla hırka-i saâdeti yanında götürdü ve özel bir odada muhafaza etti. Ramazanın on beşinde ise törenle ziyaret etti. Osmanlı sultanlarının Peygamber sevgisini dile getirdiği şiirler 📌 Osmanlı'nın en önemli geleneklerinden biri de hırka-i saâdet alaylarıdır. Ramazan ayının on beşinci gününde hırka-i saâdet dairesi ziyaret edilirdi. Eğer ziyaret günü cumaya denk gelirse cumartesi bırakılırdı. Hırka-i saâdet alayı için günler öncesinden hazırlıklar başlardı. 📌 Ramazan ayının on ikinci günü başta padişah olmak üzere Has Oda ağaları mukaddes emanetleri Revan Odası'na taşırdı. Padişah, hırka-i saadet şebekelerini temizlerdi. Çuhadar ve rikapdar ağalar, has odalılar, gedikliler gibi görevliler de dairenin kapılarını, pencerelerini, duvarlarını temizlerlerdi. Ardından her taraf, gül suyu ile yıkanır, süpürülür, öd ve amber yakılırdı. Hırka-i Saadet Dairesi'nde bir teravih 📌 Ramazanın on dördüncü gününde alaya katılacak devlet adamlarına davet tezkireleri gönderilirdi. Başta sadrazam olmak üzere tüm davetliler silahdar ağa tarafından karşılanırdı. Sabah namazı da Hırka-i Saâdet Dairesi'nde kılınırdı. Hırka-i saâdet alayının ziyareti Ayasofya Camii'nde öğle namazı kılınmasından sonra başlardı. Sadrazam sağında silahdar ağa, solunda Has Odabaşı, şeyhülislâmın da sağında ve solunda birer Has Odalı ağalarla beraber çuhadar, rikâbdar, tülbent, anahtar ve peşkir ağaları protokol sırasına göre hırka-i saâdetin ziyaret edileceği yerde toplanırdı. 📌 İmâm-ı evvel, imâm-ı sânî, Has Oda imamı ve pek çok müezzin ayakta Kur'an okurdu. Ardından padişah, sadrazam ve diğer devlet erkânı hırka-i saadeti ziyaret ederdi. Bu ziyarette Peygamber Efendimize duyulan hürmetten dolayı oturulmaz, ayakta durulurdu. Hırka-i saâdetin gümüş tahtı ve altın anahtarlı altın sandukası bizzat padişah tarafından açılırdı. Sultan Abdülhamid'in Hırka-i Saadet'i ziyaret günleri 📌 Sultan hırkayı sağ omzundan öptükten sonra devlet erkanı da aynısını yapardı. Fakat hırkanın öpülen kısmına zarar verilmemesi için destmal-i şerif denilen pamuktan mendil konurdu. Dudak bu suretle hırkanın kumaşına değmezdi. Bu ufak mendiller hırka-i saâdeti ziyaret edip öpenlere hediye edilirdi. Bu kişiler sarık ve feslerin içinde başta taşır, vefat edince mendilleri kabirlerine koydururdu. 📌Yedi ipek kadife bohçaya sarılan hırka-i saâdet çıkarıldıktan sonra uçları su dolu bir kâseye hafifçe batırılarak ıslatılırdı. Kasedeki su, dolu kazanların içerisine boşaltılıp içilmek üzere dağıtılırdı. Zamanla bu adet hırka-i saâdete zarar verir endişesiyle değiştirildi. II. Mahmud tarafından bunun yerine özel olarak hazırlanmış, üzerine bu mübarek hırka hakkında bir şiir yazılmış tülbentlerin hırka-i saâdete sürülmesi ve bunların ziyaretçilere dağıtılması âdeti yerleştirildi. Ayet ve hadisler ışığında İslam'da emanetin önemi 📌Hırka-i saadet alayının ziyareti akşama kadar sürerdi. Törende yeniçerilere ve öteki ocaklılara baklava dağıtılır ve önemli kişilere hilat giydirilirdi. Ziyaretçilere 'Hırka-i hazret-i fahr-i rusüle / Atlas-ı çerh olamaz pâyendâz / Yüz sürüp zeylini takbîl ederek / Kıl şefî-i ümeme arz-ı niyâz' (Peygamberlerin iftiharı, övüncü olan Hz. Muhammed'in (sav) ayaklarının altına gökyüzü halı bile olamaz. Yüz sürüp kenarından öperek, ümmetine şefaat eden Peygamber'e niyazını arz et) gibi mısraların yazılı olduğu çevreler verilirdi. 📌 Merasim sonunda hırka-i saadet padişah tarafından yerine konulur, gelecek Ramazan ayına kadar açılmazdı. Ziyaret bitirildikten sonra daire en düşük rütbeden başlanarak terk edilirdi. En sonunda şeyhülislam, sadrazam ve padişah daireyi terk ederdi. Son hırka-i saadet alayı Mayıs 1922 yılında yapıldı. 📌 Yahya Kemal'in 1921 Şubat'ında yazdığı şu satırlar, Osmanlı'nın hırka-i saâdete karşı beslediği derin saygının en güzel bir tezahürüdür: 'Bu devletin iki mânevî temeli vardır: Fâtih'in Ayasofya minaresinden okuttuğu ezan ki hâlâ okunuyor! Selim'in Hırka-i Saâdet önünde okuttuğu Kur'an ki hâlâ okunuyor! Eskişehir'in, Afyonkarahisar'ın, Kars'ın genç askerleri! Siz bu kadar güzel iki şey için döğüştünüz' (Aziz İstanbul, s. 120). İkinci hırkanın, Hırka-ı Saadet'in öyküsü Gazeteci Ahmet Rasim, Hâkimiyeti Milliye gazetesinde neşrettiği Hırka-i Saadet Ziyareti isimli makalesinde merasimin detaylarından şöyle bahseder: 'Vaktiyle ziyareti mübarek için Ramazan'ın on ikisinden itibaren hazırlığa başlanırdı. O gün hırka-i saadetin mevzu bulunduğu sanduka dairesinden kaldırarak Revan odası denilen odaya getirilirdi. Bu münasebetle bu dairenin her tarafı süpürülür, duvarları misk ve gül suyuyla tıla' olunduğu gibi derununda öd ve anberler yakılır, badehü âvazı bület ile salât getirilerek on beşinde hassa ağaları vedaatinde olarak gene daire-i mezkûreye götürülürdü. Herhalde birkaç asır olacak, padişahlar böyle bir ziyaret esnasında hırka-i saadetin eteğini içi su ile dolu bir kazana batırırlar, sonra bu sudan teberrüken şişelere doldurtup mühürlü olarak ricali devlete gönderirlermiş, bu garibeyi yazan diğer bir enderun tarihi diyor ki, böyle bir şişe suya mazhar olanlar bunu zemzem-i şerif gibi tazim ederler ve oruçlarını bununla iftar edip şifa umarlardı.' Kaynak: Topkapı Sarayı ve İki Tören-Musa Tektaş, İSAM- Büyük İstanbul Tarihi,

Osmanlı’nın asırlık geleneği: Hırka-i saadet alayı

Peygamberimizin mukaddes emaneti: Hırka-i saâdet