Sultan Abdülhamid'in albümünden fotoğraflarla Osmanlı'da sağlık

Şam'da Hamidiye Hastahanesi İslam uygarlığındaki bilim insanları bütün ilmi alanlarda ve özellikle tıp, eczacılık, astronomi, fizik ve kimya alanlarında ilke imza atarak, dünyada öncü oldular. Peygamberimizin işaret ve teşvikiyle, ilk dönemlerden itibaren Müslüman bilim insanları tıbbı zirveye çıkarttı. Öyle ki o döneme kadar bilinmeyen hastalıkların teşhisi ve nedenleri, cerrahi aletler, bulaşıcı hastalıkların tespit edilmesi ve branşlara ayrılan hastaneleri ile bir medeniyet haline geldi. Tarih boyunca uygulanan karantinalar Hamidiye Etfâl Hastahanesi'nin İkinci pavyondan dâhilen görünüşü Tıp tarihinde ilk dispanserler ve eczaneler Müslümanlar tarafından açıldı. Birçok hastalık ile ilgili buluş ve çalışmalar Müslüman tabipler tarafından gerçekleştirildi. Balıkesirli Yakup'un sol ayağının Etfal Hastanesi'nin ameliyathanesi İnsana ve insan sağlığına son derece önem veren Osmanlılar, memleketin her köşesinde hizmet vermeyi kendilerine görev edindi. Özellikle varlıklı kişiler; paşalar, sultanlar kendi adlarına veya vakıfları adına şifa yurtları, hastaneler yaptırdı. Kolağası Operatör Halid İzzed Bey Bakterilyolojihane Sultan Abdülhamid döneminde de sağlığa ehemmiyet verilmiş, yaptırılan tıp mektepleri, hastaneler ve yut içi ve dışındaki bilimsel çalışmaların desteklenmesiyle ülke ihya edildi. Doktor ve eczacıların yanı sıra her kademedeki sağlık personelinin yetiştirilmesine önem verdi. Sol ayağının ameliyatından sonra alınan fotoğraf 1853-1856 Kırım Savaşı'ndan sonra ortaya çıkan zührevi hastalıklar için Beyoğlu'nda kadınlara mahsus hastane inşa edildi. Sultan Abdülhamid döneminde inşa edilen Haseki Daru'ş-Şifası'nda Kadın Hastanesi'nde poliklinik sisteminde binalar yapılarak yoksul kadınlara sağlık hizmeti götürdü. İstanbul'da açılan ilk tebhirhane Selanik Hamidiye Hastanesi Sultanın tıp alanındaki gelişmeleri yakından takip eder, bu alanda çalışma yapanlardı desteklerdi. 1885 yılında Pasteur'ün kuduz hastalığı üzerine yaptığı çalışmalar da sultanın dikkatini çekti. Avrupalı bilim adamın çalışmalarını yakından izlemek amacıyla üç kişilik bir heyet Pateur'ün yanına gönderdi. Selanik Hamidiye Hastanesi Heyet-i idare kulları Sultan II. Abdülhamid, bu heyetle birlikte Pasteur'e verilmek üzere, bir devlet nişanı ve laboratuvarına yardım için 10.000 frank para yardımda bulundu. Paris'te Pasteur'ün yanında 6 ay kalan ve kuduz hastalığı aşısının hazırlanması ve kullanılması konularındaki tüm bilgileri öğreten heyet, 1887 yılında yurda döndükten sonra da bu hastalık üzerindeki Darül-kelb Ameliyathanesi'nde aşı yapımına başladı. Hamidiye Etfâl Hastanesi'nin cepheden görünüşü Sultan Abdülhamid aynı zamanda tarihimizin ilk çocuk hastanesi olan Hamidiye Etfal Hastanesini yaptırdı. Kuşpalazı nedeniyle ölen Hatice Sultan'ın anısına bir hastane yaptırmaya karar verdi. 16 yaş üstü erişkin hastalar, ancak padişah özel izniyle hastaneye alınırdı. Kadın ve çocuklar, ücretsiz tedavi edilir ve ilaçları hastaneden verilirdi. Tüm masraflar Abdülhamid tarafından karşılanırdı. Telkih-i cederi alat ve edevat müstahzaratı Kızıl ve kuşpalazı serumlarının keşfedilmesi üzerine Abdülhamid, hastane bakteriyoloğu Süleyman Nuri Bey'i, serumun imal edilmesini öğrenmek ve hastanede imal edilmesini sağlamak amacıyla Avusturya'ya gönderdi. Selanik Hamidiye Hastanesi heyet-i sıhhiyeden eczacı kulları Üç kıtaya ulaşan geniş topraklara sahip olan Osmanlı'da dönem dönem salgın hastalıklar baş gösterirdi. 1893 yılındaki İstanbul'da yaşanan kolera, devletin salgın hastalık tarihinden biriydi. Sultan Abdülhamid, önleyici tedbirlerin alınması ve hastalığın üzerinde gerekli araştırmaların yapılması için bu alanda uzaman olan Dr. Andre Chantemesse Fransa'dan getirtti. Selanik Hamidiye Hastanesi Heyet-İ Sıhhiyeden etıbba kulları Bu dönemde ülkede bakteriyolojihanenin kurulması elzem haline gelmesi neticesinde çalışmalara başlandı. Sultan II. Abdülhamid'in çağını aşan ufku ve halkın modern imkânlardan yararlanması isteğinin tezahürü olan Bakteriyolojihane-i Şahane ismiyle kurulan müessese, günümüzde hastanelerde yer alan mikrobiyoloji servislerin özünü teşkil eder. Selanik Hamidiye Hastanesi Hastabakıcı hademegan kulları Osmanlı topraklarındaki sığırlarda, sığır vebası salgın halinde görüldüğünden bakteriyolojihane, insanların kolera ve difteri hastalıklarıyla birlikte sığır vebasını konusunu da ele aldı. Dr. Adil Bey ile Osman Eralp Bey'den oluşan ekip, sığır vebası üzerine yoğun bir çalışma başlattı ve sığır vebası serumu üretimini gerçekleştirdi. Selanik Hamidiye Hastanesi ikinci dâhili pavyonunun manzara-i umumiyesi Koleranın 19. yüzyıl boyunca İstanbul'da yedi kez büyük bir salgın halini aldı. Dünyanın en hareketli şehirlerinden biri olmasından dolayı İstanbul, 19. yüzyılda Avrupa'yı kırıp geçiren kolera salgınından nasibini aldı. 1893 yılında, 2683 kolera vakasının meydana geldiği salgın, yaklaşık sekiz ay sürdü. Nisaya mahsus emraz-ı cerrahiye koğuşu Hastalıklara karşı oldukça duyarlı olan II. Abdülhamid, yapılabilecek her şeyi deneyip çeşitli önlemler aldırdı. Koleraya karşı alınan önlemler neticesinde Bakteriyolojihane-i Osmani, payitahttaki sulardan her gün örnekler alınıp laboratuvarında inceledi. Hastaların çoğu Bezmialem Yenibahçe Gureba Hastanesi'ne kaldırıldı. Pavyonlara muttasıl tecrit odalarından biri Salgında alınacak önlemlere bizzat kendisi de önerilerde bulunan sultan, 1893'te tebhirhaneler denilen dezenfeksiyon istasyonları kurdurdu. Gedikpaşa, Tophane ve Üsküdar'da kurulan tebhirhaneler salgınların ve bulaşıcı hastalıkların önlenmesi için hizmet ediyordu. Kolera, tifus, dizanteri, veba gibi salgın hastalığa yakalanmış hastaların evlerini, eşyalarını dezenfekte ediyorlardı. Ameliyathane Bulaşıcı hastalıkla mücadele için kullanılan en yaygın yöntem tebhirhanelerdi. Bu alanlar iki bölümden oluşurdu. İki bölümü ayıran duvara bir dezenfekte amaçlı laboratuvar fırını yerleştirilirdi. Etüv makinesi denilen fırın tebhirhanenin iki bölümü olan bulaşık ve temiz bölümlerine açılan iki kapağı bulunurdu. Horasancı kullarının muayenesi Bir yerden hastalık ihbarı geldiğinde tebhirhanede çalışan görevliler hastalığın bulunduğu yere özel arabalarla giderdi. Orada dezenfektanlı korunaklı özel elbiselerini giyinip, söz konusu evdeki bütün eşyaları toplayıp tebhirhaneye getirirdi. Eczahane Taşınmayan eşyalar ise merkezin bulaşık bölümünden içeri alınır, etüv makinesinin içine giren eşyalar, 110 derece basınçlı su buharında bir buçuk dakika bekletilerek mikroplardan arındırılmış bir halde etüv makinesinin temiz bölümünden çıkartılarak tekrar ev sahibine teslim edilirdi. Ameliyat esnasında Osmanlı salgın hastalıklara karşı karantina merkezleri de kurdu. Bu uygulama ile hastalığın görüldüğü yerler kontrol altına alınarak bölgeye giriş ve çıkışlar denetim altında tutulmakta ve hastalığın yayılması önlenmeye çalışılıyordu. Kimyahane Sadece hastalık belirtisi göstermeyen kişilerin İstanbul'a giriş yapmasına izin veriliyordu. Eğer hastalık belirtisi söz konusu ise 14 gün karantina süresi sonunda, hastalığın görülmemesi ya da geçmesi durumunda tekrar İstanbul'a giriş yapmalarına izin veriliyordu. Telkihhane-i Şahane (Çiçek aşısı üretim merkezi) Osmanlı, tüm dünyayı esir eden bulaşıcı hastalıkların önüne geçmek için İzmir'de Urla Tahaffuzhanesini inşa ettirdi. Bu ada, günümüzde dünyanın en iyi korunmuş ada tahaffuzhanesi olarak gösterilir. Yolcuları ve personeli arasında bulaşıcı hastalık görülen gemilerin karantina sürelerini geçirmeleri, gerekli sağlık önlemlerinin alınması ve hastaların tedavi edilmeleri için 1865'de Urla ilçesi açıklarına inşa edilen tahaffuzhane, hem Anadolu'yu hem de Balkanlardan hacca gideceklerin durağı olması nedeniyle kutsal toprakları da hastalıklardan korudu. Şikago Sergisi'nde teşhir kılınan telkih-i cederî alat ve edevâtı ve müstahzeratı II. Mahmud, 14 Mart 1827 yılında Avrupaî usulde ilk tıp fakültesini kurdu. Kuruluşu, her sene Türkiye'de tıp bayramı olarak kutlanır. Sultan II. Abdülhamid, Mekteb-i Tıbbiye'yi dünyanın en ileri tıp fakültelerinden biri haline gelmesini sağladı. Mülkiye Mekteb-i Tıbbıye-i Şahane muallim ve şakirdanlar Her milletten talebenin tahsil gördüğü mektepte her talebeye bir mikroskop düşüyordu. Mektebi gezen yabancı seyyah, diplomat ve ilim adamları hayranlıklarını ifade etmekten kendilerini alamamıştı. Kaynak: İstanbul Üniversitesi Yıldız Fotoğraf Koleksiyonu, Ali Haydar Bayat-Tıp Tarihi,