Tarihin en soğuk günü: Sarıkamış Harekâtı

📌1877-1878 Türk-Rus Savaşı (93 Harbi) sonucunda Osmanlı Devleti Vilayât-ı Selâse yani Kars, Ardahan ve Batum'u Ruslara teslim etti. Ruslar Erzurum'a kadar olan bölgeyi işgal etti. Sarıkamış hadisesine kadar bu bölge 37 yıldır Rus işgalindeydi. 📌Osmanlı Devleti Ağustos 1914'te başlayan I. Dünya Savaşı'na Rusların 1 Kasım 1914'teki savaş ilanıyla katıldı. Ruslar Doğu Anadolu topraklarında öncü birlikler olarak Ermeni çetelerini kullanıyordu.Gidecekleri bölgelere önceden Ermeni çeteleri gider, köyleri yağmalar, masumları katleder ve Rus birliklerine yol açarlardı. 📌1 Kasım'da savaş ilan eden Ruslar derhal hareket ederek Ağrı, Diyadin, Eleşkirt ve Pasinler'i işgale başladılar. Ermeniler için çok önemli olan ve bölgenin büyük şehri Van da Aralık ayında işgal edilmeye başlandı. Ülkenin doğu toprakları böylesine karanlık tablo çizerken Enver Paşa büyük bir harekata karar verdi. 📌Rusların savaş ilanı ve Ermeni çetelerinin bu faaliyetleri neticesinde Enver Paşa hem işgal altındaki toprakları kurtarmak hem de masum insanların katlini önlemek amacıyla Sarıkamış Harekâtı'na başladı. 📌Dönemin Başkomutan Vekili olan Enver Paşa'nın emriyle başlatılan harekâtta, Kars, Sarıkamış, Ardahan, Batum ve Artvin gibi Doğu illerimizi Rusların elinden geri almak amaçlanmıştı. 📌3. Ordu Kumandanı Hasan İzzet Paşa Sarıkamış Harekâtı'nın kış şartlarında başarısız olacağını savunup bahar aylarında yapılması gerektiğini söylemişti. Enver Paşa hocasının söylediği sözler sonrası 'Eğer hocam olmasaydın seni şurada öldürürdüm' cümlelerini kurdu. Bunun üzerine Hasan İzzet Paşa istifasını verdi. Enver Paşa Hasan İzzet Paşa'nın bu görüşünü önemsememiş, başarının dış görünüş ve elbiseyle değil her askerin kalbindeki yiğitlik ve cesaretle kazanılacağına inanmıştı. 📌Hasan İzzet Paşa'nın yerine Hafız Hakkı Paşa getirildi ve onun yaptığı Sarıkamış'ı kuşatma planını Enver Paşa çok beğendi ve bölgeye gelerek ordunun başına geçerek harekâtı başlattı. 📌Bu harekât öncesinde Enver Paşa kumandasındaki Türk ordusu harekete geçerek 10 Kasım'da Kars'ın güneyindeki Köprüköy bölgesinde Rusları ağır bir yenilgiye uğratarak Artvin, Ardahan ve Oltu'yu kurtardı. 📌1877 yılındaki 93 Harbi'ni kaybeden Osmanlı İmparatorluğu, bu toprakları Ruslara teslim etmek zorunda kalmıştı. Rus ordusu ülkesinin coğrafi özellikleri hasebiyle soğuk kış şartlarına uygun olarak teçhiz edilmiş bir orduydu. Buna karşın Türk ordusunda ekonomik koşullar nedeniyle ağır kış şartlarına uygun teçhizat ve kıyafet yoktu. 📌Askerler harekâtın ilk iki gününde Rus birliklerine karşı zor şartlar altında olmalarına rağmen kahramanca mücadele ettiler. Harekât başladığında askerin morali oldukça yüksekti. Kar yağışı ve yoğun sis görünmeden ilerlemeyi sağlıyordu. 📌Osmanlı Devleti'nin, doğuyu korumakla görevli 3. Ordusu, 7-17 Kasım tarihleri arasında Köprüköy ve Azap muharebelerinde yaptıkları cephe saldırılarıyla, Rusları bir miktar geri püskürterek zafer kazandı. Ancak, Kafkas Cephesi'ndeki kısmi başarı, İstanbul'da olumlu karşılansa da yeterli görülmedi. 📌Rusları yenilgiye uğratacak kesin planlar üzerine çalışılmaya başlandı. Başkomutan Vekili Enver Paşa, geniş bir kuşatma harekâtı ile Rus birliklerini imhaya karar verdi. 📌Enver Paşa 22 Aralık'ta başlayacak kuşatma harekâtı için 19 Aralık'ta genel taarruz emrini yayınladı. Emir şu sözlerle bitiyordu: 'Saadet, şan ve şeref ileride; alçaklık, sefalet ve ölüm geridedir.' 📌İlk iki günü başarıyla geçen taarruz, sonrasında olumsuz hava koşulları nedeniyle seyrini değiştirdi. Kış, 3-4 Ocak 1915 gecesi daha da şiddetlendi. Fırtına ile yağan kar, yolları tıkayıp, çadırları yıktı. Arkasından da dondurucu soğuklar bastırınca, 60 bin Osmanlı askeri donma, dizanteri ve tifo gibi hastalıklardan dolayı hayatını kaybetti. Bu harekâtta Ruslar da 32 bin askerini kaybetti. Enver Paşa'nın ölümünün üzerindeki sis perdesi Türk ordusunu Sarıkamış'ta mağlup eden Ruslar değil iklim şartlarıydı.Türk ordusu Sarıkamış'ta yaşadığı ağır kayıp sonrasında o ana kadar kurtardığı toprakları tekrar bırakmak zorunda kaldı. 📌Kafkas Cephesi'nde tatbik edilen bu büyük harekât, sadece askeri açıdan değil uğranılan kayıplar sebebiyle de mânevî bakımdan kamuoyunda önemli bir yere sahipti. 📌Savaştan sonra İstanbul'a dönen Enver Paşa, uzun bir süre Sarıkamış hakkında herhangi bir haber, bildiri veya yayın yapılmasını engelledi. 📌Büyük bir hüzünle biten bu harekâtın öncesinde Enver Paşa, Türk Tarih Kurumu'nda muhafaza edilen bir vasiyetnâme yazdı. Hükümete hitaben kaleme aldığı 'vasiyetnâme'sinde Sarıkamış harekâtının sebeplerini de açıkladı. Enver Paşa'nın 'Sarıkamış Vasiyetnâmesi'nin günümüz Türkçesi ile tam metni şöyledir: 'Hükûmete: Plânım, Ruslar'a hemen iki misli üstün iki kolordu ile arkalarına düşerek geri çekilmeye mecbur etmek ve bu suretle 11. Kolordu ve Süvari fırkasiyle takip olunan düşmanı karşılayıp tamamiyle mahvetmekti. Dokuzuncu ve Onuncu Kolordu muvaffakiyetle hareketi yaptı. Düşmana taarruz edildi fakat mağlup edilemedi. Şimdi 11. Kolordu ve Süvari fırkasını bekliyorum. Gelir de yetişirse, düşmanı bozacağım. Fakat gelmeden düşman zayıflamış kıt'alarımıza taarruz eder ve taarruzda muvaffak olursa o vakit ordu mahvolmuş demektir. Şimdiye kadar asker ve zabitler hiç kusursuz harbettiler. Her manevrayı yaptılar. Eğer Allah da yardım ederse muvaffakiyet kesindir. Eğer muvaffak olamazsam son neferimle beraber öleceğim. Bu halde vasiyetim: Ben vazifemi yaptığımı sanıyorum ve öyle ölüyorum. Düşmana sonuna kadar karşı koyunuz. Herhalde sonunda muvaffak olacağız. Ben hareketime pişman olmadan kalben müsterîh olarak ölüyorum. Yaşasın dinim, vatanım, padişahım. Eğer geride kalanlarıma yardım etmek isterseniz: Eşim Sultan Efendi Hazretleri'nin ödeneği kâfi değildir. Kendisinin rahatça yaşaması için hiç olmazsa başkumandanlık ödeneğimin onun ödeneğine ilâvesi ve annemle babamın refahının sağlanması ile ilâhî rahmete mazhar olmam için birkaç hayır yapılmasını rica eder, yükselmesine çalışmaktan başka bir maksat beslemediğim din ve milletime dua eder, tanıyanlara selâm ederim. Yaşasın Müslümanlık, Osmanlılık ve Osmanlıların Padişahı Sultan Mehmed Han. Enver. Servet nâmına birşeyim yoktur. Maamafih ne varsa refikam Sultan Efendi Hazretleri'ne bırakıyorum.' Enver Paşa'nın torunu Osman Mayapetek ise Harekâtı şu şekilde değerlendirdi: 'Şayet komutanlar Enver Paşa'nın emirlerini yerine getirseydi Sarıkamış zaferle biterdi. 10.Kolordu Hafız Hakkı Bey komutasında Bardız'a gitmesi gerekirken, Rus birliklerinin peşine takılıp Koşur istikametine yöneldi (30. ve 31.Tümenler). Yalnız 32.Tümen Bardız'a ilerledi. Bu hata Hafız Hakkı'nın, 'zafer kazanma' ihtirası ile yolu 75 kilometre uzattığı yetmezmiş gibi, Allahuekber Dağlarını geçmeye mecbur kalmış; fırtına ve tipiye yakalanıp çok büyük zayiat vermiştir ve zamanında Sarıkamış'a intikal etmemiştir. 9.Kolordu ise 3.Ordu ile 24 Aralık'ta Bardız'da birleşir. Cephe arasındaki Rus birliklerine taarruz etmek için Kötek yönüne gidip ve Rus ihtiyat kuvvetleriyle taarruz edip Sarıkamış'a iltihak etmesi gerekiyordu. Maalesef yine evdeki hesap çarşıya uymamıştır. Bu sapmanın başlıca sebebi Hafız Hakkı Paşa'nın (10.Kolordu) 25 Aralık tarihinde Sarıkamış'ta olacağı varsayımı tamamen ile Enver Paşa'nın 10.Kolordu yalnız kalmasın diye yönünü Kötek'ten, Sarıkamış'a çevirmesi olmuştur. Netice olarak 10.Kolordu büyük zayiatla bitkin bir şekilde ancak 29 Aralık'ta Sarıkamış'a gelebilmiştir.' 📝18 Aralık 1914: 'Artık hamdolsun ileri gidiyoruz... (Vazifemiz) Rus ordusunu mahvetmektir... Biz kazanırsak başımız dik olarak 30-40 sene içinde göstereceğimiz faaliyet ile bütün şarkı sefaletten kurtaracağız. Biz batarsak yüz milyonlarca zeki, masum şarklılar, Türkler, İslamlar uzun esaret ve sefalet devirleri geçirmeye mahkum olacaklardır. Allah adildir, maksadımız pek büyüktür, azmimiz meziddir.' (Murat Bardakçı, Hafız Hakkı Paşa'nın Sarıkamış Günlüğü.s. 91) 📝28 Aralık 1914: 'Tam yayla üstünde keskin bir rüzgar ve arkasından şiddetli bir tipi başladı. Bu andan itibaren göz gözü görmez oldu. Kimsenin kimseye yardım etmesi ve hatta söz söylemesi, sesini duyurması olanağı kalmadı... Hala gözümün önündedir. Yol kenarında karların içine çömelmiş bir er bir yığın karı kollarıyla kucaklamış, titreyerek, çığlık atarak dişleriyle kemiriyor, tırnaklarıyla kazıyordu. Kaldırıp yola götürmek istedim. Er önceki hareketini, çığlığını, dişleriyle, tırnaklarıyla çabalamasını hiç bozmadı ve beni hiç görmedi. Zavallı cinnet geçiriyordu.' (Şerif Köprülü, Sarıkamış, s. 238). 📝29 Aralık 1914: 'Rus topçusunun bıkıp usanmadan ormanın içine savurup durduğu obüslerden biri çok yakınımıza düştü, büyük bir gürültüyle infilak etti. Bir şarapnel parçasıyla bir nefer bacağından yaralandı. Hemen koştum, neferin yarasını sardım, fakat kafi gelmedi... O sırada (Hafız) Hakkı Bey'i gördüm, bir Alman zabitiyle beraber tesadüfen yanımdan geçiyordu... 'Birazdan Sarıkamış'ı alırız, en yakın yer orası, oraya gönderirsiniz' dedi. Ben karşılık vermedim ama Alman zabit - galiba Binbaşı Lange Bey'di- Hakkı Bey'e Fransızca hitap ederek; 'Harbi kaybettik fakat yenilmedik' diyordu. (Mehmet Ali Kuntman, Tabur Tabibi Derviş Bey'in Hatıraları, s.151) 📝30 Aralık 1914: 'Ne feci manzara! Şehitler o uğursuz siperlerin önünde, her biri bir vaziyette yatıyorlar. Yattıkları dereyi, güneşin hafif ışığı aydınlatıyor. Birçoğunun yüzleri Kafkas dağlarına karşı, gözleri açık, al kanlar içinde Kafkas'a selamlar gönderiyorlar zannolunur. Ağlıyorum. Hepsinin yerine ağlıyorum.' (Ali Rıza Eti, Bir Onbaşının Doğu Cephesi Günlüğü, S. 112-114).

Tarihin en soğuk günü: Sarıkamış Harekâtı

RUS İŞGALİNE KARŞI BAŞLAYAN HAREKÂT