Osmanlı'ya miras kalan 7 Bizans Sarayı

Bizans İmparatorlarının ikamet ettikleri en önemli ve büyük konut 'Büyük Saray'dı. Bu saray çok geniş bir alana yayılmıştı. Ne yazık ki günümüze çok az bölümü ulaşmıştır. Sarayın büyük kısmı ise toprak altındadır ve korunmayı beklemektedir. Büyük Saray, Ayasofya'nın güneyi ve Hipodromun doğusunda kalan alanda, Marmara Denizi'ne doğru teraslar halinde inmektedir. Sarayı Büyük Konstantinos yapmıştır. Zaman içerisinde diğer imparatorlar saraya eklemelerde bulunmuşlardır. Bu eklemeler de göz önüne alınarak, sarın 4. ve 11. yüzyıllar arasında kullanıldığı tahmin edilmektedir. Sarayın çevresi surlarla çevrilmiştir. Saray birbirine eklenmiş bölümlerden oluşmaktaydı. Bu bölümlerden bazıları şunlardır: Darphnae: İmparatorların ve ailesinin yaşadığı bölümdür. Bugün eski Osmanlı Arastası'nda İstanbul Mozaik Müzesi olarak kullanılan mekân, aslında Büyük Saray'a ait bir peristilin parçalarıdır. Burada günlük hayatı anlatan mozikler bulunmaktadır. Bunlar arasında şu mozaikler dikkat çeker. Hipodromda dört genç tarafından yapılan araba yarışı, Eşeğini besleyen çocuk, Kaplan avı, Geyiği yiyen ayı Fil ve aslan savaşı. Meşhur Nika Ayaklanması sırasında saray yanmıştır. I. İustinianos sarayı yeniden yaptırmıştır. Bu dönemde ''Hormisdas Sarayı'da saray kompleksine katılmıştır. Yine deniz kenarındaki 'Bukoleon Sarayı'' da sonradan saraya eklenmiştir. Çatladı Kapı'da, sur üzerinde inşa edilmiştir. Sarayın önünde Bukoleon Limanı bulunuyordu. Burada 'Porta Leonis' Kapısı vardı. Saray, 10. yüzyılının ikinci yarısından itibaren bu limanın üzerindeki aslanın boğaya saldırmasını gösteren heykelden dolayı bu ismi almıştır. Bu aslan heykelleri bugün İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmektedir. İustinianos tarafından yaptırılan saray, Nikephoros Phokas ile parlak dönemlerini yaşamıştır. İmparator 969 yılında saray çevresinde birçok yapı inşa ettirmiştir. Bunlar arasında sığınma odası, sarayın bahçesindeki havuz ve doğudaki fener kulesi vardır. Sarayın içi de oldukça süslüdür. Yerler büyük olasılıkla opus sectila ile kaplıydı. Duvarlar ise çiniler ile süslenmişti. Saraya ait akuanthus yaprakları ile süslü mermer kapıda İmparator İustinianos'a ait monogram bulunuyordu. Ne var ki bu monogram da bilinçsiz kişilerce tahrip edilmiştir. İmparator Nikephoros Phokas için Bukoleon Sarayı çok önemli idi. Ancak onun trajik sonu da bu sarayda gerçekleşmişti. Rivayete göre ''İmparator Nikephoros Phokos'ın güzel karısı İmparatoriçe Theophanı, imparatorun yeğeni İonnes Tzimiskes ile bir olup kocası içim ölüm planları kurmuştur. Sarayın maiyetini ve bazı askerleri yanına alıp bu olayı karlı bir gecede gerçekleştirdiler. İonnes Tzimiskes küçük bir kayıkla Bukoleon rıhtımına, oradan da saray duvarlarının önüne gelmiş, saray görevlilerinin yardımı ile Nikephoros'un odasına gitmiş, köşede aslan postunda yatan imparatoru yanındakilerle birlikte öldürmüştür. Ardından kendisini imparator etmişti...'' Günümüzde, sarayın doğuya Marmara Denizi'ne bakan üç pencere açıklığı kim bilir belki de bu olayın gizli tanıkları olarak yüzyıllardır suskunlarını korumaktadır. Blakhernai Sarayı'nı oluşturan yapılar topluluğu Haliç'e doğru inen dik yamaç üzerindeki teraslar zerine kurulmuş olup, batısındaki surlarla bitişiktir. Tekfur Sarayı ve Anemas Zindanı, Blakhernai Sarayı'nın bölümleri idi. Anastasios Haliç'te kara surlarının içinde bu sarayı yaptırmıştır. Bu sarayın yapılma gerekçesi Blakhernai Meryem Kilisesi ve Ayazması'nı ziyarete gelen imparatorun burada dinlenmesi idi. Komnenos döneminde saray, imparatorluk sarayı haline getirildi. Burası sayfiye sarayı olarak yapılmıştı. Bu olasılıkla Meryem Kilisesi'ne merdiven ile bağlıydı. Sarayın çeşitli bölümleri bulunuyordu: Kabul salonu, ibadet mekânı ve yatak odası gibi İmparator ve mahiyetindekiler Blakhernai Sarayı'na deniz yolu ile gelmekteydiler. Bunun için ''Ksilo Porta'' önündeki rıhtımı kullanmış olmalıdırlar. Bugün saraydan, onun bir bağlanışı olan Tekfur Sarayı ve korunmasını sağlayan sur duvarları (Anemas Zindanı'nın olduğu duvar) ulaşmıştır. Adından mıdır bilnmez ama insan bu yapının yanına gelince eski Türk filmlerini hatırlıyor ve 'Kara Murat, Battal Gazi' gibi figürleri hatırlatıyor. Birçok filmde sahne dekoru olarak kullanılan bu sarayın dıştan görünüşü bile çok etkileyici. O kadar ki Palaiologos Rönesansı'nın tüm ışıltısını yansıttığını söyleyebiliriz. Doğu cephesindeki yoğun süsleme öğeleri de ilgi çekicidir. Tekfur Sarayı Fatih'te Edirnekapı Semti'nde, Şişhane Caddesi üzerindedir. Theodosios Surlarının en kuzey uzantısıdır. Palaiologos döneminde 13.-14. yüzyılda, Blakhernai Sarayı'nın bir uzantısı olarak inşa edilmiştir. Bizans konut mimarisi açısından yapının başka bir önemi vardır. Çünkü Bizans'tan günümüze ulaşan tek saraydır. Bu yapı Bizans konut mimarisini anlamamıza yardımcı olur. Tekfur Sarayı üç katlı olup katı bodrumdan oluşan bir yapıdır. Ara katlar birbirlerinden ahşap ile ayrılmış olmalıdır. Zemin katı avluya açılmaktadır. Sarayın üçüncü katı surların üzerindedir. Güney duvarında küçük bir şapelin duvar kalıntıları, doğu cephesinde de balkon çıkıntısı görülür. Bir rivayete göre, bugün Topkapı Sarayı'nda sergilenen 'Kaşıkçı Elması''da burada bulunmuştur. Yapı Osmanlı döneminde çeşitli işlevlerde kullanılmış ancak 'Tekfur Sarayı' olarak faaliyet görmüştür. Burada üretilen çiniler III. Ahmet Çeşmesi'nde, Kasım Paşa Camii'nde ve Hekimoğlu Camii'nde kullanılmıştır. 1864'teki yangına kadar Yahudihane olarak işlev görmüştür. Tekfur Sarayı çeşitli restorasyonlar görmüştür. Bu restorasyon çalışmalarının sonuncusu halen devam etmektedir. Antiokhos Sarayı, Hipodrom'un kuzeybatısında ve Divanyolu'nun güney tarafındaki Mehmet Akif Ersoy Parkı'nın içinde yer alır. Söz konusu saray çeşitli bölümlerden oluşmaktadır. Bu yapılar topluluğu, İmparator II. Theodosios'un başmabeyincisi Pers asıllı Propasitius Antiokhos tarafından yaptırılmıştır. Bu bölgede 1951-1952 yıllarında yapılan kazılarda 416-418 yıllarına tarihlenen tuğlalar bulunmuş ve bu tuğlalardan dolayı da saray 5. yüzyılın ilk çeyreğine tarihlenmiştir. Sarayın sigma denilen yarım daire biçimdeki avlusundan sarayın diğer yapılarına geçiş sağlanıyordu. Üzerleri kubbe ile örtülü beş oda vardı. Bir müddet sonra Antiokhos'un mallarına el konulmuş ve yaptırdığı sarayın kabul salonu İmparator II. Theodosios'un kız kardeşi Pulkheria tarafından kiliseye çevrilmiştir. Daha sonra İmparator Herakleios zamanında Azize Euphemia'nın kemikleri getirilerek Azize ile aynı adı olan bir kiliseye dönmüştür. Bugün sarayın temel kalıntıları görülebilmektedir. Lausos Sarayı Mese Yolu'nun güneyinde, Antiokhos Sarayı'nın kuzeyinde yer alır. Sarayı II. Theodosios'un başmabeyincisi Lausos yaptırmıştır. Saray birçok odadan oluşmaktadır. Sarayın sütunlu yarım daire biçimindeki girişi, kubbeli ve nişli bir odası ve kabul salonu bu odalardan bazılarıdır. Bir sanat seven olan Lausos Sarayı'nın bahçesinde antik dönemin önemli heykeltıraşlarının özel parçalarının koleksiyonu duruyordur. Bugün sarayın temel kalıntıları görülebilmektedir. Cankurtaran Tren İstasyonu'nda inip, sahilinden Sirkeci Garı'na doğru yürüdüğünüzde birçok tarihi yapılarla yüz yüze gelirsiniz. Bu sarayı I. Basileios yaptırmıştır. Sarayın oturmaya ayrılmış bölümü beş kattan oluşan bir yapıydı. Saray, Konstantinos IX. Monomakhos'un imparatorluğu sırasında tekrar bakımdan geçmiştir. Bunun başlıca nedeni imparatorun sevgilisi Maria Sklerina'nın oturduğu konağın bu sarayı çok yakın olmalıdır. Mangana Sarayı, Bizans imparatorluk ailesi için kimi zaman hapishane, kimi zaman da son nefeslerini verdikleri yer olmuştur. Mangana Sarayı Blakhernai Sarayı'nın yapımından sonra zamanla terk edilmiştir. Burası daha çok idari işler için kullanılmıştır. Tamamen harap olan saray II. İsaakios Angelos tarafından 12. yüzyılın sonlarında yıktırılmıştır. Günümüze Mangana Sarayı'nda geriye pek bir şey kalmamıştır. Sadece Soteros Philantropos Ayazması'nın arkasındaki dikdörtgen mekân ulaşmıştır.