Osmanlı'nın en önemli silahşoru; Matrakçı Nasuh

Gerçek adı Nasuh Bin Karagöz El-Bosnavi olan Matrakçı Nasuh'a lakabı labutu andıran sopalarla oynanan oyunu keşfettiği için verildi. II. Bayezid'in son döneminde Enderun'da eğitim gördü. Yavuz döneminde telife başladığı Cemâlü'l-küttâb ve kemâlü'l-hussâb adlı eserini Sultan'a ithaf etti. O sıralarda iyi bir silâhşor olarak da ün kazandı. Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman döneminde eserler verdi. Çizimleri bugün hem estetik hem de geçmişe ait çok ayrıntılı bilgiler içermesi nedeniyle şaheser olarak tanımlanır. Tarih, matematik, savaş sanatları gibi alanlarla yakından ilgilenen Nasuh, bu konularda önemli eserler verdi. Döneminin en önemli aydınlarından biri olan Nasuh, daha çok minyatür alanında tanınsa da pek çok alanda maharetini gösterdi. Matrakçı Nasuh matematik, tarih, coğrafya, kartografi, topografya, silahşorluk ve hat gibi bilim ve sanat alanlarında değerli eserler kaleme aldı. Nasuh, matrak oyununun mucidiydi. Bu oyunda akranlarına üstünlüğü ve silâhşorluktaki rakipsizliğinden dolayı Kanuni Sultan Süleyman tarafından Matrakçı Nasuh'a berat verildi. Mısıra giden Matrakçı Nasuh, oradaki silah ve mızrak yarışmalarına katıldı. Ünlü silâhşorların yer aldığı bu yarışmada, diğer oyuncuları ustaca hamlelerle saf dışı bıraktı. Öyle ki Mısır Valisi Hayır Bey, Matrakçı Nasuh'un üstünlüğünü göstermek için, Mısır'daki silâhşorların kendisine karşı koyamadıklarını itiraf ettiklerini belirten bir teslimat belgesi olan 'temessük' verdi. Matrak kelime anlamı olarak değnek, sopa anlamına gelir. Matrakçı ise bu sopalarla talim öğreten anlamındadır. Matrak oyunu, yeniçeri ve sipahilere kılıç-kalkan eğitimi öğretmek amacı oynanırdı. Matraklar genellikle şimşir ağacından yapılır ve cilalanırdı. Rakipler, ellerinde matrak alıp meydana çıkıp çarpışırdı. Bu oyunda amaç rakibinin başına vurabilmekti. Bir savaş oyunu olan matrakta IV. Murat'ın çok iyi olduğunu söyleyen Evliya Çelebi şunları aktarır: 'Her oyunda zamanının tek adamı, Sâm' (İranlı bir pehlivan) eş bir padişah idi. Matrakbazlıkta son derece ustaydı. Karşısına hiç kimse çıkamazdı. Her usta oyuncunun bir zayıf tarafını bulur ve öyle bir darbe indirirdi ki, matrak kafasına tak diye inerdi. Matrak oyunu yüz yetmiş çeşit idi. Padişah, bunlardan yalnız yetmiş kadarını bilirdi. Ama tatbikine muktedirdi.' Matrakçı Nasuh, 1529 yılında Kanuni Sultan Süleyman'ın şehzadeler için yaptığı sünnet töreninde At Meydanı'nda iki tane yürür hisar yaptı. Oluşturduğu bu hisarların beş kulesi ve dört kapısı vardı. Ayrıca hisarlara toplar ve tüfekler koydu. Nasuh'un kâğıttan yaptığı iki hisarda çeşitli savaş müsabakalarını tertip etti. Bu gösterisinden sonra 'silah üstadı' unvanını aldı. Burada yaptığı yürüyen hisarın tasvirini Tufet el-Guzat adlı eserinde gösteren Nasuh aynı eserde silahşorluğa dair bilgi ve deneyimlerini de kaleme aldı. Osmanlı minyatür sanatına yeni soluk kazandıran Nasuh'un oluşturduğu eserlerde şehrin detayları, resme bakanların rahatça görebileceği şekilde tasvir edildi. Onun oluşturduğu bu minyatürler, Sultan Süleyman dönemindeki şehrin halini tek nüsha olarak gösterir. Kanuni Sultan Süleyman'ın buyruğu üzerine Matrakçı Nasuh, Muhammed b. Cerîr el-Taberî'nin İslam tarihine ilişkin 'Tarih el-Rüsûl ve el-Mülûk' adlı meşhur eserini Türkçeye çevirdi. Bu eser İslam erken tarihi, Emevi ve Abbasi hanedanlığını ele alır. Matrakçı Nasuh, eserin kaldığı yerden devam ederek Selçuklu ve Osmanlı'nın 1551'e kadar gelen tarihini ekledi. Mecmau't-tevârîh adıyla yeni bir hüviyet kazandırdığı eser üç ciltten oluşur. Matrakçı Nasuh, talik yazı hattını daha kolay okunur hale getirmek için Osmanlı bürolarında düzenlenen divani hattının mucididir. Aynı zamanda iyi bir nakkaş olan Nasuh, Tuhfetü'l-guzât, Mecmû-ı Menâzil adlı eserlerinde bunların güzel örneklerini verdi. Matrakçı Nasuh, döneminde geometri ve aritmetik alanlarında önemli eserler kaleme aldı. Onun bu alanlarda yazdığı eserler uzun dönem matematikçiler tarafından el kitabı olarak kullanıldı. Uzunluk ölçülerini gösteren cetveller hazırlayan Nasuh, kitabı 'Cemâlü'l-Küttâb' ve Kemalü'l- Hisâb' ile 'Umdetü'l-Hisâb' adlı eserlerini Yavuz Sultan Selim'e ithaf etti. Matematik alanında kaleme aldığı bu eserlerdeki amacı, daha çok divandaki kâtiplerinin çalışmalarını kolaylaştırmaktı. Bu nedenle ticaret matematiği ve pratik hesaba yönelik rakamlar, dört işlem, kesirler ve ölçekler üzerinde durulur. Anlattığı her konudan sonra problemlerle bu usulleri açıklayan Matrakçı Nasuh, çarpma kısmında kafes yöntemini verdi. 1534 tarihinde Kanunî Sultan Süleyman'ın çıktığı ilk İran seferine katılan Matrakçı Nasuh, İstanbul'dan Tebriz'e, oradan Bağdat'a ve Bağdat'tan yine Tebriz üzerinden İstanbul'a kadar konup göçülen menzillerin minyatürlerini hazırladı. Bu minyatürler 'Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irâkeyn-i Sultan Süleyman Han' adlı eserinde anlattı. Coğrafi, özellikle harp tarihi ve menzilleri hakkında önemli bilgiler ihtiva eden bu eser, Süleymanname adlı eserinin 1533-1536 yılları arasındaki, Kanuni'nin ilk İran seferine ait bir bölümüdür. Seferlerde konaklayıp göçülen yerlerin resimlerini yapıp menzillerin adlarını yazmak suretiyle eserini bir 'menzilnâme' haline getirdi. Matrakçı Nasuh, Kanuni Sultan Süleyman'ın Irâkeyn Seferi'nin sebepleri ve ordunun hareketini anlatmasının yanında Anadolu ve Tebriz'e kadar uzanan bölgede bulunan ve o sırada zapt edilmiş olan yerlerin adlarını topluca verdi Irakeyn Seferi'nin anlatıldığı bu eser dönemin şartlarını ortaya koyan en önemli belgelerden biridir. Anadolu'dan geçerek İran'a giden yollar hakkında önemli bilgiler sunan minyatürlerin; şehirler, kasabalar, kaleler, köyler, harabeler, durak yerleri, hanlar, derbentler, dağlar, geçitler, önemli akarsular, köprüler, çöller, stepler ve bahçelerin adlarını ve stilize haldeki resimlerini ve hatta bitki örtüsünü ve hayvanları bile resmederek önemli bir coğrafya atlası olarak da değerlendirilebilir. Matrakçı Nasuh'un kaleminden Kanuni Sultan Süleyman'ın İran Seferi'ne ait minyatürler için tıklayın. Matematik Cemâlü'l-Küttâb ve Kemâli'l-Hüssâb

Osmanlı'nın en önemli silahşoru; Matrakçı Nasuh

MATRAKÇI NASUH KİMDİR?