Şeyh Edebali kimdir? Şeyh Edebali'nin Osman Gazi'ye nasihati...

Şeyh Edebali, 1206 yılında Karaman'da doğduğu rivayet edilir. Kaynaklarda Edebâlî kelimesinin bu şekli yanında bazen Atabâlî ve kısaltılmış olarak Ede-şeyh şeklinde yazılır. İlk tahsilini Karaman'da yapan Şeyh Edebali, Hanefî fakihi Necmeddin ez-Zâhidî'nin öğrencisi oldu. Daha sonra Dımaşk'a giderek dönemin tanınmış âlimlerinden dinî ilimleri tahsil etti. Dımaşk'tan dönünce tasavvufa yöneldi ve Bilecik'te bir zaviye kurarak halkı irşada başladı. Âşıkpaşazâde zaviyesinin hiç boş kalmadığını, şeyhin gelip geçen fukaranın her türlü ihtiyacını gidermeye çalıştığını hatta bu maksatla koyun sürüsü bulundurduğunu yazar. Orta Asya'nın uçsuz bucaksız topraklarını aşıp Anadolu'ya yerleşen 'dört yüz çadırlık bir aşiretin' kısa zamanda tarihin en önemli devleti haline gelmesindeki sır, sadece bilek ve kılıç gücünde saklı değildir. Bunun sırrı, Orta Asya'dan gelen devlet tecrübesinin İslamiyet'le birleşerek yeni bir ruh kazanması ve yeryüzünde adaleti sağlama kızıl elmasında saklıydı. Şeyh Edebali ile Osman Gazi Bilecik'te tanıştı. Âlimleri çok seven Osman Gazi, mübarek günlerde şeyhin zaviyesine giderek dinî ve idarî konularda onun görüşlerine başvururdu. Vefâiyye tarikatına mensup olan Edebâli, aynı zamanda ahî teşkilâtının reisiydi. Ahî şeyhliğinin Edebâli'den sonra kime geçtiği bilinmez. Ancak daha sonraki yıllarda I. Murad'a intikal etti. Şeyh Edebali, ömrünün son zamanlarında kızı ve torunu Alâeddin Bey ile Bilecik'te oturdu. Kendisine Kozağaç köyünün öşür ve hâsılatı verilen Şeyh'e, kızı Râbia Hatun (veya Bâlâ Hatun) kendilerine verilen bu köyü tekkeye vakfetmişti. Ahilik, Anadolu'da özellikle 13. yüzyıl ile 15.yüzyıllar arasında çok etkili bir kurumdu. Anadolu'nun sosyal, ekonomik, siyasi, askeri, dini ve kültürel hayatında etkili olan Ahiler, Osmanlı Devleti'nin kuruluşunda da rol almışlardı. İlk Osmanlı bürokrasisinde Ahi teşkilatının üyeleri hizmet vermişlerdi. Horasan'dan Anadolu'ya göçen Müslüman Türkmenlerin ticaret, sanat ve ekonomi gibi çeşitli meslek alanlarında yetişmelerini sağlayan, onları hem ekonomik hem de ahlaki yönden yetiştiren, çalışma yaşamını iyi insan meziyetlerini esas alarak düzenleyen bir örgütlenmeydi. Ünlü seyyah İbn Batuta bu zaviyelerden övgüyle bahsetmişti. Bursa'nın Ahiler sayesinde zengin ve mamur bir Osmanlı kenti olduğunu anlattı. Henüz bir uç şehri olan İznik'te de Osman Gazi'nin oğlu Orhan Bey'in gazileri yaşamaktaydı. İlk Osmanlı kadısı ve müftüsü olan Şeyh Edebali, döneminin birçok fakihi ile görüşmüş ve onlardan ders almış, çok sayıda talebe yetiştirmişti. Önde gelen öğrencilerinden damadı Dursun Fakih, şeyhten sonra Osmanlı Devleti'nin ikinci müftüsü ve kadısı oldu. Prof. Dr. Halil İnalcık, fıkıh okumuş Edebali ve Tursun Fakih'in, Osmanlı uç gazi beylerinin danışmanları olduğunu söyler. Özellikle Orhan Gazi'nin devlet işlerinde, divan ve askeri teşkilatını kurumlaştırırken Şeyh Edebali'ye danışması dikkat çeker. Osman Bey, Şeyh Edebali'nin, bir ahi adeti olan beline gaza kılıcını bağlanması ile gazi olmuş ve akınlarına başlamıştı. Osmanlı tarihçisi Neşri, Şeyh Edebali'yi şöyle anlatır: 'Meğer Osman'ın halkı arasında bir şeyh-i aziz varidi. Edebali dirlerdi. Gayet sahib-i kemallerdendi. İlm-i rüyayı hub bilür idi. Dünyası bi-nihaye idi amma derviş siyretin tutardu. Hatta derviş deyü lakabı iderlerdi. Bir zaviye yapub ayende vü revendeye hizmet iderdi.' Şeyh Edebâli adına inşa edilen zaviye, Kurtuluş Savaşı yıllarında Yunanlıların çıkardığı yangından sonra terk edilen eski şehrin sınırında, çevreye hâkim kayalık bir tepenin üzerinde yer alır. Osman Gazi'nin, 1326'da kendisinden üç ay önce ölen kayınpederi Şeyh Edebâli ile onun arkasından ölen eşi Mal Hatun'u halen türbelerinin bulunduğu yerlere kendi eliyle defnettiği, Orhan Gazi'nin de babasının vasiyeti uyarınca kabirlerinin üzerine birer türbe ile yanlarına bu zâviyeyi yaptırdığı bilinir. Zaman içinde çeşitli onarımlar geçiren zaviye, son olarak 1889 yılında II. Abdülhamid tarafından tamir ettirilmişti. Cumhuriyet'in ilk yıllarında kendi haline bırakıldığından dolayı harap olan zaviye, daha sonra tamir edilmişti. Prof. Dr. Halil İnalcık, kroniklerde Mal Hatun'u Osman Gazi'nin hanımı ve Şeyh Edebâli'nin kızı olarak kayıtlı olduğunu söyler. Şeyh Edebalı kendisini dinleyenlere; 'Toprağa bağlanın. Suyu israf etmeyin. Mirasınızın sağlam kalmasına dikkat ediniz. Veriniz, cömert olunuz elleriniz yumuk kalmasın. İlim sahiplarini koruyunuz. Ağaç dikiniz. Ödünç aldığınızı fazlasıyla iade ediniz. Kuran-ı Kerimi güçlü olmak için okuyunuz. Bağınızı bahçenizi viran bırakmayınız. Hadis ezberleyiniz. Bildiklerini öğretenler unutmazlar. Asıl ölüm ilimden payını almayanlaradır. Faydalı ile faydasızı bilenler bilgi sahipleridir….' der ve tavsiyelerde bulunurdu. Günümüze aktarılan rivayete göre Şeyh Edebali Osman Bey'e şöyle nasihat etmişti: 'Ey Oğul! Beysin, bundan sonra öfke bize; uysallık sana. Güceniklik bize; gönül alma sana. Suçlamak bize; katlanmak sana. Acizlik, yanılgı bize; hoş görmek sana. Geçimsizlikler, çatışmalar, uyumsuzluklar, anlaşmazlıklar bize; adalet sana. Kem göz, şom ağız, haksız yorum bize; bağışlama sana.' 'Ey Oğul! Bundan sonra bölmek bize; bütünlemek sana. Üşengeçlik bize; uyarmak, gayretlendirmek, şekillendirmek sana.' 'Bu yolda nazarımızı sonsuzluğa dikip; büyük yürümek ve büyük ölmek gerek. Bu yolda hırs, diken; benlik ve kibir, engeldir oğul.' 'Teklik sadece Allah'a mahsustur, tek başına karara durup hoyrat dünyanın dayanılmaz ağırlığını kaldırmayasın. İşlerini ehil kişilerle, ehil kişilere danışarak tutasın. Danışırsan yol alırsın, danışmazsan yolda takılıp kalırsın oğul.' 'Vazifen çetin, yükün ağırdır oğul. Hizmette önde, ücrette geride olasın. Vazifenin en ağırına talip olmaktan kaçınmayasın. Vazifenin ağırlığı Yaradan'ın kullarına ihsanıdır.' 'Oğul! İnsanlar vardır şafak vaktinde doğar, gün batarken ölürler!' 'Unutma ki, dünya sandığın kadar büyük değildir. Dünyayı bize büyük gösteren bizim küçüklüğümüzdür. İri parlak güneşe aldanıp da karda ayazda kavrulup gitme!' 'Oğul! Güçlüsün, akıllısın, söz sahibisin; ama bunları nerede, nasıl kullanacağını bilemezsen, sabah rüzgârında savrulup gidersin.' 'Daima sabırlı, sebatlı ve iradene sahip olasın. Azminden dönmeyesin. Çıktığın yolu, taşıyacağın yükü iyi bil. Her işin gereğini vaktinde yap.' 'Oğul, açık sözlü ol! Her sözü üstüne alma, gördüğünü söyleme, bildiğini bilme, sözünü unutma, sözü söz olsun diye söyleme.' 'Sevildiğin yere sıkça gidip gelme, muhabbetin kalkar, itibarın kalmaz.' 'Ey Oğul! Üç kişiye acı: Cahillerin içindeki âlime, zengin iken fakir düşene, hatırlı iken itibarını kaybedene.' 'Düşmanını hor görme, çoğaltma, düşmanlığın başını da sonunu da sen belirle!' 'Haklı olduğun kavgadan korkma!'

Şeyh Edebali kimdir? Şeyh Edebali'nin Osman Gazi'ye nasihati...

ŞEYH EDEBALİ KİMDİR?