Tarihteki ilk saatler nasıl çalışıyordu?

'İki nimet vardır ki, insanların çoğu onları değerlendirme hususunda aldanmıştır: Sağlık ve boş zaman.' Hâdis-i Şerif, Buhârî İlk güneş saatinin icadından bu yana, insanoğlu daima zamanı ölçmek ve kaydetmek istedi. Günümüzde, hem kullandığımız her cihazın içine entegre edilen sessiz dijital saatler, hem de tik tak diye ses çıkaran analog saatler kullanabiliyoruz. Oysa bu saatlerin ataları olan klepsydralar ve su saatlerinden çıkan yegâne ses, su damlamasıydı. Alt kısmındaki borudan akan suyun miktarını ölçen çizgilere sahip basit bir vazodan ibaret olan klepsydra saatleri, MÖ 1500 yılından önce Mısır'da kullanılıyordu. Diğer kadim bir su saati, gatika-yantra, dibinde küçük bir delik bulunan yarımküre şeklinde, genellikle bakır ya da Hindistan cevizinden yapılan küçük bir kâseden ibaretti. Büyük bir su kazanında yüzdürülen kâse yavaş yavaş dolarak suya batıyor; kâsenin dibe ulaştığında çıkardığı sesi duyan muvakkit, kâseyi ilk konumuna getirerek saati yeniden kuruyordu. Budist ve Hindu tapınaklarında çok yaygın kullanılan bu düzenek, sonraki dönemlerde Hindistan'daki Müslüman camilerinde de yaygınlaşmıştır. Zaman konusunda asıl hikâye, 13'üncü yüzyılda kullanılan su saatleri ve El Cezerî adındaki Diyarbakırlı dâhiyle başlıyor. Dindar bir Müslüman ve son derece becerikli bir mühendis olan El Cezerî, otomatik makine mefhumunun ilk tohumlarını attı. El Cezerî, Eski Yunanlı ve Hintlilerin bilimsel buluşları ile makine tarihi başta olmak üzere eski medeniyetlerden ilham aldı. Tüm çağdaşları gibi, El Cezerî de ünlü Arap atasözünden etkilenmiştir: 'Zaman kılıç gibidir, kılıçla kesmesini bilmeyen kılıçla kesilir!' 1206 yılına gelindiğinde El Cezerî, Diyarbakır'da Artuklu sultanlarının hizmetinde olduğu bu dönemde, her şekil ve ebatta saatler yapmış bulunuyordu. Dönemin sultanı Selahaddin Eyyubi'nin oğlu olan Nasîrüddîn, El Cezerî'ye şöyle demişti: 'Vakit ve emek sarf ederek eşi benzeri görülmemiş makineler vücuda getirdin. İsterim ki bu eserlere harcadığın vakit ve emek zayi olmasın. Bunun için senden isteğim şudur ki, benim için, ayrı ayrı icat ettiğin her şeyi bir araya getiren ve seçtiğin icatlarını resimlendiren bir kitap derleyesin.' Artuklu hükümdarının bu isteğinin meyvesi, Olağanüstü Mekanik Araçların Bilgisi Hakkında Kitap adlı eser oldu. Su saatleri dâhil olmak üzere, altı ayrı kategori altında elli kadar mekanik aletin tarif edildiği bu kitap, farklı alanlarda çalışan mühendisler için paha biçilmez bir kaynak haline geldi. 'Asra (zamana) yemin olsun ki, insan mutlaka ziyandadır. Ancak iman edenler, salih amel işleyenler, birbirlerine hakkı tavsiye edenler ve birbirlerine sabrı tavsiye edenler bunun dışındadır.' Asr, 103 Müslümanlar olarak, yüzyıllardır hayatımızı düzenlemek ibadetlerimizin vaktini belirlemek için saate ihtiyaç duyuyoruz. El Cezerî de aynı kaygıyla Müslüman saatçilik geleneğine tutunuyordu. Bu geleneğin mensupları, zamanın hiçbir suretle durdurulamayacağını, onu her an kaybettiğimizi, bu yüzden onu iyi değerlendirip hayırlı işler yaparak geçirmek gerektiğini biliyorlardı. Ayrıca Müslümanlar, her gün doğru saatlerde ibadet edebilmek için zamanı bilmek durumundaydılar. Ezanın vaktinde okunabilmesi için camilerde saatin bilinmesi şarttı. Ayrıca Ramazan orucunun ne zaman tutulacağı, bayramların ne zaman kutlanacağı, Hacca ne zaman gidileceği gibi önemli olaylar için de zamanın bilinmesi gerekiyordu. Tüm bu ihtiyaçlar, Selahaddin Eyyubi'nin oğlunun bahsettiği 'eşsiz makinelerin' arasına Filli Su Saati'nin de katılmasına vesile oldu. Zamanı göstermesinin yanı sıra, statü, azamet ve zenginlik simgesi olan bu ihtişamlı saat, hareketli figürleriyle zamanı bildiren ilk robotik ve otomat uygulamalarını barındırmaktadır. Fikriyat

Tarihteki ilk saatler nasıl çalışıyordu?

"İKİ NİMET VARDIR Kİ..."