Türkiye’nin yarım kalan hikayesi: Devrim otomobili

Devrim'in yolculuğu bundan tam 59 yıl önce bugün başladı. 16 Haziran 1961 günü, ilk yerli otomobil için çalışmalara başlandı. Ancak, Cumhuriyet'in kuruluş yıl dönümünde (29 Ekim 1961) gerçekleştirilen sürüş testinde 'Devrim Arabası' önce tekledi, sonra da yolda kaldı. Devrim'in hikâyesi bu şekilde sona ererken, Türkiye'nin ilk yerli otomobil projesi rafa kaldırıldı ve üretimde yer alan mühendislere yönelik bir kampanya başlatıldı. Ne yazık ki Türkiye'nin gelişmesini, kendi ayakları üzerinde durmasını istemeyenler bugün olduğu gibi dünde de vardı. 1961 ve 129… Rakamlar ve resimler kuşkusuz bir şeye işaret. Onlar belki bilginin, belki tecrübenin ilk adımı. Yine de tek başına anlatamazlar öyküyü. Derdi, tasayı yani ne demek istediklerini ancak ve ancak kelimelerle buluştuğunda verebilirler. Güzel ve bir o kadar da dertli bir öykü bu… Derdi memleket, derdi Türkiye olanların öyküsü. İnancın, sabrın, azmin öyküsü… Azıcık bir destekle bile nelerin başarılabileceğinin kanıtlandığı bir öykü! 16 Haziran 1961 günü Devlet Demiryolları Fabrikaları ve Cer Dairelerinin yönetici ve mühendislerinden 20 kadarı Ankara' da bir toplantıya çağrıldı. Toplantıya başkanlık eden Genel Müdür Yardımcısı Emin Bozoğlu, Ulaştırma Bakanlığından alınan bir yazıyı okudu. Yazıda 'Ordunun cadde binek ihtiyacını karşılayacak bir otomobil tipinin geliştirilmesi' görevinin TCDD İşletmesine verildiği belirtiliyordu. Verilen müddet 29 Ekim 1961, yani tanınan süre 4,5 aydı. Bu süre içinde bu çapta bir geliştirme çalışması yapılabilir miydi? Bırakınız geliştirmeyi, hiçten yola çıkarak, çalışabilecek bir otomobil yapılabilir, böyle bir mucize gerçekleştirilebilir miydi? Toplantıda söz alanların çoğu böyle bir projede seve seve çalışmaya hazır olduklarını, fakat böylesine kısa bir sürede sonuç alınabileceğini sanmadıklarını dile getirmeye çalışmış, bir kısmı da hayır demişlerdi. Tüm ülkede ise üniversitesinden, basınına, bir avuç sanayicisinden, politikacısına, sesini duyurabilen herkes Türkiye'de ne otomobil, ne de motor yapılabileceğine inanıyor; özel sohbetlerde, röportajlarda, hatta film gösterili konferanslarda bu görüş vurgulanıyordu. Fakat bu inanılmaz durum gerçekleşti ve 29 Ekim 1961 sabahı Türkiye' de yapılan bir otomobil, kaportası pürüzsüz olmasa da, kendi tekerlekleri üzerinde ve yine Türkiye' de yapılan kendi motorunun gücüyle Büyük Millet Meclisi binasının önüne götürülerek Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'e sunulabiliyordu. Türkiye'nin otomobil serüveni, Tophane rıhtımında Ford'a ait ilk montaj fabrikasının kurulması ile başladı. Ancak fabrika ekonomik buhran sebebi ile çok az üretim yapabildi ve ardından kapatıldı. 1952'de Tuzla'da jeep montajı için fabrika kuruldu. Daha sonra askeriyeye devredilen fabrika 2006 yılında kapatıldı. 1955 TOE kamyon üretimi için İngiliz Triumph ile iş birliğine gitti. Bu iş neticesinde kurulan fabrikada Zafer modeli kamyon üretilecekti; ancak bu hiçbir zaman gerçekleşmedi. Ve 1961… Devrim isimli yerli otomobil projesi başlatıldı. Proje 135 günde tasarlandı ve yerli otomobil üretildi. 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı töreni esnasında Cemal Gürsel'i taşıyan otomobil protokol gereği benzin konulmadığı için yolda kaldı. Böyle bir tuzak kuran ithalat odakları Devrim'i linçe tabi tutarak üretimin önüne geçti. 1961 yılında başladı her şey. O parlak fikir o gün ilk genç bilim adamı, Profesör Doktor Necmettin Erbakan'dan geldi. İlk iş, yüzde yüz yerli bir motor üretimiydi… Erbakan'ın imzasıyla, 1956 yılında kurulan Gümüş Motor Fabrikası'nda üretilecekti. İlk adım tamamdı. Genç bilim adamı, Gümüş Motor'un yerli araba üretmesini istiyordu. Sene 1961. Cemal Gürsel cuntası işbaşındaydı ve Menderes'in idamının üzerinden henüz çok kısa süre geçmişti. Çeşitli firmalarda çalışan 23 tecrübeli Türk mühendisi, kendilerine gönderilen ayrı ayrı mektuplarla 'mühim bir konuyu istişare etmek üzere' Ulaştırma Bakanlığı'na davet edildiler. Mühendislerin bazıları yurt dışında görev yapmaktaydı; ancak mesajı alan herkes 'devletin isteği başımız üstüne' diyerek işini gücünü bırakıp Ankara'ya geldiler. Erbakan, 1960 yılında, Ankara'da yapılan sanayi kongresinde konuştu. O gün, İstanbul Teknik Üniversitesi Motor Kürsüsü öğretim üyesiydi ve olur, dedi. Dönemin askerlerden oluşan darbeci iktidarı, Erbakan'ın ortaya attığı fikirden hareketle,16 Haziran 1961'de Devlet Demiryolları Fabrikaları ve CER Dairelerinin yönetici ve mühendislerinden 20'sini toplantıya çağırdı. Davetin amacı o gün 'Türkler araba yapamaz' fikrini ortadan kaldırmaktı. Kalburüstü işadamları, dönemin kudretli köşe yazarları ve işini bilen gedikli bürokratlar da o davette yerini aldı. Memleket sorunları tartışılıyordu. Herkes bir şey söylüyor ama bir adım yol alınamıyordu. Yazık ki, 'biz yapamayız' diyenler çoğunluktaydı. Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel söz aldı, 'Yaparız' dedi. Emir verdi bir ekip kuruldu. Cumhuriyet Bayramı'na yetişecek şekilde, ilk yerli otomobil hazır olacaktı. Mühendisler, Profesör Doktor Necmettin Erbakan ve Devlet Demir Yolları Genel Müdür Yardımcısı Emin Bozoğlu öncülüğünde, Eskişehir'de kendilerine tahsis edilen bir atölyede çalışmalara başladı. 129 günde sıfırdan yepyeni bir otomobil üretmek hayal gibiydi. Basit bir vinç ve küçük el aletleri dışında, otomobil yapmak için gerekli özel bir makine, tesisat, alet, edevat hiçbir şey yoktu. Olmadığı gibi, hesapta devlet eliyle yapılan projeye devletin daha doğrusu devlet bürokrasisinin, basının, yani o gün dördüncü kuvvet gibi görülen medyanın tamamına yakını muhalifti. Daha proje bütçesi onaylanırken bile, 'alt tarafı bir otomobil için' denilerek, bütçenin yarısı kırpılmış, 'ilk yerli otomobil' için 900 bin lira uygun görülmüştü. Projeyle ilgili hemen her gün, gazetelerde olumsuz haberler çıkıyordu. Ekip türlü imkânsızlıklar ve karşı çıkmalara rağmen durmadan çalıştı. Karşılarına çıkan teknik sorunları, üretimle ilgili sıkıntıları pratik çözümlerle, şartları zorlayarak aştılar. Ve o gün geldi. Türkiye'nin genç, pırıl pırıl gözlerinden ateş saçan, 'Biz imkânsızı da yaparız' diyen mühendisleri, başardılar. Onca ayak bağına, onca engelleme girişimine rağmen verdikleri sözü tuttular. Yerli tekerlekler üzerinde giden, yerli motorla çalışan, modeli yüzde yüz yerli, tüm parçaları el işçiliğiyle üretilmiş 4 silindirli bir otomobil yaptılar. Türkiye'nin ilk yerli ve milli arabasını, 'Devrim'i, söz verdikleri güne, 28 Ekim 1961 sabahına yetiştirdiler. Araç Eşkişehir'den trene yüklenerek, Ankara'ya, 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında, Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'e ve halka gösterilmek üzere yola çıktı. Artık her şey tamamdı, hazırdı. 'Devrim' çalışıyordu. Meclis binasının önünde tören alanı kuruldu. Araç orada tanıtılacaktı. Sadece halk, bürokratlar, milletvekilleri değil, gazeteciler de hazır kıta bekliyordu. İşler yolunda gibi gözükse de kötüler de iş başındaydı. Türkiye'nin gelişmesini, kendi ayakları üzerinde durmasını istemeyenler, bugün olduğu gibi dün de vardı. Birileri nasıl ki, Nuri Demirağ'ın başlattığı ilk yerli uçak hamlesini engellediyse, Devrim arabasını da engelleyecekti. Bir plan yaptılar ve o planı devreye soktular. Plana göre trenle Ankara'ya götürülecek araçta çok az benzin bulundurulması gerekiyordu. Güya protokol ve güvenlik kuralıydı bu. Öyle söylüyorlardı ama gerçek başkaydı. İşte bu plan, kötülüğün ilk habercisiydi. Depodaki benzinin tamamına yakını boşaltıldı. Cemal Gürsel, araca bindi, araç bir süre gitse de az ileride tekledi ve yolda kaldı. Aksilik nedeni belliydi, giderilebilirdi ama dinlemedi Cumhurbaşkanı. O bilinen cümleyi kurdu; 'Batı kafasıyla otomobil yaparız ama Doğu kafasıyla yakıtını unuturuz.' Pusuda bekleyenler yani gazeteciler hemen fotoğraf makinelerinin deklanşörüne bastı. Akıllarınca büyük bir balık, 'flaş haber' yakalamışlardı. Akıllarınca bu bir rezaletti, utançtı. Ve o hazin görüntü yani 'rezalet' yıldırım baskıyla Türkiye'ye ve dünyaya birinci haber olarak duyuruldu. Bugün biliyoruz tanıklar, o günü yaşayanlar, projede çalışanlar çok kez anlattı. Gerçek başkaydı... Benzin koymayı unutmamışlardı. İşin aslı, protokol kuralları bahanesiyle kurulan tuzaktı. Olan buydu ama kimseye anlatılamadı. Projeye destek veren kim varsa Devrim'den elini çekti. Rafa kaldırıldı. Necmettin Erbakan'ın teşviki ve devletin de oluruyla yola çıkarılanlar, pırıl pırıl mühendisler yine devlet eliyle yarı yolda bırakıldı. 'Devrim' yolda kaldı... Oysaki o gün yapılan bu yüzde yüz yerli otomobil, halen çalışıyor. Türkiye'nin yerli otomobil macerasını başlatan 'Devrim', Eskişehir'deki müzede sergileniyor. Bursa'nın Gemlik ilçesinde Türkiye'nin Otomobili Girişim Grubunca (TOGG) fabrikasının kurulumu devam eden ve 2022 yılında üretime başlanması hedeflenen elektrikli yerli otomobil süreci, Devrim'in öyküsünü yeniden hatırlatıyor.

AKADEMİK

İLAHİYAT

Kur'an

TARİH

EDEBİYAT

SİNEMA

MÜZİK

EĞİTİM

FELSEFE

SOSYOLOJİ

PSİKOLOJİ

GALERİ

LİSTELER

FİKRİYAT TV

ESMA-İ HÜSNA

İSLAM

MÜZİK

FİKRİYAT AKADEMİ

Türkiye’nin yarım kalan hikayesi: Devrim otomobili

DEVRİM’İN ACIKLI HİKAYESİ