Siyonizmin başkenti Tel Aviv nasıl kuruldu?

➡ 19. yüzyılın sonlarında ortaya çıkan Siyonizm siyasi hareketi, Yahudilerin Filistin'e göç ederek yerleşmesini hedefledi. Bu amaç doğrultusunda yapılan çalışmaların, teorik temellendirmelerinin yapılmasının ardından Theodor Herzl önderliğinde 1897 yılında İsviçre'nin Basel kentinde hareket, kurumsallaştı. Ahd-i Atik'te krallığın merkezi ilan edilen Kudüs şehri için kullanılan Siyon ifadesi, bu harekete ismini verdi. Siyonizm ismi ilk olarak, milliyetçi Yahudi öğrenci hareketinin kurucusu olan Nathan Birnbaum tarafından kullanıldı. Theodor Herzl: Siyonizm siyasi hareketinin kurucusu. ➡ Yahudilerin Filistin'de bağımsız bir devlet kurması motivasyonunun Fransız İhtilali ile tetiklendiğini söylemek yanlış olmaz. Dolayısıyla Tel Aviv'in kuruluşunu anlatırken, Fransız İhtilali'ne değinmek gerekir. 18. yüzyılın son çeyreğinde ortaya çıkan Fransız İhtilali, başta Avrupa olmak üzere tüm dünyada çeşitli reformlara yol açtı. Kişinin dinine, diline, ırkına bakılmaksızın mahkemede her vatandaşın eşit sayılması gibi azınlıklara siyasi ve idari anlamda birçok hak tanındı. Bu bağlamda Yahudiler de ikamet ettikleri bölgelerde elde ettikleri yeni hak ve özgürlükler ile yaşamlarını devam ettirdi, bulundukları toplumlara uyum sağladı. ➡ Ancak madalyonun diğer yüzünde milliyetçilik akımı vardı. Bu akım etkisiyle azınlık konumundaki hemen her toplum ayaklanma ve isyan başlatmış, bağımsızlıklarını kazanmayı hedeflemişlerdi. Bir araya gelerek bağımsız bir şekilde yaşama motivasyonuyla beslenen Yahudi milliyetçiliği de böylece baş göstermiş oldu. KUDÜS'TE DOKUNULAMAYAN MERDİVENİN HİKAYESİ ➡ 19. yüzyılın başlarında bilhassa Doğu Avrupa ve Rusya'da düşmanlığa varan ciddi bir Yahudi karşıtlığı görüldü. Fransız İhtilali'nin tetiklediği Yahudi milliyetçiliğinin yanı sıra, baskı ve çatışmalar da Yahudileri devlet kurma fikrine itti. Bağımsız devlet kurma fikrine yönelik olarak siyon severler anlamına gelen Hibbat Siyon grubu kuruldu. Yahudilerin Filistin'e yerleşmesi amacı etrafında şekillenen grubun siyonizme ön ayak olduğunu söylemek mümkündür. Hibbat Siyon, henüz Siyonizm kurulmamışken dağınık halde bulunan Yahudilerin baskıdan kaçmak için özellikle Batı'ya ve Amerika'ya göçlerini sağladı. Bu göçler daha sonra sistemli bir şekilde gerçekleşen aliyahlar için örnek hükmündedir. Aliyah: Yahudilerin 1882-1938 yılları arasında Filistin'e yaptıkları göçlere verilen isim. MESCİD-İ AKSA'NIN İÇERİSİNDE YER ALAN YAPILAR ➡ 1890'lı yıllara gelindiğinde Hibbat Siyon grubu, Avrupa ve gerek duyduğu daha birçok ülkede çalışmalarına yoğunluk kazandırdı. Filistin'de kurulması planlanan Yahudi devleti fikri, Yahudiler arasında iyiden iyiye benimsendi ve yaygınlaştı. ➡ Bu zaman diliminde siyonizmin kurucusu olarak bilinen Theodor Herzl adı da duyulmaya başladı. Herzl, zaten var olan bir fikri ele aldı ve sistematiğini kurdu. İlerleyen yıllarda Yahudi Devleti isimli bir kitap yazdı. Böylece Siyonizm siyasi hareketinin kuruluşunda bir adım daha atıldı ancak hareket henüz teşkilatlanmamıştı. FİLİSTİN SİNEMASININ TARİHİ ➡ Siyonist Hareketinin teşkilatlanması 1897 yılında, 29-31 Ağustos tarihleri arasında İsviçre'de düzenlenen 1. Siyonist Kongresi'nde gerçekleşti. Siyonizm artık Dünya Siyonist Teşkilatı adı altında çalışmalarına devam edecekti. Bu kongrenin önemine Herzl, şu şekilde dikkat çekti; 'Ben Basel'de Yahudi devletini tesis ettim. Bunu bugün yüksek sesle söylesem bütün dünyada bir kahkaha tufanı kopar. Fakat bundan beş sene, belki elli sene sonra muhakkak herkes bunun böyle olduğunu anlayacaktır.' (Vital, The Origins of Zionism, s. 396) İSRAİL'İN YOK ETTİĞİ TARİH: MEGARİBE ➡ İlki gerçekleştirilen Siyonist Kongresi'nde dünyanın hemen her yerinde dağınık halde bulunan Yahudileri ilgilendiren birçok karar alındı. Filistin'de Yahudilerin güven içinde yaşayacakları bir yurt fikri uğruna her şeyi göze aldıklarının mesajı verildi. ➡ Bu doğrultuda alınan kararların başında, göç eden Yahudilerin kutsal topraklarda yerleşimlerinin sağlanması geliyordu. Bununla birlikte Yahudilerin örgütlenmesi, millet şuurunun aşılanması için yapılacak çalışmaların önemine dikkat çekildi. Ancak tüm bu kararlar yalnızca Yahudileri ilgilendirmiyordu. Başta Filistin'e hâkim olan Osmanlı Devleti olmak üzere birçok ülke, yaşanan gelişmeleri yakından takip ediyordu. SİYONİZMİN KANLI ORTAĞI ➡ Siyonizmin kuruluşuyla sonuçlanan bu süreçte kararlar alınırken, Osmanlı Devleti hala Filistin'i elinde bulunduruyordu. Dolayısıyla kongre sonrasında teşkilatın uzlaşmak istediği ilk devlet Osmanlı oldu. O zamanlar tahtta oturan 2. Abdülhamid Han'a Siyonistler tarafından iki sefer farklı tekliflerle gidildi. ➡ İlk olarak Yahudiler Filistin'i satın almayı önerdiler ancak buna Osmanlı hükümeti tarafından şiddetle karşı çıkıldı. Bunun üzerine Osmanlı'nın borçlarının konsolidasyonunu üstlenmek isteyen Yahudiler, bu girişimlerinden de bir sonuç alamadı. 2. Abdülhamid Han: Osmanlı imparatorluğu'nun 34. padişahı. ➡ 2. Abdülhamid bu Yahudi yapılanmasına engel olmak amacıyla çeşitli yöntemler geliştirdi. Baskıdan kaçan Yahudilerin Filistin toprakları dışında Osmanlı'nın herhangi bir yerinde konaklayabileceklerini ancak toprak satın alamayacaklarını bildirdi. Yine Kudüs'ü Hac maksadıyla ziyaret edecek Yahudilere kırmızı tezkere adı verilen geçici izin belgesi verilmesi yönünde karar alındı. ➡ Takvimler 24 Temmuz 1908'i gösterdiğinde Osmanlı Devleti'nde 2. Meşrutiyet ilan edildi. Bunu takip eden süreçte kırmızı tezkere uygulaması kaldırıldı ve Yahudilerin Filistin'den toprak alımıyla ilgili kısıtlamalara son verildi. Bu serbestliğin çok uluslu yapıya sahip Osmanlı için büyük bir soruna yol açacağından endişe duyularak ilerleyen günlerde yeniden birtakım kısıtlamalara gidildi. 2. Meşrutiyet: Osmanlı Anayasası'nın 30 yıl askıda kaldıktan sonra yeniden ilan edilmesiyle başlayan dönem. İŞGALCİ İSRAİL'İN KUDÜS POLİTİKASI ➡ Yükselmek, yukarı çıkmak anlamlarına gelen aliyah ifadesi, Yahudilerin ülke kurmak amacıyla Filistin'e yaptığı göçler için kullanılır. 1882 ve 1938 yılları arasında 5 ayrı dalgadan oluşur. Bunların en önemlisi 1904-1914 yıllarını kapsayan İkinci Aliyah'tır, çünkü Tel Aviv'in temellerinin atıldığı yıl bu döneme tekabül eder. ➡ 1897'de gerçekleşen Siyonist Kongresi'nden yaklaşık 15 yıl önce başlayan aliyahlar Filistin işgalinin bilinenden daha eskilere gittiğini gösterir. Filistin Direniş Edebiyatı ➡ İkinci aliyahın etkisiyle Yemenli Yahudiler başta olmak üzere Avrupa ve dünyanın birçok yerinden akın akın Filistin topraklarına göç edildi. Bu göçlerin temelinde dini inanç olduğu kadar siyasi motivasyonun varlığından söz etmek de mümkündür. Göçmen Yahudi aileler çoğunlukla Osmanlı'nın en gözde liman kentlerinden biri olan Yafa'yı tercih ettiler. ➡ Burada hedeflenen Yahudi şehrini resmi yollarla inşa etmek ve gerekli fonu sağlamak amacıyla bir dernek kuruldu. Maddi harcamalar için siyonizmin önde gelen liderlerinden Arthur Luppin, Yahudi Ulusal Fonu'na borçlandı. Böylece modern bir Yahudi şehri kurmak için önemli gelişmeler kaydedilmiş oldu. Siyonizmin kanlı ortağı: Evanjelizm ➡ 11 Nisan 1909 tarihinde Yafa kentinde 66 Yahudi aile bir araya geldi. Kurulacak şehir için hangi ailenin nerede oturacağının belirlenmesi gerekiyordu. Akiva Arye Weiss isimli Siyonist mimar ve şehir plancısı en adil yöntemin kura olduğunu iddia etti. Üzerine numaralar yazdıkları deniz kabuklarını her aileden bir temsilcinin seçmesi suretiyle bölge aileler arasında paylaştırıldı. Bu inşaatlarda Akiva Arye Weiss'in planı doğrultusunda her aile, kura sonuçlarına razı olarak evlerini inşa etti. Bu tarihten yaklaşık 2 ay sonra Abdülhamid tahttan indirildi. Belgeler ışığında Kudüs ➡ Ilk zamanlarda kooperatif evler, geniş mahalle anlamına gelen Ahuzat Bayit denildi. Ahuzat Bayit çok kısa süre kullanılan bir isim oldu. 1910 yılına gelindiğinde 21 Mayıs'ta Menachem Shenkin'in önerisiyle bu isim Bahar Tepesi anlamına gelen Tel Aviv olarak revize edildi. ➡ Zaman içinde iyiden iyiye büyüyen Tel Aviv, 1914 yılında 60.000 civarında Yahudi nüfusuna sahipti. 1948 yılında İsrail'in bağımsızlığını ilan etmesiyle bu yapılanmanın başkentinin Tel Aviv olduğu söylendi. 2 yıl sonra yani 1950'de Yafa ve Tel Aviv birbirinden ayrı iki şehir haline geldi. İsrail'in kuruluşunun arka planı