Türklerin tarihi başkenti Ötüken

Ötüken'in Türkler için önemi ◾ Ötüken,Türkler için oldukça anlamlı bir kavramı ifade eder. Bir mefhum olmasından ziyade ilk Türk topluluklarının yaşadığı, hayat bulduğu ve dünyaya yayıldığı bir bölgedir. ◾ Bu bölge, Türklerin kutsal merkezidir. Türklerin çıkış yeri olması haricinde topraklarının verimli olması, dönem şartları için mühim su kaynaklarına yakınlığı ve çevresinde bulunan Gobi Çölü'nden dolayı düşman saldırılarına kapalı olması bölgenin neden kutsal olduğunu açıklar niteliktedir. Gobi Çölü ◾ Ötüken'in yaşanabilir hayat koşulları sağlaması hakkında, VAV TV'de yayınlanan 'Tarihe Yolculuk' programına konuk olan Doç. Dr. Kürşat Yıldırım şu ifadelerde bulunur: 'Ötüken dediğimiz yer nispeten de bazı bölgeleri ekilip biçilebilen alanlar, su kaynakları daha fazla. Bahsettiğim gibi iki büyük ırmak var Selenge ve Orhun Irmağı. Onun dışında göller var bu bölgede. Onun dışında kuzey tarafı ormanlık. Yani bu bölgeler hem bir devlet merkezi olması yanında aynı zamanda da insanların yaşamı için uygun bir yere benziyor. Moğolistan ve Sibirya'nın diğer bölgelerine göre, hayvancılık bakımından çok müsait. O bölgenin insanı konargöçer. Ot çeşitliliği çok, su kaynakları çok. Alan çok geniş bu da verimli bir hayvancılık yapmaya imkân sağlıyor.' Türklerin yurdu Ötüken nerede? ◾ Ötüken, günümüzde Moğolistan sınırları içerisinde yer alan Orhun Nehri yakınlarındadır. Ormanlarla çevrili olan bu yer, Ötüken Dağı tarafından adeta koruma altına alınmış gibidir. ◾ Burası, Türk tarihinin bilinen dönemlerinden beri sadece bir şehir değil bir merkezdir. Aynı zamanda manevi bir konumu da ifade eder. Bu bölge, Orhun Irmağı'nın aktığı topraklar olarak da kayıtlara geçer. ◾ Türk milleti açısından büyük öneme sahiptir. Orhun Yazıtlarının dikildiği, ilk Türk devletinin kurulduğu ve Hunlardan itibaren yurt olarak da kabul edilen bir coğrafi sınırdır. Orhun Nehri Ötüken'in kelime anlamı ◾ Eski Türkçe bir kelime olan 'Ötüken'in ötmek fiilinden türediği düşünülür. -Öt, 'rica, rica etmek, dilek, dilekte bulunmak' anlamlarına gelir. Bu sözcüğün hangi anlama geldiği ile ilgili birden fazla görüş bulunur. Türkiye Türkçesi'nde 'bir vazifeyi yerine getirmek veyahut ödemek' anlamalarına gelen 'öde' kelimesi de yer alır. ◾ Kaşgarlı Mahmut ise elde edilen Doğu Türkçe kaynakları doğrultusunda 'Ötüken'in aslında 'dua şehri veya dua edilen şehir' manasına geldiğini söyler. Moğol kaynaklarında 'Etugen' 'yer tanrısı, şaman kadın' manalarına tekabül eder. ◾ Eski Türklerin yaşadığı coğrafya düşünüldüğünde, Çinliler ile bir bağlantı kurulmaması imkansızdır. Geçmişimize dair edindiğimiz bilgilerin birçoğunu Çin kaynaklarından alırız. Bu bağlamda, Doç. Dr. Kürşat Yıldırım şunları söyler: 'Ötüken adı doğrudan Çin kaynaklarında da geçer. Ötüken'in Çince işaretlerle yazılışı var. Bu da mesela çok erken dönemlerden itibaren Çin kaynaklarında geçmektedir.' 11 maddede Türk dilinin en eski metinleri: Orhun Kitabeleri Ötüken kelimesi hakkında araştırmacıların görüşü ◾ Araştırmacı Saadettin Gömeç, Ötüken'in geniş bir coğrafya olduğu ifadelerinde bulunur. 'bu coğrafya ne kadar geniş ise kelime anlamı da bir o kadar çok manalara gelir.' ◾ Araştırmacı Fuzuli Bayat ise'Ötüken kelimesinin etimolojisini genellikle dua, talep, istek anlamını karşılayan 'öt' köküne bağlamak daha çok kabul görmüştür.' şeklinde meseleyi açıklar. ◾ Araştırmacı Osman Karatay, 'eski kaynaklarda Ötüken dışında başka yerler için de 'yış' kullanılır. Bahsedilen çalışmamızda, kelimenin esas anlamını tespitte bize en fazla yardımcı olan da bu anlam çeşnisi olmuştur. Bizim sonuçlarımıza göre, Ötüken özelinde bu kelime 'memleket' anlamıyla kullanılmıştır.' ifadelerinde bulunur. Eski Türklerde 'oguş' geleneği Ötüken ve Orhun Abideleri ◾ Orhun Abideleri'ne yakın bir bölgede 'Koşa Saydam Gölü' bulunur. Hatta Orhun Yazıtları bu gölün ismiyle de anılır. Orhun Yazıtları'nda, Ötüken merkezli dikilmelerinin nedeni, abidelerde geçen 'bu yazıtlar, ulaşılabilir yerde olduğu için buraya dikildi.' cümlesi kaynak gösterilebilir. ◾ Yazıtların dikilmesinin esas amacı ise insanların bu yazıtları okuması ve kağanın sözlerine kulak vermesidir. Çünkü yazıtlar Türk milletine bir uyarı ve nasihat değeri taşır. ◾ Yazıtlarda geçen bir diğer öğüt ise 'Ötüken'i terk etme şeklindedir.' Yazıtların tam olarak vermek istediği mesaj budur. ◾ 'Tarihe Yolculuk' programında moderatör Uğur Korkmaz'ın, 'Tüm Moğolistan coğrafyasını düşündüğümüzde en yaşanılabilir yer Ötükendir, diyebilir miyiz? 'Hunlardan öncesi var mıydı? Ötüken'i Hunlardan da önce biliyor muyduk?' sorusuna karşılık Doç. Dr. Kürşat Yıldırım şu şekilde cevap verir: 'Hunlarından öncesi var aslında. Tabii Ötüken Hunlardan da önce biliniyordu. Bir merkez olarak tarih kaynaklarıyla teyit edebileceğimiz zaman 'Hun' zamanıdır. Hunlar zamanında kesin biliyoruz ki biz devletin merkezi 'bu topraklar'. Özellikle Hanuy Irmağı boyunca biz Hunlara ait kurganlara rastlıyoruz. Mesela ben yine bununla ilgili bir Yüksek Lisans tezi yaptırmıştım. Bu bölgede bir kurgan alanı var burası Hunlara ait. Bu bölge Hunlar zamanında kutsal bir merkez olarak düşünülebilir.' Ruslar Türk dünyasını nasıl ayrıştırdı? Ötüken'in Türklere mirası ◾ Kürşat Yıldırım'ın verdiği bilgilere istinaden, Tamir Irmağı kıyısında da kurganlar bulunur. Orası da ayrı bir merkez niteliğindedir. O bölge dönem içinde halkın ölülerini gömdükleri kutsal bir bölgedir. ◾ Bu bölgelerdeki bu kurganlar aynı zamanda tarih belgelerindeki ifadeler, Hunlar döneminde buranın bir devlet merkezi olduğunun kanıtıdır. ◾ Kurganların bu bölgelerde yoğunlaşması buraların kutsal bir merkez olarak kabul edildiğini bize göstermesi bakımından çok önemlidir. Tamir Irmağı ◾ Doç. Dr. Kürşat Yıldırım Ötüken'de bulunan balballar ve kurganlarla ilgili şunları zikreder: 'Kurganların bu bölgelerde yoğunlaşmasının buranın kutsal kabul edilen bir bölge olduğunun bir göstergesidir.' ◾ Ötüken'in, İpek Yolu üzerinde olduğunu söylememiz de mümkündür. Bunun sebebi Orhun Yazıtlarında olduğu gibi kolay fark edilmesi ve keşfedilmesidir. Böylece ataların hikmetli sözleri, Türk milletine kolayca ulaşacaktır. ◾ Kaşgarlı Mahmut'un aktardığı bir atasözünde 'yırak yer sabin arkış keldürür' yani 'uzak yerin haberini kervan getirir.' Bu balbalları ve yazıtları İpek Yolu üzerine diken atalarımız, Ötüken'in ve Türklerin şöhretinin cihana yayılmasını ister. ◾ Kaşgarlı Mahmut, Orhun Abideleri yazılırken 'Türk hakanının ordugâhı olan 'Ötüken' onun çağında, 'Tatar bozkırlarında Uygurların memleketine yakın bir yerde' bulunuyordu' şeklinde ifade eder. ◾ Türklerin İslâmiyet'i kabulünden sonra ve Orhun çevresinden çok uzaklarda yazılan Kutadgu Bilig'de 'Ötüken' beyinin hikmetli sözlerinden örnekler aktarılır. Bu hikmetli sözler, Kül Tigin'e mi, Bilge Kağan'a mı, Tonyukuk'a veya belki de Böğü Kağan'a mı aittir bu bilinmez. Bu sözler aşağıdaki gibidir... 'Negü tir eşitgil Ötüken begi,