Osmanlı'nın sosyal yaşamına ışık tutan çarşı ressamları

📌Osmanlı'da Matrakçı Nasuh seyahatte gördüklerini resmeden tek sanatçıydı. Ondan sonra imparatorluk topraklarında böyle sanatçılar yetişmedi. Fakat Osmanlı insanını betimleyen öyle bir grup vardı ki Türk sanatında önemli bir merhaleyi oluşturuyordu: Çarşı ressamları… Osmanlı'nın en önemli silahşoru; Matrakçı Nasuh 📌Çarşı ressamları, çarşıda dükkânları olan, müşterilerin ısmarladığı konularda resimler yapan profesyonel halk ressamlarıydı. Bu ressamlar daha çok Avrupalı seyyahlar için Osmanlı'yı tasvir eden kıyafet albümleri yapıyordu. 📌17. yüzyılla birlikte albüm resimlerinin üretiminde belirgin bir artış gözlemlendi. Bu resimlerin çoğu saray dışında, 'çarşı ressamları' olarak adlandırılan nakkaşlar tarafından yapılıyordu. Ünlü ressamların tuvalinden Osmanlı sultanları 📌Çarşı ressamları ayrıca saray için çalışmayan bağımsız ressamları ifade eden bir tabirdi. Saraydaki resim örneklerinden ayrı olarak bu resimler; daha 'basit' bir anlatım ve ikonografiye sahipti. 📌Bu ressamların varlığı, 17.yüzyılda sarayın dışında da önemli bir sanat ortamı oluştuğuna işaret etmekteydi. 📌İmparatorluk topraklarına gelen yabancılar, seyyahlar günümüzde hediyelik çeşitli eşyaların alınması gibi doğuyu ilgi çekici kılan bu kıyafet albümlerini ülkelerine götürmüşlerdi. 📌Bu şekilde kıyafet albümlerinin neredeyse tamamı günümüzde Avrupalı müzelerinde bulunuyor. 📌Çarşı ressamları genellikle halk destanları ve Batılı müşterilerinin ısmarladıkları kıyafet albümlerinin çizimlerini yapardı. Çizilen resimlerin altına yazılar da iliştirilirdi. 📌Sade üslubu benimseyen nakkaşların resimleri imparatorluk topraklarını aşarak Viyana, Paris, Londra, Berlin, Stockholm, Venedik ve Varşova kütüphanelerine kadar ulaştı. Osmanlı'dan günümüze 15 minyatür sanatçısı 📌Osmanlı insanının elinden çıkan bu resimler Avrupalıların çok ilgisini çekiyordu. Nitekim doğu yaşamına ait her şey onlar için bir 'gizem'di. 📌Üstelik sanatın merkezine görselliği koyan Avrupa için, görsellikten kısmen uzak olan Osmanlı resmi oldukça önemli bir kaynaktı. 📌Çarşı ressamlarının kaynağı Osmanlı'nın gündelik yaşantısıydı. Sarayın ısmarladığı resimler olmadığı için hükümdarlara ve saray çevresine odaklanmıyordu. Aşçısından hamalına, ekmekçisinden karakullukçusuna kadar toplumun her kesiminden insana rastlamak mümkündü. 📌Osmanlı ülkesindeki çarşı ressamları tarafından çizilen bu eserlerin neredeyse hepsi Türkiye'de bulunmuyor. Bu albümlerin varlığına yabancı seyyahların arşivlerinden veya Avrupa'daki müzelerden şahit olunmaktadır. 📌Osmanlı'nın gündelik hayatından izler taşıyan bu albümlerde, sünnet, cenaze, okula başlama, çeyiz serme gibi sahneler de çarşı ressamları tarafından sıkça resmedildi. 📌Cirit, okçuluk, güreş gibi Türk sporları, dönemin meslek grupları, İstanbul'un çeşitli yerlerini ve binalarını gösteren resimler yanında çeşitli cezaların da resmedilmiş olması son derece ilginç ve dönemin günlük yaşamını anlayabilme açısından oldukça önemlidir. 📌Albümlerde dikkat çeken bir 'İstanbullu' profili vardı. Özellikle genç İstanbullu erkeklerin çizimleri belli bir zümreyi yansıtıyordu.Tasvirlerdeki figürün en dikkat çekici fiziksel özellikleri kuşkusuz henüz sakalsız, yani genç, olmasıydı. 📌Omzuna bağladığı kaftanının püskülünü bir eliyle sallaması ise, tasvirdeki kişinin neşeli ve biraz da 'umursamaz' ve 'hercai' kişiliğinin bir tezahürüydü. Tasvirdeki bu figür, Tifli ve İstanbul Hikayeleri'nde yer alan genç şehir erkeklerinin resmedilmiş hali gibidir. Tanzimat döneminde baba 'parası yiyen züppe' tiplerinin daha erken dönemlerden itibaren toplumda yer edindiğinin açık bir göstergesidir.