Stratejik Nokta: Tarihi süreçte Tibet sorunu

◼ Himalayaların ardında, 'Dünyanın Çatısı' olarak anılan Tibet diyarı, tarihi serüvende pek çok gizemli olayın arka perdesinde yer alır. Potala Sarayı'nın bulunduğu bu mekan, resmi olarak 1951 yılında Çin hakimiyetine girer. POTALA SARAYI'NIN TARİHİ ◼ Potala Sarayı, Çin'in Tibet Özerk Bölgesi'nde yer alan Lhasa'da konumlanmıştır. Tarihi belgelere göre, bölgede yer alan ilk yapı, 7. yüzyılda hüküm süren Tubo Krallığı'nın kralı Songzanganbu döneminde inşa edilmiştir. Yapıldığı zamanlarda, Kızıl Dağ Sarayı adı anlamında Hongshan Sarayı adı ile isimlendirilir. Stratejik nokta: Fergana Vadisi niçin önemli? ◼ Çin Devleti'nin hakimiyeti altında Uygurlar başta olmak üzere Zhuanglar, Moğollar, Huiler ve Tibetliler bulunur. Bu dört etnik grup, yüzyıllardır Çin yönetiminin baskı ve ağır asimile politikalarına maruz kalır. ◼ Bunlar arasında, Doğu Türkistan Özerk Bölgesi'nde yaşayan Uygur Türkleri en ağır ve en zorlu yaşamlara mahkum ediliyor. Bulundukları yer itibariyle oldukça stratejik bir konumdalar. Doğu Türkistan Özerk Bölgesi Sincan Uygur Özerk Bölgesi olarak bilinen 'Doğu Türkistan', Asya'nın kalbinde yer alır. Başkenti Urumçi'dir. ◼ Asya, dünyanın en eski medeniyetlerinden ikisi olan Çin ve Hindistan gibi rekabetçi devletlere ev sahipliği yapar. Bu iki dünya gücü, bölgede bulunan diğer millet ve devletler üzerinde belirleyici rol oynamışlardır. ◼ Dolayısıyla Tibet meselesi de yıllardır sonuçlanamayan bir sorun haline gelmiştir. Günümüzde ÇHC'nin yönetiminde bulunan Tibet'in tarihine bir göz atalım. ÇHC nedir? ÇHC, Çin Halk Cumhuriyeti'nin kısaltmasıdır. Stratejik nokta: Afganistan'ı kim yönetiyor? KISA TİBET TARİHİ ◼ Tibet'in tarihi, M.S. 520 yılına kadar uzanır. Songstan Campo, Tsangpo Nehri vadisinde bir krallık kurmasıyla Tibet'in tarihi serüveni başlamış olur. Kısa zamanda büyüyen bu krallık, Çin tarafından bir tehdit olarak görünür. ◼ 8. yüzyılda gelindiğinde Tibet, Asya'nın güçlü krallıklarından biri halini alır. 13. yüzyılda ise dönemin bir diğer güçlü imparatorluğu olan Moğollar, Tibet'i istila eder. Tsangpo Nehri nerede? Tsangpo, Tibet Özerk Bölgesi'nin en uzun nehridir. Tibet Platosu'ndan ayrılırken nehir dünyanın en büyük ve en derin kanyonu olan Yarlung Tsangpo Büyük Kanyonu'nu oluşturmaktadır. ◼ O zamanların Moğol Hakanı, Kubilay Han, Çin İmparatoru olur. Han, Tibet'teki Lamaizmi resmi din olarak kabul etmesinin ardından ülke, uzun yıllar Çin himayesinde, lama adı verilen din adamları tarafından yönetilir. LAMANIZM NEDİR? ◼ Lamaizm, Tibet Budizmi'nin adıdır. Bir rahip, rahibe veya uygulamalarda ilerlemiş bir Budist için saygı ifade eden bir unvan olan Lama, belirli bir ruhanî olgunluğu ve öğretme imtiyazına ulaşan kişiyi temsil eder. Kubilay Han kimdir? Kubilay Han Moğol İmparatorluğunun kağanı, aynı zamanda Çin'deki Yuan Hanedanlığı'nın kurucusu ve ilk imparatorudur. Geçmişten günümüze Keşmir Meselesi ◼ 19. yüzyılda Birleşik Krallık, Hindistan'ı işgal eder. Hindistan'a hakim güç, gözünü Tibet'e diker. 20. yüzyıla gelindiğinde İngiltere, Tibet ile bir antlaşma imzalamak ister. ◼ I. Dünya Savaşı'ndan hemen önce İngiltere ve Tibet bir konferansta toplanır. Düzenlenen üçlü konferansın sonucunda Tibet ile Hindistan arasında McMahon adı verilen bir sınır hattı çizilir. I. Dünya Savaşı 28 Temmuz 1914 tarihinde başlayıp 11 Kasım 1918 tarihinde sona eren I. Dünya Savaşı, Avrupa merkezli küresel bir mücadeledir. II. Dünya Savaşı'na kadar Dünya Savaşı veya Büyük Savaş olarak anılmıştır. ◼ Birleşik Krallık'ın Hindistan'daki kolonisi olarak bilinen Britanya Hindistanı ve Tibet'in 1914 yılında imzaladığı Simla Sözleşmesi ile sınır hattı belirlenmiş olur. ◼ Çin, Tibet'in kendi himayesinde olduğunu iddia edip bağımsız olmadıklarını dile getirmiştir. Bundan ötürü Çin yönetimi, antlaşmanın geçersiz olduğunu savunmuştur. Britanya Hindistanı nedir? Britanya Hindistanı, 1858 yılından 1947'ye kadar Birleşik Krallık'ın Hindistan kolonisinin adıdır. Aynı zamanda bu süreç 'dominyon periyodu' olarak da isimlendirilmiştir. 10 maddede Yemen ve Husiler ◼ Tibet ve Britanya Hindistanı'nın 1914 senesinde yaptığı antlaşmadan itibaren 1950'ye kadar 14. Dalai Lama, Tibet'i bağımsız bir devlet olarak yönetmiştir. 1950'de Çin ordusu Tibet'e girmiş ve bölgeyi yönetimine bağlamıştır. ◼ Tibet halkı, topraklarını işgal eden Çin yönetiminin baskılarına daha fazla dayanamayıp dokuz yıl sonra isyan hareketini başlatmıştır. Fakat Çin ordusuna karşı uzun bir direniş gösterememişlerdir. Bunun üzerine 14. Dalai Lama, Hindistan'a kaçmıştır. 14. Dalai Lama kimdir? 14. Dalai Lama, Tibet'in Amdo ilinde çiftçilikle geçinen bir ailenin 16 çocuğundan biri olarak dünyaya gelir. Asıl adı, Tenzin Gyatso'dur. 1950'den beri Tibet'te görevde bulunan 14. Dalai Lama'dır. ◼ 1959'dan itibaren bölgedeki soyluların ve ibadet için ayrılan arazileri, Çin yönetimi tarafından devletleştirilir. Tarımda ise kolektifleştirmeye gidilir. Budistlerin toplu halde ibadet yapmaları yasaklanır. Bunun nedeni bir araya gelip direnişe geçmelerini önlemektir. ◼ 1980 senesine gelindiğinde Çin'in, Tibet üzerinde daha yumuşak bir siyaset izlediği gözlemlenir. Buna örnek olarak ekonomik reformlara gidilmesi ve bölge kalkındırma çalışmaları gösterilebilir. Çin'in stratejik planı: Kuşak Yol Projesi ◼ Tibet'in tarihine ve güncel durumuna baktığımızda, bölgenin 'güçler savaşının bir kurbanı' olduğunu söyleyebiliriz. Tibet'in; kara, hava ve demir yolları günümüzde Çin'in hakimiyetinde bulunuyor. Yönetim tarafından yer altı ve yer üstü zenginlikleri sömürülüyor ve halk ne kadar dillendiremese de baskıların ve asimile politikalarının uygulandığı aşikar. ◼ Doğu Türkistan'daki halka uygulanan birçok politika, Tibet halkına da uygulanıyor. Örneğin; Çin'in farklı eyaletlerinden Tibet'e Han Çinlileri getiriliyor. Buradaki amaç Tibetlilerin azınlıkta kalmasını sağlamak. ◼ Sonuç olarak Tibet halkı, Çin'in varlığından son derece rahatsız. Kendi topraklarında yabancı muamelesi görmek istemeyen Tibetliler, patlamaya hazır bir bomba gibi adeta.

Stratejik Nokta: Tarihi süreçte Tibet sorunu

DÜNYANIN ÇATISI