Tophane Çeşmesi hakkında 7 bilinmeyen detay

Galata'dan Dolmabahçe'ye giden caddenin Boğazkesen'den denize doğru inen yolu amuden (dik olarak, dikine) kestiği noktada abidevi bir çeşme yükselir. Bu, Birinci Mahmut tarafından 1732'de kendi namına yaptırılmış bulunan Tophane çeşmesidir ve milli abidelerimizden birçoğu gibi banisinin ismi ile değil, kâin bulunduğu semtin adı ile yâd edilmektedir. Tophane Çeşmesi, İstanbul çeşmelerinin en yükseği ve en büyüklerinden biridir. En son 2006 yılında restore edilen bu çeşme, kitabesinden duvar süslemelerine, kabartmalar ve oymalarla bezeli saçaklarına kadar her ayrıntısı ile eşsiz bir anıt gibidir. Tophane Çeşmesi İstanbul'un Tophane Meydanı'nda yer alan Sultan I. Mahmut tarafından 1732 yılında yaptırılmış, bir meydan çeşmesidir. İstanbul'un üçüncü büyük çeşmesidir ve şehirdeki en yüksek duvarlı çeşmedir. Tarih kitabesi şair Nafihi'ye aittir. Tophane Çeşmesi, Beyoğlu'na bağlı Tophane semtinde, Meclis-i Mebusan ve Kılıç Ali Paşa caddeleri arasında yer alır. I. Mahmut tarafından, Taksim Suyu Tesisleri'nin bitiminden sonra, 1732 yılında yaptırılmış bir meydan çeşmesidir. I. Mahmut Han Çeşmesi adıyla da bilinen çeşme, İstanbul'un üçüncü büyük ve en yüksek duvarlı çeşmesidir. İstanbul'un üçüncü büyük meydan çeşmesi olan Tophane çeşmesi, tarihi surların dışında kalan çeşmelerin en güzellerinden biridir. Güneyden Kılıç Ali Paşa, kuzeyden Nusretiye camileriyle, batıdan Tophane atölyeleri ve doğudan rıhtım ile çevrili olan Tophane Meydanı'nda, 1732 yılında 1. Mahmut tarafından yaptırılan çeşme, '1. Mahmut Han Çeşmesi' olarak da bilinir. Türk rokokosu tarzında inşa edilen çeşmenin mimarı, Mehmet Ağa'dır. Şehrin en yüksek duvarlı çeşmesinin dört yanı da mimari olarak aynıdır. Çeşmenin tarih kitabesi, şair Nafihi'ye aittir. Kitabe, Yahya Fahreddin (ö.1756 ) tarafından celî sülüsle yazılmıştır, üstte de Sultan I. Mahmud'un tuğrası mevcuttur. Tophane Çeşmesi bir geçiş dönemi eseridir. Öyle ki; 1700'lerin başında meydanlara geniş saçaklı anıtsal çeşmeler yaptırılmış, klasik üsluptan Batı üslubuna ince bir geçiş yaşanmıştır. Bitki motifleri ile bezenmiş olan çeşmenin taş süslemelerinde saksı içindeki meyve ağaçları, vazoda çiçek görüntüleri vardır. Motifler sanki bir inci dizi gibi sıralanmışlardır ve bunlar birbirlerinden farklı kompozisyonlarda birer natürmorttur. Çeşme Gümrük Emini Ahmed Ağa'ya 76.000 kuruş 84 akçeye yaptırılan Tophane Çeşmesi'nin 1700'lü yıllarda geniş saçaklı, kubbe örtülü, 8 musluklu bir çeşme olduğu eski İstanbul gravürlerinde açıkça görülür. Mimar Mehmet Ağa'nın eseri olan çeşme, zamanla kıyının doldurulmasıyla denizden uzakta kalmıştır. Kıyının doldurulmasıyla denizden içeride kalan çeşme, eskiden Tophane İskelesi'nin bulunduğu meydanda yer almaktaymış. Tophane çeşmesi tarihi süreç içerisinde çeşitli tadilatlar ve onarımlar görmüştür. Bunların sayısı ise üçtür. İlki 1837 yılında gerçekleşmiş; çeşmenin üst örtüsü tamamen değişmiş, teras çatı yapılmıştır. Çeşme, 1956-1957 yıllarında ise, kentsel dönüşüm müdahaleleri kapsamında, İstanbul Sular İdaresince restore edilmiştir. Son olarak çeşme, 2006 yılında restore edilmiştir. Bu yenileme çalışmalarında çeşmenin bezemeleri, 40 metrekarelik 23 ayar altın varakla zenginleştirilmiş, tarihi gravürlere sadık kalınarak saçak ile kubbe yeniden yapılmış ve çeşmeye yeniden su verilmiştir. Döneminin mimari sentezini ve bezemesini özgün halde günümüze taşıyan Tophane Çeşmesi, Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün mülkiyetindedir. Çeşme gövdesinin üst kısmını çepçevre dolaşan ve her cepheye beşer mısralık ikişer satır halinde tertip edilen celî sülüsle yazılmış kırk mısralık bir tarih kasidesi vardır ki şimdiye kadar tam ve doğru olarak hiçbir yerde neşredilmemiştir. Tophane çeşmesinin ikinci kitabesi köşe pahları üzerine dörder mısralık birer kıt'a halinde hürde talikle yazılmış olan ve şair Rahmî'ye ait bulunan on altı mısralık bir tarih kasidesidir. Tophane çeşmesinde mevcut bulunan üçüncü kitabe her cephede ikişer tane bulunan hücrelerin üzerine birer beyt halinde tertip edilmiş ve ikinci kitabeden daha küçük bir talik ile yazılmış on altı mısralık bir tarih kasidesidir. Kasidenin nâzımı Hanîf İbrahim Efendi'dir. Çeşmenin inşasında birçok fen ve sanat erbabı çalışmıştır. Duvarlar ile kaplamaları ve çatısı devrin hassa ser mimarı Mehmet Ağa'nın nezareti altında inşa edilmiştir. Yalnız inşaat tekniği bakımından değil; mimarî, mermertraşlık, ahşap yontma, hat ve şiir sanatları bakımından da oldukça zengin abidelerimizden biridir. Bidayette (başlangıçta) kurşun kaplı bir kubbe ve kubbenin üzengisi ile hem-seviye ve çeşme cephesinden dört metre kadar çıkıntılı saçaklarla teşkil edilmiş bulunan çeşme sakfının, sonradan, etrafı demir parmaklıklarla çevrili bir teras şekline konulduğu anlaşılmış bulunduğu için çeşmenin gövdesi ile mütenasip olmayan bu muhdes teras bu kerre (bir defa) kaldırılıp kubbe ve saçak yeniden meydana getirilmiştir. Saçak, evvelce, devrin inşa teamüllerine göre, kurşun kaplamanın yüküne ve dış tesirlere karşı şöyle böyle mukavemet eden ahşap bir iskelet ile teşkil edilmiş olmak gerektiği halde, bu kerre yapının diğer kısımları ile aynı mukavemet derecesinde olmak üzere betonarmeden yapılıp üstü kurşunla örtülmüştür. (Kaynak: Z Dergisi, İstanbul Belediyesi Sular İdaresi yayınları)