Selahaddin Eyyubi kimdir? Kudüs’ü Haçlı işgalinden nasıl kurtardı?

Eyyubiler hanedanının kurucusu ve ilk hükümdarı Selahaddin Eyyubi, 1138 yılında Tikrît'te doğdu. Babası Necmeddin Eyyûb bu sırada Selçukluların Tikrît valisiydi. 💠 Musul Atabeyi İmâdüddin Zengî ile dostluk kurmuş olan Eyyûb, onun isteği üzerine Selâhaddin'in doğduğu yıl aşiretiyle birlikte Tikrît'ten ayrılarak Musul'a gitti ve Zengî'nin hizmetine girdi. Daha sonra Necmeddin Eyyûb Dımaşk valiliğine tayin edildi. Böyle bir ortam içinde şehzade gibi yetişen ve iyi bir eğitim gören Selâhaddin, genç yaşlarında Haçlılara karşı yapılan seferlere katıldı ve Dımaşk şahneliğine kadar yükseldi. 💠 Mısır'ı ele geçiren taraf, diğer tarafa karşı stratejik bir üstünlük sağlayacaktı. Amcası Şîrkûh'un kumandasında 1164, 1167 ve 1169 yıllarında Mısır'a yapılan seferlere katılan Selâhaddin usta bir kumandan ve devlet adamı olarak sivrildi. Şîrkûh'un ordusunun büyük kısmı Oğuzlardan oluşuyordu. Böylece Mısır'da Türk hâkimiyeti devri başlamış oldu. Şîrkûh ölünce Halife Âdıd, kumandanların baskısıyla onun yerine yeğeni Selâhaddin'i 26 Mart 1169'da 'el-Melikü'n-Nâsır' unvanıyla vezir tayin etti. 💠 Amcasının ölümünün ardından Nûreddin Mahmud Zengî'nin Mısır'daki ordusunun kumandanı olan Selâhaddin, aynı zamanda Fâtımî halifesinin veziri olarak bu iki önemli görevi üstlendi. Selâhaddin, daha sonra Nûreddin Mahmud Zengî'ye danışarak onun nâibi sıfatıyla Mısır'ı ve Mısır'a bağlı yerleri müstakil bir hükümdar gibi yönetmeye başladı. 🔍 Selahaddin Kudüs'ü Haçlı işgalinden nasıl kurtardı? Selâhaddin Mısır'a hâkim olunca kendisine ve Türklere karşı direnen Fâtımî çevreleriyle, onları destekleyen Haçlılar ve Bizanslılarla mücadeleye girişti. 💠 Saray ağası Cevher'in liderliğindeki Fâtımî muhalifleri Selâhaddin'i iktidardan düşürmek için Haçlılarla temasa geçtiler. Bunu öğrenen Selâhaddin Cevher'i ortadan kaldırdı. Ardından Haçlılar ve Bizanslılar Dimyat'ı kuşattılarsa da, Selâhaddin karşısında başarı elde edemediler. Mısır'a tam anlamıyla hâkim olan Selâhaddin orduyu yeniden teşkilâtlandırdı. 1170, 1171 ve 1173 yıllarında Selâhaddin, Kudüs Haçlı Krallığı'na karşı seferlere çıktı. Eyle'yi zapt etti, iki defa Kerek bölgesine sefer yaptı. Hicaz ve Yemen'e seferler düzenledi, bu yerler devletin birer eyaleti haline geldi. 💠 Libya ile Tunus'un bir kısmı Selâhaddin'e bağlandı. Libya'daki hâkimiyet 1212 yılında Şerefeddin Karakuş'un Veddan'da öldürülmesiyle son buldu. Nûreddin Mahmud Zengî ölünce 1174'te yerine 11 yaşındaki oğlu el-Melikü's-Sâlih İsmâil geçti. Selâhaddin, el-Melikü's-Sâlih'e bağlı kaldı ve onun adına hutbe okuttu, para bastırdı. El-Melikü's-Sâlih devleti idare edecek yaşta olmadığından devlet işlerini yürütecek bir nâib veya atabeye ihtiyaç vardı. Bu işe en lâyık kişi olan Selâhaddin'in Mısır'da bulunmasını fırsat bilen Nûreddin'in kumandanları, Haçlı tehlikesine rağmen el-Melikü's-Sâlih'in atabeyliğini ele geçirmek için birbirleriyle mücadeleye giriştiler. 💠 Musul ve Halep'teki kumandanların ittifakıyla Musul'dan Halep'e gelen Sâdeddin Gümüştegin, el-Melikü's-Sâlih'in atabeyi oldu ve onu Dımaşk'tan alıp Halep'e götürdü. Daha sonra Selâhaddin'i Dımaşk'a davet ettiler. 12 Ekim 1174'te, 700 süvarinin başında Kahire'den Dımaşk'a hareket eden Selâhaddin'in başlıca iki hedefi vardı: Nûreddin'in kurduğu devletin dağılmasını önlemek, Haçlıların elinde olan Kudüs'ü ve diğer toprakları kurtarmak. 💠 Halep-Musul ittifakı Haçlıların ve Haşhaşilerin desteğiyle ona karşı direnişe geçti. Selâhaddin, Musul-Halep kuvvetlerini 1176'da yenilgiye uğrattı, Halep'in etrafındaki bazı kaleleri aldı. Kendisiyle dost geçinmesi şartıyla Halep ve civarındaki birkaç önemli kaleyi el-Melikü's-Sâlih İsmâil'e bıraktı. Bu arada sultanlığı Abbâsî halifesi tarafından tanındı, Suriye ve Mısır'daki hâkimiyeti onaylandı. 🔍 Kudüs hakkında 30 ilginç bilgi Selâhaddin, Ağustos 1176'da Halep-Musul kuvvetleriyle anlaştıktan sonra Haşhaşîlerin merkezi Mısyâf Kalesi'ni kuşatıp topraklarını yağmaladı. Haşhaşîler bu olayın ardından onunla iyi geçinmeye söz verdiler ve bir daha Selâhaddinle Haşhaşîler arasında olay çıkmadı. O da Haçlılarla uğraşmaya imkân buldu. 💠 Halep'teki El-Melikü's-Sâlih ölünce Halep'in Selâhaddin'in hâkimiyetine girmesi gerekiyordu. El-Melikü's-Sâlih'in vefatı sırasında Selâhaddin'in Mısır'da bulunmasını fırsat bilen Musul Atabeyi İzzeddin Mes'ûd'un Halep'in idaresine el koyması iki taraf arasındaki ihtilâfı yeniden alevlendirdi. Bunun üzerine Selâhaddin Haziran 1182'de Kahire'den Suriye'ye hareket etti. Fırat'ın doğusuna geçti; Urfa, Harran, Rakka, Habur, Re'sül'ayn, Dârâ, Nusaybin gibi el-Cezîre bölgesi şehirlerini ele geçirdi. 💠 Musul'u kuşattıysa da şehrin müstahkem olması yüzünden, ayrıca halifenin ricası ile bir süre sonra kuşatmayı kaldırdı. Bu arada Musul'a bağlı önemli bir merkez olan Sincar'ı aldı ve kışı geçirmek üzere Harran'a çekildi. Tell Hâlid ve Ayıntab'ı alarak Halep'i kuşattı. Şehrin bu sıradaki sahibi II. İmâdüddin Zengî bir süre direndikten sonra onunla anlaşmaya karar verdi. Sincar, Habur, Nusaybin, Serûc şehirleri karşılığında Halep'i Selâhaddin'e bıraktı ve 11 Haziran 1183'te ona tâbi olmayı kabul etti. 💠 Sultan, Halep'i ele geçirmekle muhaliflerini etkisiz hale getirdiği gibi büyük bir stratejik avantaj sağladı ve Kudüs yolu kendisine açılmış oldu. Bu sebeple Halep'in Selâhaddin'in eline geçmesi Haçlıları telâşlandırdı. Selâhaddin bir yandan devleti dağılmaktan kurtarmak, Ortadoğu'da İslâm birliğini sağlamak için uğraşırken bir yandan da Haçlılarla mücadele etmek zorunda kalmıştı. Gazze-Askalân seferi sırasında düşmanın direncinin az olduğunu görünce hemen Remle'ye doğru ilerledi. 💠 Bu esnada Kral IV. Baudouin ile Renauld de Châtillon kumandasındaki Kudüs Krallığı güçlerinin âni baskınına uğradı. Başta yeğeni el-Melikü'l-Muzaffer Takıyyüddin Ömer olmak üzere yanındaki askerlerin kahramanca müdafaası sayesinde savaşarak geri çekilebildi. 🔍 Osmanlı arşivlerinden Kudüs fotoğrafları Haçlılar, Dımaşk yoluna hâkim bir noktadaki Beytülahzân denilen yerde müstahkem bir kale inşa etmişlerdi. Selâhaddin bu kalenin yapılmasını engellemeye çalışmış, fakat başaramamıştı. 💠 Kalenin inşaatı bittiği sıralarda Haçlılara karşı akına çıkan yeni Dımaşk valisi ve sultanın yeğeni Ferruhşah'ın himayesinde düşman topraklarına akına gönderdi. Bu akınlardan birinde Ferruhşah, Merciuyûn mevkiinde Kral IV. Baudouin kumandasındaki Haçlı şövalyelerinin saldırısına uğradıysa da, Selâhaddin'in yardıma gelmesiyle Haçlılar ağır bir yenilgiye uğratıldı. Selâhaddin'in 1182 ve 1185 yıllarında Musul, Halep üzerine yaptığı seferler sırasında Haçlılar Suriye topraklarına saldırdılar. 1182 yılı sonlarında, Kızıldeniz'e gemiler göndererek deniz ticaretini ve limanları tehlike altına soktular. 💠 Selâhaddin'in Mısır nâibi olan kardeşi el-Melikü'l-Âdil, Kızıldeniz'e Hüsâmeddin Lü'lü' kumandasında bir filo yollayıp bu tehlikeyi ortadan kaldırdı. 1183 ve 1184 yıllarında Haçlı ordusuyla bir meydan savaşı yapmanın yollarını denedi, ancak buna fırsat bulamadı. 1185 Musul ile ihtilâfı hallederek ordusunu daha da güçlendiren Selâhaddin, aradığı fırsatı 1187 yılında yakalayabildi. Bu arada Kudüs Kralı IV. Baudouin ölmüş, yerine küçük yaştaki oğlu V. Baudouin geçmiş ve Trablus Kontu III. Raimond kral nâibi olmuştu. V. Baudouin'in annesi bir müddet sonra Guy de Lusignan ile evlendi ve Guy kral seçildi. Guy de Lusignan'ın kral olmasına kızan III. Raimond, Selâhaddin ile ittifak yapmanın yollarını aramaya başladı. Bu sırada Kerek-Şevbek bölgesi hâkimi Renauld de Châtillon, topraklarından geçen zengin bir Müslüman kervanını aradaki anlaşmaya rağmen yağmalayıp mallarına el koydu, yolcuları esir aldı. 💠 Selâhaddin malların ve esirlerin iadesini istedi, ancak hem kral, hem Renauld bunu reddettiler. Bunun üzerine Selahaddin, 1187'te Kerek'e karşı büyük bir sefere çıkmaya karar verdi. Dımaşk'ın güneyinde Re'sülmâ denilen yerde oğlu el-Melikü'l-Efdal'i askerlerin başında bıraktıktan sonra hassa birliğiyle ilerleyip Kerek topraklarını yağmaladı. Bu arada el-Melikü'l-Efdal, çevreden gelen askerlerden oluşturduğu seçkin bir birliği Muzafferüddin Kökböri kumandasında akına gönderdi. Bu birlik Frankların öncü birliğini ağır yenilgiye uğrattı. 💠 Selâhaddin bunu öğrenince Taberiye gölünün doğusundaki Aşterâ'ya döndü. Mısır'dan gelen askerlerle el-Melikü'l-Efdal'in yanında toplanan askerler birleşti, böylece 12 bin süvari toplanmış oldu. Ardından Selâhaddin, 3-4 Temmuz 1187'de Hittîn denilen yerde, Haçlılarla yaptığı meydan savaşında büyük bir zafer kazandı. Haçlı ordusu imha edildi, bir kısmı esir alındı. Esirler arasında Kral Guy de Lusignan ve Renauld de Châtillon da vardı. 🔍 Nuri Pakdil için Kudüs'ün önemi Selâhaddin bu zaferden sonra hızlı bir fetih hareketine girişti. Filistin'de Akkâ, Taberiye, Askalân, Nablus, Remle, Gazze dâhil birçok kaleyi ele geçirdi. Birkaç hafta içinde büyüklü küçüklü elli iki şehir fethedilmiş, sıra Kudüs'e gelmişti. Sultan Selâhaddin, 20 Eylül 1187'de Kudüs'ü kuşattı. Mi'rac mûcizesinin yıl dönümü olan 2 Ekim 1187 Cuma günü Kudüs'ü fethetti. Sûr şehri hariç Filistin'deki bütün kaleler bir yıl sonra tamamen Selâhaddin'in eline geçti. Ertesi yıl Trablus Kontluğu ve Antakya Prinkepsliği'ne karşı sefere çıkan Selâhaddin, Trablusşam'a ait birkaç kale ile Antakya Prinkepsliği topraklarının çoğunu ele geçirdi. 💠 Diğer yandan Kudüs'ün ve birçok kalenin düşmesi üzerine bütün Batı Avrupa ülkelerinin katıldığı yeni bir Haçlı seferi düzenlendi. Haçlılar 1189'da Akkâ'yı kuşattılar. Selâhaddin ile Haçlılar arasında Akkâ önünde iki yıla yakın süren şiddetli savaşlar yapıldı. Fransa Kralı Philippe Auguste, Alman İmparatoru Barbarossa, İngiltere Kralı Richard orduları ve donanmalarıyla gelip savaşa katıldılar. Akkâ 12 Temmuz 1191'de Haçlıların eline geçti. Ancak Akkâ ile Yafa arasındaki sahil şeridini de ele geçiren Haçlıların Kudüs'ü almak için yaptıkları teşebbüsler Selâhaddin tarafından başarısızlığa uğratıldı. Nihayet 1 Eylül 1192 tarihinde iki taraf arasında üç yıl sekiz ay süreli barış antlaşması imzalandı. Bazı tarihçilerin Akkâ ile Yafa arasındaki sahil şeridinin Haçlılar tarafından geri alınmasını Richard'ın Selâhaddin'den daha üstün olmasına bağlaması doğru bir yaklaşım değildir. Richard kahraman bir kişi olmakla birlikte siyasî bakımdan toplayıcı, iyi bir lider değildi; yıllardır cephede olan Selâhaddin ise yorgun ve hastaydı; askerleri de yıpranmıştı. 💠 Haçlıların bir dereceye kadar başarılı olmasının asıl sebebi donanma desteği ve dinç kuvvetlerle savaşmalarıydı. Selâhaddin, Muvahhidler'den donanma yardımı istemiş, fakat yardım alamamıştı. Selâhaddin, Haçlılarla antlaşma yaptıktan kısa bir süre sonra 4 Mart 1193'te Dımaşk'ta vefat etti. Bu tarihte Mısır, Libya, Yemen, Filistin, Suriye ile Malatya ve Ahlat'a kadar Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da ve Hemedan'a kadar Kuzey Irak'ta onun adına hutbe okunuyordu. Yerine büyük oğlu el-Melikü'l-Efdal Ali geçti. Selâhaddin geniş bir alanı kapsayan bir siyasî birlik kuran büyük bir devlet adamı olarak tarihe geçti. Bu siyasî birlik Eyyubilerin ardından Memluklerle devam etti ve 1517'de Yavuz Sultan Selim'in Kahire'yi ele geçirmesiyle son buldu. Türkler Selâhaddin devrinde Mısır, Libya, Kuzey Sudan, Hicaz, Yemen gibi yerlere hâkim olmuş, bu hâkimiyet asırlarca devam etmişti. Selâhaddin kuvvetli bir ordu, iyi çalışan bir devlet teşkilâtı kurmuş, Fâtımî hilâfetini yıkarak bölgedeki ideolojik parçalanmaya son vermişti. 💠 Onun ikinci büyük başarısı Kudüs'ü ve Haçlıların elinde olan birçok yeri kurtarmasıydı. Kudüs'ü geri alması, onun İslâm dünyasının en ünlü kahramanları arasında yer almasını sağladı. İmar faaliyetleriyle yakından ilgilenen Selâhaddin'in devrinde Filistin, Mısır, Hicaz ve Yemen'de çok sayıda medrese, zâviye, cami, köprü, kale, hamam inşa edildi. Bunların en önemlileri Kahire surları ile kalesi, Nil nehri üzerine yaptırdığı köprüler, Bahrü Yûsuf denilen kanallar, Akkâ ve Kudüs'ün tahkimi, Amr b. Âs Camii, Kubbetü's Sahra ve Mescid-i Aksâ'nın tamiri, Kahire'deki Saîdüssuadâ Hankahı ve Salâhî Hastahanesi'dir. Bu dönemde İslâm dünyasının her tarafından Eyyûbîler ülkesine akın eden âlimler ve talebeler çok sayıda ilmî eser kaleme aldı. Onun faaliyetleri kendisinden sonra gelen devlet adamlarına örnek teşkil etmiş, Suriye ve Mısır İslâm dünyasının önemli ilim merkezleri haline gelmişti. 💠 Hicaz bölgesine, özellikle Mekke ve Medine'ye önem veren Selâhaddin 'hâdimü'l-Haremeyn' unvanını kullanan ilk hükümdar olmuştur. Dünya tarihinde haklı bir şöhret kazanan ve örnek bir sultan olarak gösterilen Selâhaddîn-i Eyyûbî, Türk-İslâm tarihinin en tanınmış kahramanlarından biri. Mehmed Âkif Ersoy onu 'Şark'ın en sevgili sultanı', Fransız tarihçisi Champdor 'İslâm'ın en saf kahramanı' diye nitelemiştir. Selâhaddin kaynakların ittifakla belirttiğine göre dindar, merhametli, cömert, güler yüzlü, vakur, sağlam iradeli, mert ve heybetli bir kişiydi. Her konuda Nûreddin Mahmud Zengî'nin takipçisi, onun başlattığı eserlerin tamamlayıcısı olmuş, yeni bir devlet kurduğunu bile iddia etmemiştir. Müslümanlar onun şahsında ideal bir sultan, Haçlılar gerçek bir İslâm kahramanı görmüştür. Doğulu ve Batılı tarihçilerin, yazarların eserlerinde kendisinden övgüyle söz edilmiştir. Sultanlığı döneminde aynı kişilerle çalışmış, onlara değer vermiştir. Bunların başında veziri Kādî el-Fâzıl, kâtibi İmâdüddin el-İsfahânî gelir. Emîrlerinden hiçbiriyle bir ihtilâfa düşmemiş, danışmanlarının görüşlerine daima önem vermiştir. 💠 Danışmanlarından Üsâme b. Münkız onu Hulefâ-yi Râşidîn devrini yeniden canlandıran bir kişi olarak anar. Tarihçilerin anlattığına göre Selâhaddin zamanını ya ilimle ya cihadla ya da devlet işleriyle geçirirdi. Kur'an'ı ezberlemiş ve iyi bir eğitim görmüştü. Arapça, Türkçe, Farsça ve Kürtçe biliyordu. Amelde Şâfiî, itikadda Eş'arî idi. Müneccimlere inanmazdı. Bahâeddin İbn Şeddâd tarih bilgisinin kuvvetli, kültürünün geniş olduğunu, meclisinde bulunanların başkasından duymadıkları şeyleri ondan duyduklarını söyler. 💠 Selâhaddin verdiği sözü ne pahasına olursa olsun tutar, affetmeyi severdi. İbn Cübeyr onun, 'Af konusunda hata etmek haklı olarak cezalandırmaktan daha çok hoşuma gider' dediğini nakleder. Eman verdiği kişileri kesinlikle cezalandırmamış, Haçlılar onun bu yönünü çok takdir etmiştir. Adaleti İbn Şeddâd ve İbn Cübeyr tarafından özellikle vurgulanmıştır. Aşırı derecede cömert olduğu, öldüğünde özel hazinesinden sadece 1 Mısır dinarıyla 36 veya 47 Nâsırî dirhemi çıktığı kaydedilir. İmâdüddin el-İsfahânî, Selâhaddin'in savaşa girdiği zaman kendi atını askerlere verip başkasından at istediğini, herkesin onun atına bindiğini ve onun iyiliğini beklediğini, III. Haçlı Seferi sırasında askerlere 12 bin at dağıttığını söyler. 💠 İbn Şeddâd ise herkes hakkında iyi sözler söylenmesini istediğini ve ahde vefa gösterdiğini belirtir. Müslümanlar onun şahsında ideal bir sultan, Haçlılar gerçek bir İslam kahramanı gördü. Doğulu ve Batılı tarihçilerin, yazarların eserlerinde kendisinden övgüyle söz edildi. Fransız tarihçi Albert Champdor, Selahaddin-i Eyyubi'yi mertliği, düşmanlarına karşı da adaletli olması sebebiyle 'İslam'ın en saf kahramanı' diye niteledi. #Kudüs, dünya tarihinin belki de en önemli şehri. Allah'ın mukaddes kitabımız Kur'an-ı Kerim'de mübarek kıldığı, Peygamber Efendimiz #HzMuhammed'in ziyaret etmeyi buyurduğu, pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış bir belde…https://t.co/a9a1d4VCld— Fikriyat (@fikriyatcom) March 4, 2021

Selahaddin Eyyubi kimdir? Kudüs’ü Haçlı işgalinden nasıl kurtardı?

SELAHADDİN EYYUBİ KİMDİR?