Sultan Abdülhamid'in 126 yıl önce kurduğu enstitünün koronavirüs ile mücadelesi

Çin'in Hubey eyaletine bağlı Vuhan kentinde ortaya çıkan ve hızlıca yayılan yeni tip koronavirüsün bulaştığı kişi sayısı 837 bini geçti. Hayatını kaybedenlerin sayısı 41 bin, iyileşenlerin sayısı ise 176 bin oldu. Asya'dan Amerika'ya kadar tüm dünyayı kırmızı alarma geçiren virüs, ülkemizde de toplam 214 kişinin hayatına mal oldu. Türkiye'de TÜBİTAK tarafından organize edilen koronavirüse karşı yürütülen aşı çalışmaları başlatıldı. Bu aşı üretim projesine Pendik Veteriner Kontrol Enstitüsü katıldı. Sultan II. Abdülhamid tarafından 1894 yılında Bakteriyolojihane-i Osmani adıyla kurulan enstitü 126 yıldır aşı, serum üretimi yapıyor. Koronavirüs tanısı nasıl konur? Aşı üretim projesindeki temel amaç, koronavirüs hastalığı etkeni SARS-CoV-2 virüsü için acil, inaktif insan aşısı geliştirilmesi. Projenin ilk 3 basamağı, ana basamakları oluşturuyor. Enstitü, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından virüsün üretilmesine yönelik her türlü çalışmanın yürütülmesinde gereklilik olarak belirtilen BSL 3 (Biyogüvelik seviyesi 3) laboratuvarına sahip. Projenin tüm aşamalarında yer alacak olan enstitü, BSL-3 laboratuvarı, yetişmiş insan gücü, tüm bilgi birikimi ile çalışacak. Koronavirüs salgını hakkında sık kullanılan terimler Enstitü, son 50 yıldır viral aşı üretim ve hastalık teşhisleri konusuna özel viroloji laboratuvarlarına sahip ve yıllık 30 milyon doz aşı üretimi gerçekleştiren bir konumda olup kuş gribi, kuduz, şarbon, brusella gibi kontrol altına alınması ve mücadelesi insan sağlığı açısından önemli olan, ilaç ve aşı araştırma geliştirme ve kontrol projeleri yürütüyor. İspanyol gribi ile koronavirüs arasındaki benzerlikler Pasteur'ün 1885 yılında kuduz hastalığı üzerine yaptığı çalışmalar, Sultan II. Abdülhamid'in dikkatini çekti. Bu alanda yapılan çalışmaları yakından izlemek amacıyla Tıbbiye Mektebi Dâhiliye Muallimi Dr. Aleksander Zoeros Paşa başkanlığında, Veteriner Hekim Hüseyin Hüsnü ve Zooloji Muallimi Dr. Hüseyin Remzi Beylerden oluşan üç kişilik bir heyeti Pateur'ün yanına gönderdi. Sultan II. Abdülhamid, bu heyetle birlikte Pasteur'e verilmek üzere, bir devlet nişanı ve laboratuvarına yardım için 10.000 frank para yardımda bulundu. Paris'te Pasteur'ün yanında 6 ay kalan heyet, kuduz hastalığı aşısının hazırlanması ve kullanılması konularındaki tüm bilgileri öğrendi. Veteriner Hekim Hüseyin Hüsnü ile Dr. Hüseyin Remzi Beyler de Pasteur ve Chamberland'ın eserini 'Mikrob Emrazı Sariye ve Şarboniyenin Vesaili Sirayeti ve Usulü Telkihiyesi' adı altında tercüme edip 1887 yılında yayımladılar. 1887 yılında yurda döndükten sonra da bu hastalığa karşı Darül-kelb Ameliyathanesinde aşı yapımına başladı. 1893 yılında, İstanbul'da kolera vakalarının görülmesi üzerine, önleyici tedbirlerin alınması ve hastalığın üzerinde gerekli araştırmaların yapılması için Fransa'dan bu alanda uzman olan Dr. Andre Chantemesse getirildi. İstanbul'da 3 ay kadar kalarak kolera konusunda çalışmalar yapan Dr. Chantemesse, ülkemizde bir bakteriyoloji laboratuvarının kurulmasını önerdi. 1894 yılında, Sultan II. Abdülhamid tarafından Gülhane bölgesinde ilk bakteriyoloji laboratuvarı kuruldu. Bakteriyolojihane-i Osmani adındaki bu laboratuvarın idaresi için Fransa'dan getirilen Dr. Mourice Nicolle görevlendirildi. Laboratuvar, 2 yıl sonra 1896'da Nişantaşı'nda Süleyman Paşanın konağına nakledilmiştir. Enstitü için gerekli araç-gereçleri ve çalışacak uzmanların bir kısmı Avrupa'dan getirildi. Bakteriyolojihane'ye suların ve gıdaların tahlil edilmesinden mikrop temelli hastalıkların incelemelerinin yapılmasına, tıp öğrencilerine mikrobiyoloji derslerinin anlatılmasına kadar birçok vazife verildi. Çalışma konularının fazlalığı nedeniyle bu bina sonraları dar gelmeye başladı. O sıralar Osmanlı topraklarındaki sığırlarda, sığır vebası salgın halinde görüldüğünden bakteriyolojihane, insanların kolera ve difteri hastalıklarıyla birlikte sığır vebasını konusunu da ele aldı. Aynı yıl içinde Dr. Refik Güran, Dr.Ziya, Dr. Rıfat, Aristidi Paşa ile Alfort yüksek veteriner okulunu bitirerek yurda dönen Dr. Adil Bey ile Osman Eralp Bey'den oluşan ekip, sığır vebası üzerine yoğun bir çalışma başlatmışlar ve sığır vebası serumu üretimini gerçekleştirdi. Dr. Nicolle, Nişantaşı'ndaki bu binada bakteriyoloji üzerine kurlar vermiş ve ülkemizde ilerleyen yıllarda bu alanda büyük hizmetler veren Veteriner Dr. Refik Güran'ı da keşfederek çalışmalarına dahil etti. 1909 yılında İstanbul'da hiç eksik olmayan sığır vebasının yayılmasına, sığır vebasının neden olduğu tespit edildiğinden bu laboratuvarın Anadolu yakasına taşınması düşünüldü. Bu nedenle de Pendik'te enstitünün yeri satın alınarak buraya taşındı. Bakteriyolojihane, bir süre Pasteur Enstitüsü'nün İstanbul şubesi olarak algılanmıştı. Bakteriyolojihane başarılarıyla adından söz ettirmiş, Birinci Dünya Savaşına kadar bir bakıma mikrobiyolojik incelemelerin referans laboratuvarı olmuş, dünya üzerinde toplanan materyaller ileri incelemeler için buraya gönderilmişti. Bakteriyolojihane-i şahane, 1901 yılına kadar, karmaşık bir yapılanmayı yansıtıyor. Veteriner mikrobiyoloji, aşı üretimi, kuduz sağaltımı ile değişik sivil ve askeri sağlık hizmetleri iç içe geçmiş durumdaydı. Dr. Nicolle, gelişmiş bir mikrobiyoloji merkezinin projelerini hazırlamış, fakat tasarısını gerçekleştiremeden Türkiye'den ayrıldı. Fransa, M. Nicolle'ün yerine bir askeri hekimi, Binbaşı Paul Remlinger'i İstanbul'a gönderdiler. Dr. P. Remlinger göreve başlarken 'Bakteriyolojihane-i Baytari', ayrı bir kuruma dönüştürüldü. Sultan II. Abdülhamid'in çağları aşan ufku ve halkın modern imkânlardan yararlanması isteğinin tezahürü olan Bakteriyolojihane-i Şahane ismiyle kurulan bu müessese, günümüzde hastanelerde yer alan mikrobiyoloji servislerin özünü teşkil eder. Dr. Louis Pasteur Valléry-Radot (1886-1970), Louis Pasteur'ün torunudur. Dr. Pasteur Valléry-Radot İstanbul'a Birinci Balkan Savaşı'nın başlangıcında, artan iş yükü karşısında Simond'u desteklemek için asistan olarak geldi. Dr. Pasteur Valléry-Radot, 1913 başında Birinci Balkan Savaşı ile ilgili İstanbul izlenimlerini yayımlamış,21 Türk halkını Fransız kamuoyuna tanıtmaya çalışarak, bu zor günlerde verilmesi gereken insani desteğin unutulmayacağını vurgulamıştı. Dr. Pasteur Valléry-Radot, 1913 başında Birinci Balkan Savaşı ile ilgili İstanbul izlenimlerini yayımlamış, Türk halkını Fransız kamuoyuna tanıtmaya çalışarak, bu zor günlerde verilmesi gereken insani desteğin unutulmayacağını vurgulamıştı. Kentin sularından her gün örnekler alınarak Bakteriyolojihane-i Osmani laboratuvarında inceledi. Dr. Valléry-Radot içme sularında koleraya rastlanmadığını, fakat özellikle cephede suların kaynatılarak içilmesinin, salgının durdurulmasını sağlayan hijyen önlemlerinin başında geldiğini belirtmişti. Göçmenlerin barınma gereksinimi ise karşılanamamış, insanlar mezarlıklara bile sığınmak zorunda kalmışlar; hastalık en yoğun biçimiyle göçmenler arasında görülmüştü. İstanbul'a ulaştırılan kolera hastalarının önemli bir bölümü Bezm-i alem Yenibahçe Gureba Hastanesi'ne kadırıldı. Koleralılara ayrılan diğer hastaneler: Demirkapı ve Maltepe asker hastaneleriydi. Valléry-Radot yazısında, hastaların Gureba Hastanesi'nde klinik ve laboratuvar yönden sistematik olarak incelendiğini ve hastalığın bakteriyolojik tanısının 'Asya kolerası‟ olarak Gureba Hastanesi'nin laboratuvarında kesinleştirildiğini belirtmişti. Simond'un tasarısında Bakteriyolojihane'nin üç laboravtuvarı vardı: İnceleme laboratuvarı, serum üretim laboratuvarı ve veteriner laboratuvarı. Her laboratuvarın başında bir 'şef' bulunacaktı. Dr. Simond, veteriner sağlık hizmetlerinin bir kısmını Bakteriyolojihane-i Osmani'de yürütmeye karar vermiş; veteriner laboratuvarının çalışma alanını genişleterek, su analizleri ve meteorolojik gözlemler için bu birimi seçmişti. Dördüncü bir şef, pratik çalışmalardan sorumlu tutuldu; eğitim için gelen hekimlerin gözetmenliğini yapacak, bakteri kültürlerini ve kan incelemelerini denetleyecek, kurumun kitaplığını düzenleyecekti. Dr. Simond'un notlarına göre, Bakteriyolojihane-i Osmani'nin 1913 yılındaki kadrosu şöyleyd: Dr. Refik (Ahmet Refik Güran), Dr. Ziya (Ziya Seyfullah), Dr. Vet. Osman Nuri (Eralp), Dr. Kemal Muhtar (Özden), Dr. Rafael Asseo, Dr. İhsan (Sami Garan), Dr. Rıza Arif ve Dr. [İzak] İsrael. Simond'un asistanı Dr. Pasteur Louis Valléry-Radot ile Kuduz Tedavihanesinde görevli Dr. Hayim Naim Elnekave de aynı kadroda sayılmaktaydı.

Sultan Abdülhamid'in 126 yıl önce kurduğu enstitünün koronavirüs ile mücadelesi

ABDÜLHAMİD'İN KURDUĞU ENSTİTÜ KORONAVİRÜS AŞISI ÜRETECEK