Padişah çiftliklerinin fotoğraflı tarihi

II. Mahmud döneminden itibaren, yeni kurulan ordunun elbise ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla fabrikalar açıldı. Bu fabrikalar için gerekli olan, kaliteli ve esnek yün ihtiyacının karşılanması amacıyla yurtdışından merinos koyunları getirtildi. Bu koyunların yetiştirilmesinde, padişah mülkü olan Mihaliç Çiftlikât-ı Hümâyûnu önemli bir rol oynamıştı. Çiftlikat-ı Hümayun'lar Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluşuna kadar uzanan saray çiftliklerinin genel adı olarak bilinirdi. ÇİFTLİKAT-I HÜMAYUN TARİHSEL SÜREÇ Çiftlikat-ı Hümayun (Saltanat Çiftliği) olarak kuruluşundan, günümüzde Anadolu Tarım işletmesine dönüşene kadar atların yetiştirilmesi ve tohum ıslahında önemli bir merkez olarak öne çıkmaktadır. Atçılığın yanında büyük baş hayvancılık ve tarım da yapılmıştır. Bu çiftlikler, Cumhuriyet ile birlikte Ziraat Vekaleti'ne devrolmuştur. Osmanlı Devleti'nde sanayileşme faaliyetleri, Osmanlı'nın en fazla harcama yaptığı, en çok önem verdiği askeri alanda başlamıştır. Sanayileşme alanındaki ilk önemli gelişme ise II. Mahmud döneminde Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılmasıyla kurulan Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye ordusunun elbise ihtiyacını karşılamak amacıyla Feshane'nin kurulmasıdır. Osmanlı Devleti'nde 1500-1800 yılları arasında uygulanan iaşecilik (provizyonizm), fiskalizm ve gelenekçilik şeklinde sıralanabilecek ekonomi politikaları tüketicinin ihtiyaçlarını gözettiğinden Osmanlı Devleti'nde büyük sermaye birikimlerine sahip zengin bir müteşebbis zümre oluşmamıştır. Bundan dolayı 19. yüzyılda yapılan sanayileşme çalışmalarında Cumhuriyetin ilk yıllarında olduğu gibi özel teşebbüsün etkin olmadığı, yatırımların daha çok devlet eliyle gerçekleştirildiği görülmektedir. Tanzimat'tan sonraki süreçte, Osmanlı bürokrasisi tarafından Hazine-i Hassa'nın mali desteğiyle birçok devlet fabrikası kurulmuştur. Bunlar arasında Zeytinburnu Demir Fabrikası, İzmit Çuka Fabrikası, İslimye Çuka Fabrikası, Hereke Kumaş Fabrikası, Veli Efendi Basma-Kumaş Fabrikası gibi kuruluşlar yer almaktadır. Bu fabrikalar faaliyete geçtikten sonra, fabrikalarda imal edilecek ürünlerin hammaddelerinin de yurtiçinde üretilmesi için çalışmalar başlatılmıştır. Bunlardan Feshane, İslimye Çuka Fabrikası ve İzmit Çuka Fabrikası'nın ihtiyaç duyduğu hammaddeyi karşılamak amacıyla, çok kaliteli yüne ve yüksek verime sahip olan merinos koyunları ithal edilerek ülkenin değişik yerlerinde yetiştirilmeye çalışılmıştır. Bu iş için seçilen en önemli yerlerden biri de Hazine-i Hassa'ya bağlı çiftliklerden Mihaliç Çiftlikât-ı Hümâyûnu olmuştur. Mihaliç Çiftlikât-ı Hümâyûnu, merinos koyunu yetiştirilmesinde ve bu koyunların damızlık olarak Anadolu ve Rumeli'de değişik çiftliklere dağıtılmasında önemli bir rol üstlenmiştir. ANADOLU'NUN EN DEĞERLİ ATLARININ YETİŞTİRİLDİĞİ BÖLGE Osmanlı haraları içinde ilk örnek olan Çifteler Çiftlikat-ı Hümayunu'nun, Selçuklulardan itibaren Anadolu'nun en değerli atlarının yetiştirildiği bir bölge olan Eskişehir'de kurulmuş olması şaşırtıcı değildir. Ancak 1815 tarihli bu ilk yapı bulunduğu arazinin konumu ve bataklık olması dolayısıyla bırakılmıştır. Günümüzde oldukça harap halde bulunan bu yapı yerine neredeyse yüzyıl sonra 1914 yılında günümüzde Anadolu Tarım işletmesi olarak kullanılan yapı topluluğu inşa edilmiştir. Anadolu Tarım işletmeleri yapıları ilk hara binası ile karşılattırıldığında benzer cephe özellikleri dikkati çekmektedir. Cephelerde Son Dönem Osmanlı mimarisinde karşımıza çıkan batı mimarisi kökenli bir eklektizm görülmektedir. Hem ilk hara binasında hem de günümüzde Anadolu Tarım işletmesi yapılarının cephe özelliklerinde 18. yüzyıldan itibaren Osmanlı mimarisinde etkili olan neo-klasik cephe anlayışının ağırlıklı olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu özellik ilk hara binasının basık kemerli girişinin üçgen bir alınlıkla sonlandırılmasıyla daha da belirginleştirilmiştir. Aynı yapının cephelerinde ortak bezeme özelliği olarak kullanılan pencerelerin etrafının kalın silmelerle süslenmesi, kemer eğrilerinin yatay silmeler ile birbirine bağlanması ve cephe köşelerinin taşların uzun ve kısa yerleştirilerek vurgulanması gibi detaylar ise günümüzdeki işletme binası yapılarında da karşımıza çıkan özelliklerdir. Ancak günümüzdeki işletme müdürlüğü yapıları içinde ilk yapıya en çok benzeyen yapı inşa tarihini kesin olarak bilemediğimiz günümüzde depo olarak kullanılan ve sadece giriş bölümünün özgün kalabildiği Depo A yapısıdır. İLK TÜRK VETERİNERİ İHSAN ABİDİN Dilimize Fransızcadan geçmiş bir sözcük olan Hara günümüzde at, sığır, koyun vb. evcil hayvanların üretilmeleri amaçlı olarak kurulmuş olan çiftlikleri tanımlamak için kullanılmaktadır. İlk örnekleri devlete ait olan bu çiftliklerin yetiştirdiği türler içinde atın ayrı bir yeri vardır. Kaynaklarda ilk Türk veterineri olarak geçen İhsan Abidin 19. yüzyıldaki hara yapılarının Avrupa'dan öğrenildiğini bundan önceki dönemde ise bu teşkilata karşılık olabilecek hayvanat ocakları teşkilatları oluşundan bahseder. Osmanlı Atları adlı eserinde Edirne, Dimetoka, Filibe, Eskişehir ve havarisinde on dokuz ocağın bilindiğini belirtir. Temelleri atlı kuvvetlerle atılan Osmanlı devletinde, padişahların tahta çıkma törenlerinden, ticarete, savaşlara ve haberleşmeye varıncaya kadar tüm alanlarda ağırlıklı olarak at kullanılmıştır. 15. ve 16. yüzyıllarda Osmanlı'da at yetiştiriciliği ister doğrudan ister dolaylı olsun devlet eliyle desteklenmiştir. Hayvanat ocakları (Yund Ocakları), saray ahırlarının yanı sıra tımarlı sipahi sistemi at yetiştiriciliğindeki en önemli sistemlerdir. Orta Anadolu, Selçuklulardan itibaren hayvancılık için önemli bir bölgedir. Konya, Eskişehir, Ankara ve Aksaray arasında kalan bölge göçebe Türk oymaklar tarafından hayvancılık için uygun bulunmuş, burada büyük ve küçükbaş hayvancılığın yanı sıra at üretimi de yapılmıştır. Uzun zaman Anadolu'daki en değerli atlar Eskişehir, Kütahya ve Karaman arasında üretilmişlerdir. Dönemin tarihçileri bu bölgede üretilen atların Arap atlarından bile daha değerli olduklarını belirtmiştir. Anadolu Selçuklularından itibaren ordu dışında atın en çok ihtiyaç duyulduğu yerler ticaret ve haberleşmedir. Bu dönemde tımarlı sipahilerin ihtiyaç duyduğu atlar belirli merkezlerden alınan yavruların, sipahiler tarafından büyütülmesi ile sağlanıyordu. Atların üretim kayıtları tüm detaylarıyla, düzenli olarak tutulmuştur. Özellikle Eskişehir'de günümüzdeki İnönü mevkiinde bulunan Cemaat-ı Taycıyan binek hayvanı olarak kullanılacak tayların bakımı ve yetiştirilmesinde en önemli merkezdir. Bu teşkilat Germiyanoğlu Beyliği ve Osmanlı Devleti zamanında da karşımıza çıkar. II. Beyazıt zamanında yeniden düzenlenen taycı ocaklarının yine İnönü bölgesi civarında toplanması için uğraşılmıştır. Sultanların ve padişahların törenleri için gerekli olan atların üretimi ise Büyük Selçuklulardan itibaren sarayda bulunan has ahır teşkilatı tarafından yapılmıştır. TİGEM'in ( Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü ) Nisan 2016'da açıkladığı verilere göre; Türkiye'de Çiftlikat-i Hümayun adı altında kurulmuş ve halen varlığını sürdüren 3 işletme bulunuyor. Osmanlının ilk zamanlarından bu yana atçılık faaliyetlerine devam eden Bursa/Karacabey, Malatya/Sultansuyu ve Eskişehir/Anadolu çiftliklerinde toplam 1.285 baş hayvan yer alıyor. Kaynak: http://acikerisim.tbmm.gov.tr:8080/xmlui/handle/11543/2261 hayalimbiciftlik, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Eskişehir Çifteler Harası Yapıları, Zeynep Ertuğrul