Osmanlı’nın ilk uzay romanı

1876-1940 yılları arasında yaşayan Osman Nuri Eralp, Osmanlı'nın yetiştirdiği bakteriyolog ve veteriner hekimdir. 🔹 19. yüzyılın sonlarında bakteriyoloji biliminde pek çok gelişme yaşanmış ve Osmanlı Devleti bu gelişmeleri yakından izleyerek konu ile ilgili çalışmaları desteklemiş ve bu alanda uzman bilim insanlarının yetişmesini sağlamıştı. 🔹 Osman Nuri Eralp de o bilim insanlarından biriydi. Ülkemizde bakteriyolojinin gelişimi ve kurumsallaşmasında önemli rol oynamış; kaleme aldığı makale ve eserle literatüre katkıda bulunmuştu. Eğitimini İstanbul'da Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye'de tamamlayan Osman Nuri Bey, daha sonra Paris Sorbonne ve Institut Pasteur'de tahsil gördü. 🔹 Bakteriyoloji ve viroloji üzerine önemli araştırmalar yapmış bir bilim insanı olan Osman Nuri Bey, özellikle tüberküloz, tüberkülin, şarbon, sığır vebası, kolera, gonokok, frengi, sütte yaşayan ve sütle bulaşan bütün mikroorganizmalar gibi konularda çalışmalarını sürdürmüştü. 🔹 Osman Nuri, iki ciltlik Bakteriyoloji Dersleri adlı kitabı kaleme almış; genel olarak bakteriyolojinin tarihsel gelişimi ve diğer bilimler ile ilişkisini ele alarak mikroplar, bakteriler, mikroskop çeşitleri ve yapılarına değinmişti. (x) 🚀 Müslüman alimlerin bilim tarihine yön veren uzay çalışmaları Osman Nuri Bey'i ilginç kılan özellikleri, bakteriyoloji alanı ile sınırlı değil. Zira 1918 yılında kendisi, Osmanlı'nın ilk uzay romanını kaleme aldı. 🔹 Canlılar bilimi ile astronomiye dair bilgilerini bir araya getiren Osman Nuri Bey, edebi bir dille başka gezegenlerde yaşamın nasıl olacağı, canlıların hangi türde olabileceği yönündeki fikirlerini yazdı. 🔹 Bakteriyoloji, veterinerlik ve edebiyatı buluşturan Osman Nuri, böylece fantastik bir kurgu ile bir ilke imza attı. Onun bu eseri, geçtiğimiz yıllarda Beyazıt Devlet Kütüphanesi'nde keşfedildi. 🔹 'Başka Dünyalarda Canlı Mahlûkat Var mıdır?' ismi ile yayımlanan bu eserde, dünya dışı varlıklar, ileri teknoloji, gelecek tasavvuru ve başka gezegenlerde yaşam ile ilgili konulara yer verildi. (x) 📗 OKUMA ÖNERİSİ: Başka Dünyalarda Canlı Mahlûkat Var mıdır? 🔹 Osman Nuri Eralp'in bilimsel çalışmaları, kendi döneminde en kapsamlı ve öncü çalışmalar arasında yer alıyordu. Ancak onun kaleme aldığı 'Başka Dünyalarda Canlı Mahlûkat Var mıdır?' adlı eser, Osmanlı'nın ilk uzay romanı olarak karşımıza çıkıyor. 🔹 Edebiyat tarihimizin alanında en eski örneği olan bu eser, müzisyen Bilge Kösebalaban tarafından keşfedildi ve Osmanlıca harflerle ilk yayımlanışından bir asır sonra, ilk kez edebiyat öğretmeni Merve Köken tarafından Latin harflerine çevrilerek okuyucu ile buluştu. (x) 🔍 Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Osmanlı döneminde bilim kurgu eserleri, 'fenni roman' olarak adlandırılırdı. Bu örnekler 19. yüzyılın sonları itibariyle okuyucu ile buluşmaya başladı. 🔹 Fenni roman olarak adlandırılabilecek 'Başka Dünyalarda Canlı Mahlûkat Var mıdır?' isimli yapıt, aslında deneme ve makale üslubunda kaleme alınan bir nevi gezegenler kılavuzudur. 🔹 Eserde Osman Nuri Bey, başka gezegenlerde yaşam olup olmadığı, canlıların yaşayıp yaşamadığı konusuna bilimsel yorumlarla cevaplar vermeye çalışır. 🔹 Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün gezegenlerini ele alan Osman Nuri, aynı zamanda bu gezegenlerin dünyaya olan uzaklığı, çapı, yoğunluğu, hacmi, kütlesi, yerçekimi bilgisi gibi dönemin bilimsel verilerini sunmuştur. Osman Nuri Bey, yer verdiği gezegenlerde yaşama dair çeşitli tahayyüllere, yaratıklara, hayvanlara ve dev bitkilere değinmiştir. 🔹 Gezegenlerle ilgili bilimsel gerçeklerden hareketle tahminlerde bulunmuş ve hayal ürünü tasvirlerle bu gezegenlerdeki hayata dair varsayımlar yürütmüştür. 🔹 Osman Nuri Bey'e göre Merkür, 'ateşlerin, depremlerin, gürlemelerin dünyası'dır. (x) 🚀 Geçmişten günümüze uzay çalışmaları Bugün sıklıkla tartışılan 'Mars'ta yaşam olup olmadığına ilişkin bilgi' belki de Osmanlı döneminde de irdelenen bir konudur. 🔹 Zira Osman Nuri Bey, Mars ile ilgili olarak 'Dünya'nın gelecek hayatı' şeklinde bir tanımlamada bulunmuş; ondan övgüyle söz ederek ütopik tanımlara yer vermiştir. 🔹 'Fevkalade bir medeniyet ve ileri bilim dünyası' ve 'insanlardan daha zeki ve gelişkin canlıların yaşadığı' şeklindeki tasvirleri bunlardan bazılarıdır. Öte yandan uçan canlılardan ve uçan araçlardan da bahsetmiştir. Venüs, oldukça büyük hacimli bitki ve hayvanların, ejderha ve çok çeşitli bitkilerin yaşadığı 'cennet gibi bir dünya' olarak tanımlanmıştır. 🔹 Venüs için 'inanılmaz bir gün doğumu ve batımının' mevcut olduğunu söyleyen Osman Nuri Bey, bu tahminini gezegenin Güneş'e olan uzaklığı ile gerçekleştirmiştir: 🔹 'Güneş'in batışı pek hazin, batış anında ufuk yerinden başkalaşım gösteriyor. Sanki ufuk kanlara bulanıyor. Kızıl bir renk ile boyanmış böyle kanlı, kan rengi manzarada batış anları... Güneş'in cüssesi bir değirmen taşı kadar büyük. 🔹 Venüs'ün uydusu yok, Ay'ı yok. Geceleri karanlık, hep mezar karanlığı. Venüs de mehtapsız bir dünya. Bizim Dünya, yeryüzü, Venüs'ün elçisi, yetkilisidir. Venüs'ten bakılınca, Dünya parlak bir yıldız gibi parıldamaktadır.' Osman Nuri Bey, Jüpiter ile ilgili kaleme aldığı tasvirlerde ise daha çok şairler, edipler ve ressamlar için bir yaşam tahayyülüne yer vermiştir. 🔹 Jüpiter'i daha çok akıl, fikir ve hayal gücü ile özdeşleştiren Osman Nuri Bey, anlatısında bu gezegene göz kamaştırıcı bir güzellik bahşetmiştir. 🔹 Güneş'e ve Dünya'ya en uzak gezegenler olan Satürn, Uranüs ve Neptün gezegenlerini ise karanlık bir muhteva ile kaleme almıştır. 🔹 Ona göre bu üç gezegen, 'uzayın ölmüş dünyası'dır ve Güneş ile olan mesafenin çokluğundan dolayı, 'karlar altında kalmış, karanlık' ve 'bir ebedi mezar' olarak tanımlanmıştır. (x) 🚀 Uzay araştırmalarının günlük hayatımıza katkıları Osmanlı döneminde edebiyat alanındaki eserleri etkileyen isimlerin başında, Jules Verne'in 1864 yılında kaleme aldığı, 'Arzın Merkezine Seyahat' adı ile çevrilen roman gelir. 🔹 Jules Verne'in ilham olduğu bilim kurgu türünde, Osmanlı'da ilk kaleme alınan eser ise 1887 yılında Ahmet Mithat Efendi'nin yazdığı Fenni Bir Roman Yahut Amerika Doktorları adlı romandır. 🔹 ABD'li iki doktorun bilimsel çalışmalarından yola çıkılan romanda, cansız varlıkların yanı sıra canlı varlıkların da bir maden tabakasıyla kaplanabileceği; bu metal kırıldığındaysa içindeki canlının halen hayatta olacağı şeklinde bir kurguya yer verilmiştir. 🔹 Ahmet Mithat, kaleme aldığı bu romanda Batı'nın bilim, teknoloji ve sanayi alanlarındaki gelişmelerini övmüş; ancak ahlak yapıları ve 'dinsizlikleri' üzerinden de eleştirilerde bulunmuştur. (x) 📗 OKUMA ÖNERİSİ: 📌 Osmanlı Bilim Kurgusu: Fennî Edebiyat ◽ Osmanlı edebiyatında bilim kurgu fenni edebiyat olarak adlandırılırdı ve teknolojik ilerleme, fantastik dünyaların yansıması kültür alanında bu eserlere yansımıştı. ◽ 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyılın başlarında Osmanlı edebiyatında ortaya çıkan bilim kurgu serüveni Seda Uyanık tarafından derlenen bir kitap ile okuyucuya aktarılıyor. Eserde, Türk edebiyatının öncü isimlerinin kaleme aldığı bilim kurgu eserlerine dair detaylara yer veriliyor. (x) 🔍 Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Bilim kurgu alanında eser veren bir diğer yazar, 1913 yılında kaleme aldığı eserle Molla Davudzade Mustafa Nazım Erzurumi'dir. 🔹 Rüyada Terakki ve Medeniyet-i İslamiyye-i Rü'yet isimli yapıtıyla Molla Davudzade Mustafa Nazım, o dönemde yaşanan Balkan Savaşları'nın zorlu ekonomik ve siyasi koşullarını eserine yansıtmıştır. 🔹 Rüyasında dedesi Molla Davud'u gören yazar, ona dönemin koşullarını umutsuz bir biçimde anlatmaktadır; dedesi ise onu 400 yıl sonrasının İstanbul'una götürerek umut aşılayan anlatılarda bulunmuştur. 🔹 Esere göre, 2300'lü yıllarda İstanbul dünyanın başkenti olmuş, çok ileri teknolojiler geliştirilmiştir. 🔹 Bir restoranda sadece düğme ile masa ve sandalye belirebilmekte; masaya eğilip söylenen siparişler kendiliğinden bir araba üzerinden taşınarak masalara getirilebilmektedir. 🔹 Giyilebilir kanatlı uçma makineleri kullanılmakta; bütün makine ve ulaşım araçları hava ve suyla çalışmaktadır. 🔹 İstanbul girişlerinde kişiler röntgen çekilerek bir hastalığının olup olmadığı tespit edilmektedir ve polisler fotoğraf makinesine benzer bir cihazla insanların her an nerede olduklarını gözlemlemektedir. (x) 🔍 Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Yahya Kemal'in 1913 yılında kaleme aldığı 'Çamlar Altında Musahabe' adlı eser de bir bilim kurgu eseridir. 🔹 Öykünün karakteri bir zaman makinesi ile 2187 yılının İstanbul'una yolculuk eder ve dev bir köprü ile gökyüzünde birçok uçak görür. 🔹 Artık ticari nakliyat için gemiler değil; uçaklar kullanılmaktadır, bütün ulaşım uçaklarla sağlanmaktadır ve karakter, buranın İstanbul olamayacağını, daha sonra tarihi camileri görünce şehrin gerçekten de İstanbul olduğunu anlar. 🔹 Geçmiş ile gelecek, gelenek ile modern teknolojinin birleştirildiği bu eserde, ulaşımda tamamen uçağın kullanılması ile şehrin geniş caddelere ve çok katlı binalara ihtiyaç duymayacağı; herkesin istediği bir köy evinde temiz havada yaşayabileceği, büyük şehirlerin lüzumsuz hale geleceği vurgulanır. Hasan Rûşenî Barkın'ın 1914'te kaleme aldığı 'Rûşenî'nin Rüyası - Müslümanların 'Megali İdeası' Gaye-i Hayâliyesi' adlı eser, 100 yıl sonrasını konu alır. 🔹 Eser, Osmanlı'nın başkenti İstanbul'da, sömürgecilerden bağımsızlığını kazanan Hindistan'da ve Endonezya'nın Java Adası'nda geçer. 🔹 Türk bir gezginin Hint bir yazarı ziyareti için yola çıkması ile başlayan eserde ana karakter, daha sonra İstanbul'a döndüğünde şehrin çok gelişmiş olduğunu; Beyazıt, Beyoğlu ve Boğaziçi'nin tepelerinde büyük trenlerin uçtuğunu; Haliç üzerinde pek çok köprü kurulduğunu görmüştür. 🔹 Yazarın tasavvur ettiği dünya aynı zamanda İslam ülkelerinin egemenliğindeki bir dünyadır. İslam ülkelerinin hiçbirinde Hristiyanlara ve Avrupalılara ait hiçbir kültürel iz kalmamıştır. (x) 🚀 Uzay Baronları'ndan alıntılar Refik Halid Karay'ın 1921'de kaleme aldığı 'Hülya Bu Ya...' adlı eser ise diğerlerinden farklı olarak İstanbul'da değil Ankara'da geçer. 🔹 Zaman olarak uzak bir geleceğin değil; o günün dünyasının yani 1921 yılının konu alındığı eserde, Refik Halid Karay, bilimsel ve teknolojik açıdan Batı ülkelerini geride bırakmış bir Ankara tahayyülü oluşturmuştur. 🔹 Amerikalı bir gezginin Ankara'ya dair seyahat izlenimlerinin aktarıldığı tasavvuru ile yola çıkılan bu eserde, Ankara'da az bir zamanda muazzam teknolojik atılımlar gerçekleşmiş; 'kendiliğinden hareket eden yollar' icat edilmiştir. 🔹 Meclis'in yerinin boş olduğu; çünkü milletvekillerinin zaman kaybetmemek amacıyla 'konuşucu' ve 'sesli bir telefon' kullanarak işlerini bulundukları yerden takip ettikleri anlatılmıştır. Meclis oturumları bu şekilde toplu olarak gerçekleştirilmektedir. 🔹 Şehirde suç oranı yoktur çünkü ruhların röntgenini çeken bir makine icat edilmiştir. Hastalıklı olan organın yerine ise yapay kalp, böbrek ya da beyin yerleştirilmektedir.

Osmanlı’nın ilk uzay romanı

OSMAN NURİ ERALP KİMDİR?