Şehzadegan Mektebi nedir? Osmanlı’da şehzadeler nasıl yetişirdi?

Şehzadelik tabiri Osmanlı Devleti'nde padişahların erkek çocukları için kullanılan bir unvandır. Anadolu Beyliklerinde de görülen Çelebi unvanının devamıdır. Farsça şâh ile (hükümdar) zâde (oğul) kelimelerinden meydana gelen şehzâde hükümdar (padişah, halife, sultan vb.) oğlunu ya da bunların ailesinden gelen erkek çocukları ifade eder. Şehzadelerin doğumu, öğrenime başlaması, evlenmesi, bürokraside görev alması, veliaht olması belli mertebelere göreydi. Osmanlı İmparatorluğu'nda şehzadelerin tahta çıkma statüsü neydi? Osmanlı devlet düzeni içerisinde ilk dönemlerden itibaren şehzadelere oldukça önem verilirdi. Osmanlı padişahlarının oğulları bütün askeri, siyasi, idari işleri öğrenirlerdi. 17 yaşına geldiklerinde sancaklara gönderilir, lala dediğimiz tecrübeli bir devlet adamının gözetiminde işleri öğrenirlerdi. Şehzadeler kendi sancaklarında zeamet ve tımar tevcih edebilir, berat ve hüküm verebilir, askerleriyle birlikte savaşlara katılabilirlerdi. Şehzade sancakları içerisinde en meşhur olan il ise Manisa idi. Sultan Abdülhamid'in en bedbaht şehzadesi: Abdülkadir Efendi Şehzadelerin eğitimlerinin teorik kısmı sarayda başlardı. Küçük yaştaki şehzadelerin eğitimi için tayin edilen hocalar; onların manevi eğitimlerinden sorumluydular. Şehzadelerle birlikte sancağa çıkar ve onlara fıkıh¸ hadis, kelam¸ tefsir ilimlerinin yanında tarih¸ astronomi¸ coğrafya¸ kimya¸ matematik gibi dersleri de okuturlardı. Şehzadeler iyi bir eğitimden sonra devlet işlerinde görev almaya başladıklarında başarılı olurlar hatta hükümdar olduktan sonra bile lalalarının fikirlerine müracaat ederek devlet için en doğru kararları verirlerdi. Şehzade Ömer Faruk Efendi'nin hazin öyküsü Osmanlı şehzadelerinin okudukları mektebe Şehzadegan Mektebi denirdi. Bu mektep, Topkapı Sarayının Harem dairesinde Dârüssaâde ağasının bulunduğu binanın üst katındadır. Tahsil derecesi, halka açık olan ve halk çocuklarının devam ettikleri 'Sıbyan Mektebi' seviyesindedir. Sıbyan mekteplerinde olduğu gibi burada da okuma-yazma, Kur'an-ı Kerim, dört işlem gibi basit bilgiler verilirdi. Osmanlı'nın ilk kız öğretmen okulu: Dârülmuallimât Osmanlı sarayı teşkilâtı genel olarak dört ana yapılanmaya sahipti: Özel yaşam alanı, eğitim yapılan bölüm Enderun, idari merkez Dîvan-ı Hümayun, hizmet ve koruma Birun. Enderun Mektebi devşirme yoluyla alınan çocukların eğitim gördüğü bir kurumdu. Bu öğrenci adayları önce Edirne Eski Sarayı'na alınır, buradan Edirne Yeni Sarayı'na veya Topkapı Sarayı'na gönderilirdi. 16. yüzyılın sonuna kadar vilayetlerde aynı zamanda idari merkez olarak kullanılan şehzade saraylarının varlığı bilinir. Bunların içinde en geniş olanı Manisa Sarayı'dır ve avlulu, çok birimli bir yapılanmaya sahiptir. Şehzadelerin sancağa çıkma usulünün sona ermesinin ardından Topkapı Sarayı'nın Harem Dairesi'nin genişlemesi gündeme gelmiş olmalıdır. Şehzadeler genellikle halifeler tarafından belirlenen eğitim ve öğretim programları çerçevesinde Kur'ân-ı Kerîm, hadis, tarih, ahlâk ve Arap dili ve edebiyatı dersleri alırlardı. Şehzadelerin özel eğitime tâbi tutulması Endülüs Emevîleri, Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklular, İlhanlılar, Beylikler, Memlükler ve Timurlular devrinde de sürdürüldü. Türk devletlerinde şehzadeler küçük yaşlardan itibaren savaş taktikleri, ordu sevki gibi hususlarda eğitilirlerdi. Topkapı Sarayı Harem Dairesi'nde, Dârüssaâde Ağası Dairesi üst katında yer alan ve küçük yaştaki şehzâde ve sultanların eğitimine tahsis edilen Şehzadegan Mektebi, süsleme öğeleri ve 17. yüzyıla tarihlenen çinileri ile dikkati çeker. Bu çiniler, çini panolar, ulama çiniler ve pencere köşelikleri olarak farklı tasarım esasları ve işlevlere sahiptir. Binanın üst katında yer alan Şehzadegan Mektebi'ne ahşap bir merdivenle çıkılır. Sofası dikdörtgen planlı ve düz ahşap tavanlıdır. Mektebi'nin ikinci odası divanhanenim, mermer üzerine hakkedilmiş celî sülüs kitabesinde, dışta 'Selâmün aleyküm ketebe rabbüküm 'alâ nefsihi'r-rahmeh' içte ise 'Yâ müfettiha'l-ebvâb iftah lenâ hayre'l- bâb' yazan bir kapıdan geçilerek girilir. Osmanlı'da 4-6 yaş arasındaki çocuklar, herhangi bir mevsimde ailelerinin rızasıyla okula başlardı. Aileler çocuklarının mektebe başlama gününü kandillere denk getirmeye çalışırdı. İlkokul eğitimi veren okullara sıbyan mektebi, mahalle mektebi veya taş mektep denirdi. Çoğu taştan camilere bitişik inşa edilen mektepler, büyük bir odadan ibaretti. Mekteplerin caminin yakınında olması çocukların dini eğitim almaları içindi. Çocuğu okula başlayacak bir aile ziyafetler düzenleyerek, mektebin hocasına hediyeler verirdi. Okuldaki diğer öğrencilere de şeker, simit dağıtılırdı. Osmanlı döneminde çocukların okula başlaması büyük törenlerle gerçekleşirdi ve tüm mahalleli çocuklarını amin alayı eşliğinde okula gönderirdi. Şehzadelerin ilk defa derse başladıkları zaman yapılan tören, Türk maarif tarihi bakımından önemlidir. Bu tören, şehirde halk tabakası çocuklarının mektebe ilk başlama zamanında yapılan ve 'Bed-i Besmele' denilen törenden daha parlak ve muhteşem olurdu. Amin alayı nedir? Edebiyatın ünlü yazarlarının amin alayları nasıl gerçekleşti?

Şehzadegan Mektebi nedir? Osmanlı’da şehzadeler nasıl yetişirdi?

Osmanlı’da şehzade olmak nedir?