Tarihe tanıklık eden Osmanlı eserleri

Yıldız Hamidiye Camii, Beşiktaş Meydanı'ndan Barbaros Caddesi'ne doğru çıkan yolun sağ tarafında, Yıldız Sarayı yolu üzerinde yer alır. Sultan II. Abdülhamid tarafından yaptırılan ve devrin simge yapılarından birisi olan Yıldız Hamidiye Camii, 1885-1886 yıllarında inşa edildi. Cami önündeki yeşillikler arasındaki beyaz bir kuğuyu andırır vaziyette mimarisi, dış cephe özellikleri, plan şeması ile Osmanlı mimarisinde eşi benzeri olmayan bir yapıdır. Sultan Abdülaziz'in Dolmabahçe Sarayı'ndan askeri darbe ile hal edilmesi sebebiyle Dolmabahçe Sarayı'nı güvenli bulmayan Sultan II. Abdülhamid, 1877 yılında devletin merkezini Yıldız Sarayı'na taşımıştı. Cuma namazı, bayram namazı ve önemli dini günlerde güvenlik sebebiyle Beşiktaş'tan uzakta bulunan camilere gitmekten hoşlanmayan Sultan, sarayına yanına Yıldız Hamidiye Camii'ni inşa ettirmişti. Yıldız Hamidiye Camii inşa edildikten sonra, saltanatının sonuna kadar çok gösterişli Cuma Selamlıklarına sahne oldu. Yıldız Hamidiye Camii, Osmanlı sultanlarının yaptırdığı son cami olma özelliği ile dikkat çeker. Caminin mimarı uzun yıllar Sarkis Balyan olarak bilinmiş fakat Dolmabahçe Sarayı Arşivi'nde çıkan bir belgede asıl mimarının Nikolaidis Jelpuylı isimli bir Rum olduğu ortaya çıkarıldı. Mimari yapısı, dekoru, iç süslemeleriyle Osmanlı mimarisinden uzak bir çizgide yer alan cami, 10 dönümlük bir arazi içinde 1440 metre karelik bir alan üzerine kuruldu. Yıldız Hamidiye Camii'ne çift taraflı beyaz mermer merdivenler ile çıkılarak saray kapılarını andıran taç kapısından girilir. Nisa Suresi 103. ayet-i kerime ve Sultan II. Abdülhamid'in tuğrasının bulunduğu taç kapı bir sanat eseridir. Caminin son cemaat yeri bulunmaz. Bu alanda görülen güzel bezemeler cami hakkında ipucu verir. Taç kapıdan girildiğinde dikdörtgen bir alan geçildikten sonra caminin harim kısmına geçilir. Caminin harim kısmında merkezi bir kubbe yer alır. Lacivert zemin üzerinde altın varakla süslenmiş kubbesi, gökyüzü ve sonsuzluğu ifade etmesi bakımında dikkat çekicidir. Bu özelliği dolayı kubbe, olduğundan büyük görünür. Kubbenin orasındaki hat kuşağında Neml Suresi'nden ayetler bulunur. Kubbede bulunan altın yıldızlar ve krem zemin üzerine işlenmiş renkli motifler önemlidir. 16 oval pencerenin bulunduğu yapı, son derece aydınlıktır. Usta bir marangoz olan Sultan II. Abdülhamid Han, caminin hünkâr ve şehzadeler mahfili kafesleri ile sedef kakma olarak 4 büyük halife levhalarını saray marangozhanesinde bizzat kendisi imal etmiştir. Cami harminde bulunan kıymetli avize de Alman İmparatoru II. Wilhelm tarafından İstanbul ziyaretinde camiye hediye edilmiştir. Sekiz sütun üzerinde yükselen müezzin mahfili ise süsleme detayları ile Elhamra Sarayı'nı hatırlatır. Camideki en ihtişamlı kısım hünkar mahfilidir Sultan'ın Yıldız Saray'ındaki özel odasıyla aynı dekorasyona sahip güzellikteki gül ağacından yapılan mahfilde Sultan'ın namazlarını eda ettiği bilinir. Yıldız Hamidiye Camii, tarihimizde önem bir olaya da şahitlik etmiştir. Tarihe Ermeni Suikastı olarak geçen olayda, Ermeni teröristler 21 Temmuz 1905'teki Cuma Selamlığı'nda Sultan II. Abdülhamid'e karşı bombalı bir suikast tertip etmişlerdir. Sultanın kıl payı kurtulduğu patlamada 26 kişi hayatını kaybederken 58 kişi yaralanmış, 17 araba ile 20 at da parçalanmıştır. Patlama sonrası halk sükûnete davet ederek, korkusuzca at arabasını alıp saraya gitmesi, halk tarafından büyük takdir ile karşılanmıştır. Mimar Sinan'ın 80 yaşında yaptığı ve 'ustalık eserim' dediği Selimiye Cami, sadece Osmanlı'nın değil dünya mimarlık tarihinin baş yapıtlarından biridir. Edirne'nin ve Osmanlı İmparatorluğu'nun simgesi olan camiyi Sultan II.Selim'in emriyle yaptırıldı.Çok uzaklardan dört minaresi ile göze çarpan yapı, kurulduğu yerin seçimiyle, Mimar Sinan'ın aynı zamanda usta bir şehircilik uzmanı olduğunu da gösterir. Mimarlık tarihinde en geniş mekana kurulmuş yapı olarak nitelenen Selimiye Camisi, yerden yüksekliği 43.28 m. olan, 31.30m. çapındaki kubbesiyle ilgi çeker. Ayasofya'nınkinden daha büyük olan kubbe, 6 m. genişliğindeki kemerlerle birbirine bağlanan 8 büyük payeye oturur. Köşelerde dört, mihrap yerinde bir yarım kubbe merkezi kubbeyi destekler. Kubbe 8 sütuna dayanan bir kasnak üzerine oturtulmuştur. Kasnak, fil ayaklarına 6 metre genişliğinde kemerlerle bağlıdır. Sinan, bu şekilde örttüğü iç mekana verdiği genişlik ve ferahlıkla birlikte mekanın bir kerede kolayca anlaşılmasını sağlar. Rivayete göre, Sultan II. Selim, yaptırmak istediği cami için Hazreti Muhammed'in, rüyasında Edirne'yi işaret eder. Bunun üzerine Sultan caminin Kavak Meydanı'nda yapılmasını ister. Selimiye Camii'ndeki kubbe, Allah'ın birliğini, tekliğini anlatır. Caminin pencerelerinin 5 kademeli oluşu İslam'ın 5 şartını anlatır. 32 metre çapındaki dev kubbe İslam'ın 32 farzını işaret eder. 4 vaaz kürsüsü 4 mezhebi, arka minarelerin 6 yollu olması imanın 6 şartını, minarelerin toplamda 12 şerefeli olması ise namazın 12 farzına yorulur. Bir tepe üzerinde yer alan Selimiye Camii'nde daha önce hiçbir camide veya Antik Çağ eserinde görülmemiş bir teknik kullanıldı. Selimiye Cami'deki minareler 3 yolludur. 82 metrelik minareye Mimar Sinan 3 yolu yerleştirdi. Bu yollar sayesinde şerefelere çıkanlar birbirlerini görmezler. İlk yol 1. ve 3. şerefeye, ikinci yol 2. ve 3. şerefeye 3. yol ise direkt 3. şerefeye çıkar. Selimiye'deki çeşitili rivayetleri içinde barındıran ters lale motifi, ziyaretçilerce, günümüzde de en çok merak edilen cami ögelerinden biridir. Rivayete göre, caminin inşa edileceği alan önceden bir lale bahçesiydi. Ancak bahçenin sahibi burayı satmak istememişti. En sonunda camiye bir lale motifi konulması şartıyla arsayı satmıştı. Yine bu rivayete göre buradaki lale motifi bu arsada bir lale bahçesi olduğunu, ters olması ise sahibinin tersliğini temsil ediyor. Eski harflerle yazımında Allah ve lale sözcüklerinde aynı harfler bulunması nedeniyle bu çiçek kutsal sayılırdı. Ayrıca eski harflerle yazılmış lale sözcüğü tersten okunduğunda Osman'ın kutsal alameti olan hilal okunur. Bir başka rivayete göre ters lale ise Mimar Sinan'ın o günlerde hastalanan ve ölen torunu Fatma'yla ilgiliydi. Bazı söylentilere göre, Roma'da, Katolik dünyası 1506'da yapımına başlanıp 1605 yılında tamamlanan Saint Pietro, bugünkü Vatikan'ın merkezi olan kilisenin yapımına başlamıştı. Hristiyan dünyası İslam dünyasına karşı bu yapının kutsiyetini ve bir kalkan olduğunu söylüyordu. Haşmetli bir yapı ve Hristiyanlığın en büyük simgesi olarak bu dinin merkezi, Vatikan'da inşa edilen Sen Pier Kilisesine karşılık yapılmış Selimiye Camii. Selimiye, direkt Hristiyan dünyasına cevaptı. Osmanlılar tarafıından 'kandil bahçesi' adıyla padişahın has bahçelerinden biri olarak kullanılan Küçüksu ve çevresini IV. Murad'ın (1623-1640) çok sevdiği ve buraya 'Gümüş Selvi' adını verdiği bilinir.17. yüzyıldan başlayarak çeşitli kaynaklarda 'Bağçe-i Göksu' adıyla geçen yörede, özellikle 18. yüzyıldan başlayarak yoğun bir yapılaşma izlendi. Sultan I. Mahmud Döneminde (1730-1754) Divittar Mehmed Paşa, padişah için bu hasbahçenin deniz kıyısına iki katlı ahşap bir saray yaptırdı, bu yapı III. Selim (1789-1807) ve II. Mahmud (1808-1839) dönemlerinde de onarılarak kullanıldı. Sultan Abdülmecid döneminde eski ve ahşap yapıyı yıktırılarak yerine bugünkü kasrı yaptırıldı. 1857`de hizmete giren yeni Küçüksu Kasrı'nın mimarı Nikogos Balyan'dı. Bodrumuyla birlikte üç katlı olan kasır, 15x27 m.lik bir alan üzerine yığma tekniğiyle ve kargir olarak yapılmıştı. Bodrum katı kiler, mutfak ve hizmetçilere ayrılmış, diğer katlarsa bir orta mekâna açılan dört oda biçiminde düzenlenmişti. Geleneksel Türk evi plan tipini yansıtan kasır, genellikle dinlenme ve av amaçlı olarak kullanılan bir 'biniş kasrı' niteliğindeydi. Devlete ait diğer saray yapılarının tersine yüksek duvarlarla değil, dört yönde kapısı olan ve döküm tekniğiyle yapılmış zarif demir parmaklıklarla çevriliydi. Küçüksu Kasrı, Dolmabahçe ya da Beylerbeyi sarayları gibi sürekli yaşanmaya yönelik bir amaç taşımadığından dolayı yatak odası gibi mekânlara gereksinim duyulmamış, bugün görülen yatak odalarıysa Cumhuriyet Dönemi'nde devlet ileri gelenlerinin kullanması için düzenlenmişti. Osmanlı, İstanbul'un fethiyle bir cihan imparatorluğuna dönüştü. Bu cihan imparatorluğunun merkezi ise Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u fethinden sonra inşa ettirdiği ve günümüze kadar gelen Topkapı Sarayı'ydı. Padişahlara ev sahipliği yapan ve devletin idare merkezi olan Topkapı Sarayı, sade mimarisinin yanında dünyayı değiştiren siyasi ve sosyal hikâyelerin merkeziydi. Topkapı Sarayı, sultanlarının ikametgâhı, devletin yönetim ve eğitim merkeziydi. Topkapı Sarayı, İstanbul fatihi Sultan II. Mehmed tarafından 1460-1478 tarihleri arasında yaptırıldı. Zaman içerisinde bazı ilavelerin yapıldığı Saray'da, Osmanlı padişahları ve Saray halkı 19. yüzyıl ortalarına kadar ikamet etmişti. 1850'lerin başında mevcut saray 19. yüzyılın devlet protokolü ve merasimlerine ilişkin gereksinimleri karşılamakta yetersiz kaldığı için Boğaz'daki Dolmabahçe Sarayı'na taşındılar. Ancak saltanat hazinesi, Mukaddes Emanetler ve imparatorluk arşivleri Topkapı Sarayı'nda muhafaza edilip, bir baba ocağı olması ve Mukaddes Emanetler'i barındırmasından dolayı burada devlet törenleri yapılmaya devam edilmişti. Topkapı'nın ilk inşa edildiği dönemde, Fatih Sultan Mehmet'in babası Sultan II. Murad'ın yaptırdığı fakat günümüze sadece kalıntıları ulaşan Edirne Sarayı'nın planından olduğu kadar ihtişamından da esinlenildiği bilinir. Birçok padişahın ikamet yeri olan, idari merkez olarak kullanılan Topkapı Sarayı'nın inşasına Fatih Sultan Mehmet zamanında başlanmıştır ve İlk ismi 'yeni saray' anlamına gelen 'Saray-ı Cedîd-i Âmire' olmuştu. Daha sonraları ise İstanbul Kalesi'nin Sarayburnu'ndaki kapılarından birinin ismi olan 'Topkapı', bu ihtişamlı sarayın adına ilham oldu. Topkapı Sarayı temelde Bîrun ve Enderun olmak üzere iki teşkilattan oluşur. Harem, Enderun'un bir bölümüydü. Saray'ın oturum planı, merasimleri, mekânları bu teşkilata göre düzenlenmişti. Topkapı Sarayı; Bâb-ı Hümâyun, Bâbüsselâm ve Bâbüssaâde adlı üç ana kapı, dört avlu, Harem, Hasbahçe (Gülhane) ve bahçelerden oluşur. Topkapı Sarayı, mütevazı bir saraydır; imparatorluğun büyük harcamaları daha çok muhteşem camiler, kışlalar, köprüler, kervansaraylar ve konaklama tesisleri gibi halk için yapılan yapılar için harcanmıştır. Günümüze kadar gelebilmiş saraylar arasında 400 yıllık tarihiyle en eski, 700 bin m² alanı ile de en geniş olanı olan Topkapı Sarayı'nın yapımında barok mimarisi ve Osmanlı mimarisi kullanıldı. Sarayın yapımında emeği geçen usta ellerden biri Mimar Sinan'dı. Mimar Sinan'ın yanı sıra Acem Ali, Davud Ağa ve Sarkis Balyan da sarayı güzelleştiren dokunuşların sahipleri arasında yer alır. Topkapı Sarayı, mimari yapıları, koleksiyonları ve yaklaşık 300.000 arşiv belgesi ile dünyanın en büyük saray-müzelerinden biridir. Doğubayazıt'ın 7 km. güney doğusunda, Eski Beyazıt'a ve ovaya hakim yüksek bir tepenin üzerine kurulmuş, pek çok bölümleri olan komple bir saraydır. Birinci Dünya Savaşına kadar Bayezid Sancağı bu saraydan yönetilmişti. 'Medeniyetler geçidi'' olarak nitelendirilen Ağrı'da yer alan ve Türkiye'de, Topkapı Sarayı'ndan sonra ikinci büyük saray olan kartal yuvası görünümlü İshak Paşa Sarayı, 2 bin rakımlı Doğubayazıt'a hâkim bir tepeye inşa edildi. Sarayın yapımına 1685 yılında Çıldır Atabeklerinden Çolak Abdi Paşa tarafından başlanıldı ama aynı soydan gelen Küçük İshak Paşa zamanında 1784'te yani tam 99 yıl sonra tamamlandı. Ahsıkalı bir mimar tarafından yapılan saray, Karaburun tepesi üzerine terası, iki avlu ile bu avluları çevreleyen çeşitli yapı topluluğundan meydana gelir. Bir saray için gerekli tüm bölümler bulunur. Bunlar; harem, harem odaları, aşevi, hamam, toplantı salonları, eğlence yerleri, mahkeme salonu, cami, çeşitli hizmet odaları, oturma odaları, uşak ve seyis odaları, muhafız koğuşları, cezaevi, erzak depoları, cephanelik, tavlalar, bodrum katlarında çeşitli hizmet odalarıdır. Her odada ocak, dolap yerleri de görülür. Sarayın girişi, savunulması en zor yer olan doğu cephesindedir. Selçuklu sanatının özelliklerini taşıyan İshak Paşa Sarayı, tarih ve sanat tarihi yönünden eşsiz bir değere sahiptir. Taş duvarların içinde görülen boşluklar, sarayın kalorifer tesisatı andıran merkezi ısıtma sistemiyle ısıtıldığını gösterir. Yapımı birçok efsane ve hikâyeye konu olan İshak Paşa Sarayı, Osmanlı döneminde Ağrı'da yapılan en büyük ve en önemli mimari eserdir. Doğubeyazıt'a 5 kilometre uzaklıktaki İshak Paşa Sarayı, dünyanın ilk kalorifer sisteminin de kullanıldığı yer olarak biliniyor. Saray, 116 odası, türbesi, camisi, surları, divan ve harem salonları, iç ve dış avlularıyla kartal yuvasına benzetiliyor. İshak Paşa Sarayı yalnızca Ağrı'nın ve Türkiye'nin değil tüm dünyanın ortak mirası; Osmanlı, Fars ve Selçuklu uygarlıklarına ait mimarisi ile geçmiş ve gelecek arasında köprü kuruyor. Ülkemizde Türklere has saray örnekleri çok az sayıda olup, İshak Paşa Sarayı ve Külliyesi bunlardan bir tanesidir. Sarayın en görkemli yerlerinden birisi de som çelik altın kaplama kapısı. Bu kapı, 1917 Rus ihtilalinde Moskova'ya taşındı ve halen Moskova Müzesi'nde bulunur. Bir kaleyi andıran saray, bir cami, bir hamam, bir fırın ve 366 odadan oluşur. Sarayın taş işçiliği dünyaca ünlüdür. Hindistan'ın Agra şehrinde 17'inci yüzyılda inşa edilen Tac Mahal, İslâm türbe mimarisinin en nadide eserlerinden biridir. Şah Cihan, çok sevdiği eşi vefat edince, onun hatırasını yaşatmak için bir anıt mezar yaptırmak istedi. Sultan dünyanın dört bir yanından birçok mimarın katıldığı bir yarış düzenleyip yarışmada en güzel eseri planlayana eseri yaptıracaktı. Bu yarışta galip gelen dünyanın gelmiş geçmiş en iyi mimarı Sinan'ın öğrencisi, Osmanlı asıllı Muhammed İsa Efendi'ydi. İnşası 22 yıl süren ve bugün dünyanın 7'inci harikası olan bu nadide anıt mezar, bir Osmanlı mimarının elinden çıkmıştı. Ercümend Bânû Begüm kimdir? 1593 yılında doğan Ercümend Bânû Begüm, Cihangir'in vezirlerinden İ'timâdüddevle Mirza Gıyâsüddin'in oğlu Âsaf Han'ın kızıdır. Halası Nurcihan, Cihangir'in hanımıydı. Şah Cihan daha şehzade iken 1021'de (1612) onunla evlenen Ercümend Bânû kocasının tahta çıkması üzerine Mümtaz Mahal unvanını aldı. Tac Mahal, Şah Cihan'ın, büyük bir sevgiyle bağlı olduğu eşi Ercümend Bânû Begüm'ün 17 Zilkade 1040 (17 Haziran 1631) tarihinde genç yaşta vefatının ardından inşa edildi. Yapının inşası sırasında Mimar Muhammed Îsâ Efendi'nin öncülüğündeki heyet tarafından hazırlanan plân ve maketler, Şah Cihan'ın direktifleriyle binaya aksettirildi. 22 yıl sürecek bu nadide anıt mezarın yapımı için inşaata başlandı. Mehmed İsa Efendi'ye Semerkandlı Mimar Muhammed Şerif yardım etti. Ana türbe binası ve külliyenin diğer bölümlerinde bulunan kitâbeler dinî mahiyettedir ve Kur'ân-ı Kerîm'den âyetler ihtiva eder. Bunların arasında en meşhuru, cephelerde yer alan Yâsîn-i Şerif olup, Osmanlı tebaasından olduğu bilinen Hattat Settâr Han tarafından yazıldı. Külliyenin asıl merkezini oluşturan türbe bölümünün de içinde yer aldığı kuzey kısmı çok dikkatli ve itinalı biçimde tertip edilen mimari teşkilâtıyla göz doldurur. Bu kısımda ortaya konan mimari denge ve uyumla ana türbenin teşkilâtı kadar iki yan kısımda bulunan binaların simetrik düzeniyle de mükemmel bir âhenk oluşturulur. Ortada geniş, yanlarda daha küçük üçer kubbeyle örtülü yan binalardan doğudaki kabul salonu ve misafirhane, batıdaki mesciddir. Bu yapıların ortasında bütün ihtişamıyla yükselen ana türbe binası bir kenarı 95 metre olan kare bir kaide üzerinde yer alır. Tac Mahal'in kubbesinin inşası için, yine kubbe üstâdı olarak tanınan Mimar Sinan'ın öğrencilerinden, İstanbullu İsmail Efendi çağrılmıştı. Ana türbe binası ve külliyenin diğer bölümlerinde bulunan kitâbeler dinî mahiyettedir ve Kur'ân-ı Kerîm'den âyetler ihtiva eder. Bunların arasında en meşhuru, cephelerde yer alan Yâsîn-i Şerif olup, Osmanlı tebaasından olduğu bilinen Hattat Settâr Han tarafından yazıldı. Evliya Çelebi, Dolmabahçe Sarayı'nın bugünkü yerinde Yavuz Sultan Selim'in bir köşk yaptırdığını yazar. I. Ahmet zamanında, mekân taşla doldurularak köşk büyütüldü. Sarayın ve yerleşimin adı da buradan gelir.19. yüzyıla gelindiğinde II. Mahmut aynı yerde yeni bir saray inşa ettirdi. Bugünkü yapı ise 1842 yılında I. Abdülmecit tarafından, Karabet Balyan'a inşa ettirildi. Sarayın yapımı 1853 senesine kadar devam etti. Sultan Abdülmecit'in burada ikamet etmesinin yanında resmî işleri de burada görürdü. Sultan Abdülmecit'ten sonra Sultan Abdülaziz de bu sarayda yaşadı. Dolmabahçe Sarayı'nın ana yapıları; Harem, Mabeyn, Saat Kulesi ve Dolmabahçe Camisidir. Sarayda 285 oda ve 46 adet salon, 6 hamam ve 68 tuvalet bulur. Saray 110 bin metrekare alana kuruludur. Mabeyn'deki Taht Salonu'nda Kraliçe Victoria'nın hediyesi olan 36 metrelik kubbeden sarkan dört tonluk ve yedi yüz elli ampullü kristal avize bulunur. Bu Taht Salonu 19 Mart 1877 tarihinde II Abdülhamit'in Osmanlı Meclisi açılışına ev sahipliği de yaptı. Ayrıca Harem'de, Taht Salonu'nun izlenebileceği bir koridor vardır. Harem, törenlerin yapıldığı Mavi Salon, kadınların eğlendiği Pembe Salon, Valide Sultan odaları gibi farklı mekânları barındırır. Sarayın girişinde yer alan otuz metre yüksekliğindeki saat kulesininse 1895 yılında tamamlandığı söylenir. Dolmabahçe Sarayı'nın en görkemli bölümü devlet işlerinin yürütüldüğü Mabeyn kısmıydı. Hiçbir sarayda bulunmayan bir ihtişama ve zenginliğe sahip olan Dolmabahçe Saray'nda iç dizaynda mobilyalar, ipek halılar ve perdeler orijinal olarak günümüze gelen sarayda duvar ve tavan süslemeleri Avrupalı sanatçıların resimleri ve atın süslemeler ile donatılmıştı. Meşhur Hereke halıları birçok yerde kullanıldı.

Tarihe tanıklık eden Osmanlı eserleri

YILDIZ HAMİDİYE CAMİ