Müziğin şifa olduğu hastane: Edirne Darüşşifası

📌 Edirne Darüşşifası, II. Bayezid Külliyesi içerisinde yer alan Osmanlı'nın şifa merkezlerinden biridir. ➡ Sultan II. Bayezid Külliyesi; döneminin en önemli, sağlık, sosyal, eğitim ve dini kurumlarından biriydi. Külliye; hastane, tıp medresesi, cami, misafirhane, imaret, hamam ve köprü gibi çok sayıda birimden oluşur. Çok amaçlı düşünülen bu kompleks aynı zamanda dönemin sosyal devlet anlayışını yansıtır. Osmanlı hastaneleri 📌Edirne'deki külliyenin temeli 1484 yılında bizzat Sultan II. Bayezid tarafından atıldı. Dönemine göre oldukça kısa sayılabilecek bir sürede inşası tamamlandı. ➡ Osmanlı döneminde tıbbiye, şifahane ve imarethane görevleri üstlenen külliyede, 1800'lü yıllardan sonra sadece akıl ve ruh sağlığına yönelik tedaviler gerçekleştirildi. Sultan II. Bayezid'in hatları 📌Edirne II. Bayezid Darüşşifası, az personeliyle çok hizmet veren merkezi hastaneydi. Dünyada bir tıp merkezinin ihtiyaçları, ayrıntılı bir şekilde düşünülerek planlanmış ilk hastanedir. ➡ Batı'da bu darüşşifanın benzerleri ancak 200 yıl sonra yapılmaya başlandı. ➡ Avrupa'da deliliğin bir hastalık olduğu bilinmiyordu. 1818'de Fransa'da akıl hastaları, hayvanlardan ve canilerden daha kötü muamele görüyordu. Dünya tarihini değiştiren ilkler 📌 Darüşşifada tedaviler ücretsizdi, haftada 2 gün de şehirdeki hastalara parasız ilaç dağıtılırdı. ➡ Evliya Çelebi'nin macun adı verdiği ilaçların, Edirne Darüşşifası'nda yapımını şöyle anlatır: 'Haftada 2 gün macun işyeri (eczane) açılarak Edirne şehrinde ne kadar illetli hasta varsa şifa yurduna gelip nice bin türlü ilacı bol bol alırlar. Diğer ot makulesi (cinsi) devalar hisap dışıdır. Libase, kebabe, kaküle, zencefil, emleç, kebed, murabbanın ne kadar çok dağıtıldığının hesabını Allah bilir. Ama şifa yurdunun üst eşiği üzerinde vakıf tarafından sağlıklı bir adam bu ilaçlardan bir kırat alırsa hastalanıp Firavun ve Karun'un laneti üzerinde ola diye lanet yazısı yazılmıştır. Yapan ve vakfedene Allah rahmet eyleye vesselam.' İslam uygarlığında eczacılık ve ilaçlar hakkında 25 ilginç bilgi 📌 Darüşşifanın iki avlu ve bir şifahanesi vardı. İlk avlunun sağ tarafındaki odalar poliklinik hizmeti görür; hekimler, kehhaller (göz doktoru) ve cerrahlar hastaları burada tedavi ederdi. Burada ayrıca nöbetçi odaları, akıl hastası için tecrit odası, çamaşır odası, kiler, mutfak odaları yer alırdı. ➡ Sol tarafta yer alan mutfaktaki kazanlarda hasta ve çalışanlar için aşlar kaynatılırdı. Bunlar imarette halk için yapılan yemekler değildi. Dünyada bir ilk olarak her hasta için özel olarak pişirilirdi. 📌 Yüksek kubbeli salonun tepesindeki fener hem iç mekanı aydınlatır hem de havadaki pis kokuyu dışarı atardı. ➡ Sultan II. Bayezid Darüşşifası'nda döneminin en önemli hekimleri görev yaptı. Bunlar arasında, Ahi Çelebi ve Ahmed bin Hacı Hüseyin Kahvecizade yer alır. ➡ Hekim Şifai Nasuhi Sani'i, Atai, Hekim Ahi Çelebi, Hekim Destari, Sinan Efendi, Süleyman Efendi, Haydar Efendi, Ahmet Bin Hacı Hüseyin, Fani Attar, Ahmet Bin İbrahim, Lari Abdulhamit Çelebi, Cerrah Safari, Hekim Hasan Bin Kasım ve Hekim Hüseyin Çelebi diğer hekimlerdir. 📌 Edirne II. Bayezid Darüşşifası'nda, hastalar su ve musikinin huzur verici tınılarıyla tedavi olur, duvarlarda yankılanan nağmeler şifaya dönüşürdü. ➡ Zekeriya Er-Razi, Farabi ve İbn Sina gibi âlimlerden Selçuklu ve Osmanlı'ya uzanan müzikle terapi; fiziksel ve ruhsal hastalıkların tedavisinde başarı ile uygulandı. Öyle ki makamların iyi geldiği hastalıklar bile tespit edildi. Havale ve felç rahatsızlıklarında rast, sinirli kişilere ırak, baş ağrısı için rehavi, kalp hastalıkları için zengule, zihni açıp zekâyı arttırmak için ise isfahan makamı çalınırdı. Hangi makam hangi hastalığa iyi geliyor? 📌 Darüşşifadaki odalar iç avluya bakardı. Böylece hastalar odalarının önündeki havuzlu sofaya kolayca ulaşabiliyordu. Buradaki huzurlu ve ferah ortamda dinlenebiliyorlardı. ➡ Büyük kubbe altındaki şadırvanlardan fışkıran sular kubbeye kadar yükselirdi. O yükseklikten düşen suyun çıkardığı melodiler ise hastaları huzura kavuştururdu. 📌 Darüşşifanın kuruluşunun ilk yıllarında 1 hekimbaşı, 2 hekim, 2 cerrah, 2 göz hekimi ve 2 eczacı bulunurdu. Hekimbaşına vakıf bütçesinden 30, diğer hekimlere ise günde 15'er akçe ödenirdi. ➡ II. Bayezid Darüşşifası, döneminin en önemli tıp okuluydu. Onlarca hekim yetiştiren darüşşifa, Osmanlı'nın üst dereceli okullarından olan altmışlık medreselerden biriydi. Müderris, yardımcısı ve kütüphane görevlisinin yanında 18 öğrencisi vardı. Hocasına günde 60, öğrencilerine ise 2 akçe ödenirdi. ➡ Tefsir, hadis, fıkıh, kelâm, usul, belâgat, mantık ve tıp konularındaki kitaplardan meydana gelen kırk iki ciltlik küçük bir de kütüphane yer alır. Tarihin en iyi tıp fakültesi Toplam personel sayısı 21, hastanenin yatak sayısı ise 32'ydi. 📌 Darüşşifa, uzun yıllar tüm dertlilere şifa olsa da sonraki dönemlerde sadece gönül yorgunlarının, akıl ve ruh hastalarının, tedavi edildiği bir merkeze dönüştü. ➡ Edirne II. Bayezid Darüşşifası'nın en önemli özelliği; tedavide hekimlik bilgilerinin yanında musiki, su sesi ve güzel kokuların kullanılmış olmasıydı. ➡ Darüşşifanın bir musiki topluluğu bulunurdu. Hanende ve sazendeler, haftanın üç günü her hastalığa göre farklı makamlar çalardı. Örneğin, havale ve felç rahatsızlıklarında rast, sinirli kişilere ırak, baş ağrısı için rehavi, kalp hastalıkları için zengule, zihni açıp zekâyı arttırmak için ise isfahan makamı çalınırdı. ➡ O dönemde ilaç olarak kullanılan malzemeler şunlardı: Nebat şekeri, Firenk şekeri, bal, çeşitli ilaçlar, misk, beyaz amber, katur, gül suyu, hanzal, hindistan cevizi, kurugul, sefercel, nar, limon suyu, şırnıgal, revganı telh (don yağı), defne yağı, badem yağı, ferruç, kase, kavanoz, şişe, nimten (Kısa gömlek) cerrahlar için pamuk (cerrahlar ve hastalar için) futa (hizmetçiler için önlük), gecelik entari, örtü için kebe, ıhlamur... ➡ Evliya Çelebi darüşşifadan şöyle bahseder: 'Merhum Bayezit Hazretleri Külliyesi'nde hastalara deva, dertlilere şifa olmak üzere on adet hanende (şarkı okuyan) ve sazende (saz çalan) genç erkek tayin etmiş ki, üçü hanende, biri neyzen, biri kemancı, biri musikarcı, biri anturcu, biri çengi, biri çeng santurcu, biri udcu olup haftada üç kere gelerek hastalara ve delilere musiki faslı ederler. Doğrusu musiki ilminde Neve, Rast, Dügah, Segah, Çargah, Suzinak makamları onlara mahsustur. Bütün saz ve makamlarda ruha gıda vardır.' Dünyanın en büyük seyyahı: Evliya Çelebi 📌 Edirne Darüşşifası, günümüzdeki hastanelerin sistemine benzer tarzda hizmet verirdi. 395 yıl aralıksız olarak hizmet veren kurum ancak 1893'te yeniden hizmet vermeye başlayabildi. ➡ Edirne'de yetişen dut, servi gibi ağaç ve bitkilerin darüşşifanın avlularına dikildi. Hastalar burada gezinirken tabii kokuları ve manzaraları hastaları tedavi ederdi. ➡ Bahar mevsiminde dârüşşifanın bahçesinden toplanan yasemin, gül, şebboy, karanfil, erguvan, sümbül gibi kokulu çiçekler hastaların ellerine verilirdi. 📌 Edirne II. Bayezid Darüşşifası, hastalara rıza senedi imzalatan ilk hastanedir. Rıza senedi, hastaların uygulanacak tedavi kabul ettiğine dair belgeydi. Hasta kendisini tedavi edecek hekim veya cerrahla birlikte mahkemeye gidip tedavi veya ameliyat karşılığında anlaştıkları ücreti bildirirdi. Tedavi veya ameliyatı sonunda sakat kalır ya da ölürse akrabalarının kan ve diyet davası açmayacağına dair şahitler huzurunda bir senet imzalardı. 📌 Cerrahlığı eşi Deniz bin Gazi'den öğrenen Küpeli Saliha Hatun, yeniçeriler dahil birçok kişiyi ameliyat etti. Eşinin vefatı sonrası cerrahlığı tek başına yapan Saliha Hatun'a ait 21 rıza senedinin çoğu kasık fıtığı ameliyatıyla ilgiliydi. Küpeli Saliha Hatun'a ait rıza senetlerinden birinde şu bilgiler bulunur: 'Uzun zamandır fıtık zahmetine müptelayım. Şiddetle tedaviye ihtiyacım olduğundan Saliha Hatun'u tedavimi yapması için 800 akçeye kiraladım. 500 akçesini peşin olarak teslim edip, 300 akçesi zimmetimde adı geçen hatuna borcumdur. Adı geçen hatunun tedavisi sonrası ölürsem, varislerim ve diğer kişiler Saliha Hatun'u kan pahası ve diyet bahanesiyle rencide edip dava eylemesinler. Dava ederlerse de dikkate alınmasın. İstemad'ın bu ikrarı Saliha Hatun da tasdik ettiğinden yazılıp ellerine verildi. 30 Ramazan 1032 (28 Temmuz 1623).' İslâm dünyasında iz bırakan âlim kadınlar ➡ Osmanlı'da yaygın olarak kullanılan çiçek aşısı Edirne'deki bu darüşşifadan dünyaya yayıldı. Aşıyı Avrupa'ya götüren Lady Montagu, İngiltere elçisi olan eşi ile Osmanlı'ya geldi. İngiltere'de henüz bulunmayan çiçek aşısının İstanbul'da yaygın bir şekilde kullanıldığı hayretle gördü. ➡ 1 Nisan 1717 tarihinde Edirne'den İngiltere'deki arkadaşı Sarah Chiswell'e yazdığı mektupta aşının nasıl yapıldığını anlattı. 'Bizde pek çok yaygın ve zalimane olan çiçek hastalığını burada keşfettikleri bir aşı ile önlüyorlar. Birçok kocakarının sanatları sırf bu ameliyatı yapmak. Aşılanma için en uygun zaman sıcakların sonu, sonbaharın başlangıcı. O zaman aile reisleri ailelerinde çiçek hastalığına tutulmuş kimse olup olmadığını öğreniyorlar ve birkaç aile toplanıyorlar. Sayıları onbeş onaltıyı bulan aile toplulukları bu aşıcı kocakarılardan birini çağırıyorlar ve ceviz kabuğu içine doldurulmuş çiçek hastalığı aşısını hangi damardan açılmasını isterlerse, o damarı büyük bir iğne ile açtıktan ve iğnenin ucu kadar aşıyı buraya koyduktan sonra yarayı bağlıyor ve üzerine bir ceviz kabuğu yapıştırıyorlar. Bütün bu ameliye sırasında en küçük bir acı hissedilmiyor. Aynı şeyi dört beş damara daha yapıyorlar... Aşı için vücudun kapalı yerleri tercih ediliyor. Aşılanan çocuklar sekiz gün oynuyorlar, bir şey olmuyor. Daha sonra bir sıtmaya tutuluyorlar ki iki gün, üç gün yatakta yatıyorlar. Yüzlerinde yirmi otuz sivilce çıkıyor. Fakat sekiz gün içinde hiç hastalığa tutulmamış gibi oluyorlar. Açılan yaralar hastalıkları boyunca akıp çiçeğin zehrini atıyor, başka taraflara yayılmasına mani oluyor. Her sene aynı ameliye binlerce çocuğa yapılıyor... Aşıdan kimse ölmüyor. Aşının faydasına inandığım için sevgili yavruma da yaptırmaya karar verdim. Vatanımı çok sevdiğim için aşının oraya da girmesini isterim.' Günümüzde Trakya Üniversitesi tarafından tamir ettirilerek Tıp Tarihi Müzesi haline getirilmiştir. Avrupa aşıyı bizden öğrendi Musiki makamlarının, tedavi ettiği hastalıkların listesi şöyledir: Rast makamı: Akıl hastalığından ve felç illetinden kurtulmaya yönelik yardımcı ve destekleyici bir makamdır.

Müziğin şifa olduğu hastane: Edirne Darüşşifası

OSMANLI’NIN ŞİFA MERKEZİ