Osmanlı’nın İlk Toplu Konutları: Akaret Sıraevleri

▶ Osmanlı kentleri morfoloji itibarıyla farklı ve özgün bir yapıya sahiptir. Bu özgün bütünlüğün temel sebebi, yapısında barındırdığı sokak dokusuna uyumlu çıkmalar, cumbalar, çıkmaz sokaklar ve azınlık halkın yaşadığı semtler gibi karakteristik öğelerdir. Bu karateristik yapılar, Osmanlı şehrini zenginleştiren kültürel numuneler olduğu gibi aynı zamanda toplumsal bir kazanımdır. Morfoloji: Fransızca'dan dilimize geçen kelime, yapı bilimi anlamına gelir. Osmanlı sokakları ile ilgili içeriğimizi okumak için tıklayın ▶ On yedinci yüzyıldan sonra İstanbul'da kent içi meydanlaşma ve geometrik yapılaşma kendini daha fazla göstermeye başlar. ▶ On dokuzuncu yüzyıla gelindiğinde ise sıraev grupları özellikle İstanbul'da, kentsel konut ve mimari nitelik olarak ortaya çıkar. https://www.instagram.com/p/CaEyqsHqTUB/ ▶ Akaret ismi akar kelimesinin çoğuludur. Bugün bir semte de ismini veren Akaretler'in kökeni buradan gelir. ▶ Maçka ile Beşiktaş arasında bulunan Akaretler Sıraev Grubu, Süleyman Seba Caddesi ve Şair Nedim Caddesi'nin üçgen biçiminde birleştikleri yerde, iki yönde yayılarak dört koldan oluşur. ▶ Akaretler Sıraev Grubu, 66 parsel ve bu parseller üzerinde bulunan toplam 133 konut biriminden oluşur. Bu parseller kendi içlerinde konum ve büyüklükleri bakımından birbirlerinden küçük ayrıntılar içerir. Ancak içlerinden en karakteristik olanı, iki caddenin kesiştiği köşede konumlanan üçgen biçimli adanın köşe parselidir. ▶ Beşiktaş'tan yukarı çıkarken adeta bir heykel gibi görünen bu parseldeki birim, yapıya simgesellik imajı verir. ▶ Bu özel parselin dışında kalan parsellerin tümü, kısa kenarları yoldan cephe alan dikdörtgen biçimli ve alanları 180 m² ile 220 m² arasında değişen parsellerdir. Parsel: Tapu ve imar yasalarına göre üzerinde tek bir yapı kurulabilecek biçimde bölümlenmiş toprak parçası. Ada: Sokak, cadde, demiryolu, akarsu gibi doğal engeller olabileceği gibi sonradan yapılan yapay engellerle çevrilmiş olan parseller topluluğuna verilen addır. ▶ Akaretler Sıraev Grubu, İstanbul'da yapılan ilk anıtsal sıraev grubu olma özelliğini taşır ve aynı zamanda bulunduğu dönemi temsil eden en önemli konut yapısıdır. ▶ Sultan Abdülaziz tarafından yaptırılması amaçlanan Akaretler Sıraev Grubu, Maçka Aziziye Camisi'ne akar olması (gelir getirmesi) amacıyla,1875 yılında inşa edilmeye başlanır. ▶ Ancak Sultan Abdülaziz'in tahtan indirilmesi sebebiyle Akaretler Sıraevleri inşa edilmesine rağmen Maçka Aziziye Camii inşa edilemez. Sultan Abdülaziz, milletine üstün hizmetler sağlamış, orduyu dönemin en modern silahlarıyla donatarak dünyanın ikinci büyük donanması haline getirmiş bir padişahtı. Bu hizmetleri nedeniyle hedef haline geleceğini ise tahmin bile edemezdi. Abdülaziz, İngiltere ve Mason Localarının devlet içindeki muhaliflere verdiği destekle, tahttan hâl edildi. Birkaç gün sonra ise odasında bilek damarları kesilmiş olarak ölü bulundu. ▶ Akaretler Sıraev Grubu'na ait Sultan II. Abdülhamid'in Vakfiyesi'ne kayıtlı olan ve günümüzde, Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü'ne bağlı Kültür ve Tescil Dairesi Başkanlığı'nın Vakıf Kayıtlar Arşivi'nde, iki ciltlik vakfiye yer alır. ▶ Vakfiye'de Akaretler Sıraev Grubu'nun, Yıldız Sarayı yakınlarında inşa edilen Hamidiye, Orhaniye ve Ertuğrul Camileri ile Şazeli Dergahı'nın masrafları için akar/ gelir getirici yapı olarak yaptırıldığı yazar. Vakfiye: Vakfiyeler, tarihi vesikalardır. Vakfedilen bir malın hangi hayır işlerinde kullanılacağını, ne şekilde yönetileceğini gösteren senettir. Vakfiyelerle ilgili daha geniş bilgiye ulaşmak için tıklayınız ▶ Akaretler Sıraev grubu, 66 parsel ve bu parseller üzerinde bulunan toplam 133 konut biriminden oluşur. ▶ Eğimli araziye yerleşiminden kaynaklı olarak konutların arka bahçelerinde hafif büyüklük farklılıkları ortaya çıkar. ▶ Parseller yola dik olarak konumlanır. Akaretler sıraev grubunun kendine has konumlanışı ve sahip olduğu yerleşme biçimi, Akaretler'i sıraev konut tipinin önemli örneklerinden biri yapar. ▶ Sıraevler özellikle başkent İstanbul'da, azınlık halkın konutu olarak kullanılan birimlerdir. ▶ İslam Mimarisi'nin özellikle sıkça karşılaştığımız muhafazakar ve mahremiyetperver üslubu yine Akaret Sıraevleri'nde de bizi karşılar. Her konutun özel bahçesinin olması bu korunaklı tavrı ispat eder niteliktedir. ▶ Üçgen adanın iç kısmında kalan nispeten saklı bölge, Süleyman Seba Caddesi ile ilişkili olarak yarı mahrem sosyal bir mekan algısı oluşturur. O dönemde komşular arasındaki iletişimin merkezi niteliğinde sosyal bir mekan işlevi görürdü. İstanbul'un merkezinde bulunan 'Akaretler'in Osmanlı Devleti'nin ilk toplu konut projesi olduğunu biliyor muydunuz? ▶ Akaretler sıraev grubunun mimarisini anlayabilmek için cephe özelliklerini iyi bilmek gerekir. Yapıda günümüz mimarisinde pek de kullanım yeri olmayan, cepheden planlamaya geçiş ilkesi hakimdir. ▶ Yapıda cephe tipolojisi bakımından iki tip bulunur: Birinci tip; üçgen olarak biçimlenmiş parsellerin cephelerinde kullanılan birinci katta çıkma ve onun üzerinde bir balkon bulunan cephe düzenlemesidir. İkinci tip ise caddelerin diğer taraflarında konumlanan konutların çıkmasız ve sadece ikinci katta balkonu olan cephe düzenlemesidir. ▶ Cephede öncelikle yatay bölümlenmeyi gösteren ve konut birimlerinin arasındaki bağlantıyı ve süre gidişini sağlamak için silmeler kullanılır. Silme: Duvar, tavan, kapı, pencere, yazıtlık, gibi öğeleri çevrelemek için düz yada eğri profilde kabartmalı olarak yapılan, çubuk biçiminde sürekli bezeme örgesi. ▶ Yapı grubunun ağır, kitlesel, hantal izlenimini düşey eksenin yanı sıra, yatay eksende dengeleyebilmek için böyle bir yönteme başvurulur. ▶ Cephede ve yapının bütününde yer yer balkonların yer yer ise cumbaların bulunması, yapıya bir hareket katmış; balkonların yoğun dinamik yapısı cumbaların düzenliliği ile dengelenmiştir. ▶ Beşiktaş'tan gelirken bizi karşılayan köşe parselden Dolmabahçe Caddesi'ne bakıldığında yapı, anıtsal bir nitelik olarak belirir. Cumba: Yapılarda üst katlardan ana duvarın dışına, dışarıya doğru çıkıntı yapmış bölüm.

Osmanlı’nın İlk Toplu Konutları: Akaret Sıraevleri

Osmanlı mimarisinde şehir morfolojisi