Umberto Eco'ya göre Orta Çağ ne değildir?

Orta Çağ ne 17. veya 18. yüzyıllar gibi bir yüzyıldır, ne de Rönesans, Barok dönem veya Romantizm gibi belli tarihler arasında söz konusu olan ve ayırt edici özelliklere sahip bir dönemdir. Orta Çağ 15. yüzyılda yaşamış bir Hümanist olan Flavio Biondo tarafından ilk olarak bu şekilde adlandırılmış bir dizi yüzyıldan oluşur. Dolayısıyla Orta Çağ tarihine birçok farklı Orta Çağ'ın var olduğu inancıyla yaklaşmak ve yine çok katı olsa da, en azından bazı tarihi dönüm noktalarını göz önüne alan farklı bir tarihlendirmeyi esas almak gereklidir. Buna bağlı olarak, Roma İmparatorluğu'nun çöküşünden 1000 yılına kadar uzanan erken Orta Çağ, 1000 yılından sonraki sözde Rönesans döneminden oluşan ara Orta Çağ ve 'geç' gibi bir kelimenin akla getirebileceği olumsuz çağrışımlara rağmen Dante'nin İlahi Komedya'yı tamamladığı, Petrarca ile Boccaccio'nun eserlerini yazdığı ve Floransa hümanist yaklaşımın geliştiği görkemli dönem olan geç Orta Çağ şeklinde bir dönemleme yapılmaktadır. Nitekim Batı Orta Çağı'nın yanı sıra Roma'nın çöküşünden sonra 1000 yıl boyunca Bizans'ın görkemi içinde var olmaya devam eden Doğu Roma İmparatorluğu'nun Orta Çağ'ı vardır. Bu farklı kültürel geleneklerin arasındaki sınır, Haçlı Seferleri sırasında Müslümanlar ile Hıristiyanlar arasında yapılan çarpışmaların yarattığı baskın imge, günümüzde sanıldığı kadar belirgin değildi. Avrupa felsefesi Aristoteles'i ve diğer Yunan yazarlarını Arapça tercümeleri aracılığıyla da öğrenmekte; Batı tıbbı da Arap deneyiminden yararlanmaktaydı. Ancak Batı Orta Çağ'ının başlıca özelliği ve yanlışlığı, başka dönemlerden veya uygarlıklardan gelen her türlü kültürel katkıyı görmezden gelip Hıristiyanlık perspektifiyle çözümleme eğilimidir. 1000 yılından önceki yüzyıllar oldukça karanlıktı, çünkü Avrupa'yı birkaç yüzyıl boyunca altüst etmiş olan Barbar istilaları Roma uygarlığını yavaş yavaş yok etmişti; kentler boşalmış veya tümüyle harap olmuştu; önemli yollar artık bakım görmüyordu ve çalılıklarla kaplanmıştı; metal ve taş madenciliği gibi temel teknikler unutulmuş, tarım ihmal edilmişti. Ancak Avrupa kültürünün kökenlerini keşfetmek istediğimiz zaman, günümüzde kullanmaya devam ettiğimiz dillerin bu 'karanlık' yüzyıllarda ortaya çıktığını ve bir yandan Roma-Barbar veya Roma-Germen denilen uygarlığın diğer yandan da Bizans uygarlığının doğduğunu ve hukuk yapısını derinlemesine değiştirmeye başladıklarını görüyoruz. Bu kültürel göstergelere rağmen 1000 yılından önceki Orta Çağ döneminin yokluk, açlık ve belirsizlik yılları olduğuna şüphe yoktur; bir insanın aniden ortaya çıkıp bir çiftçinin bir kuyuya düşürdüğü orağı bulup çıkarmasına dair mucizevi hikâyelerin anlatılıyor olması, demirin o dönemde ne kadar nadir bulunduğunu ve bir orağın kaybının tarlada çalışmayı tamamıyla imkânsız kıldığını gösterir 'Karanlık' çağlarda ışıkların olduğunu kabul ettiğimize göre, popüler kitlesel medyanın, romantizm döneminde hayal edildiği (yenileştirmek yerine yeniden inşa edilen) ve Les Tres Riches Heures du Duc de Berry gibi geç dönem (XV. yüzyıl) minyatürlerinde resmedildiği şatolarla dolu, klişeleşmiş bir Orta Çağ sunduğunu göz önüne alarak belli yerlerdeki gölgelerini de yeniden tespit etmek gerekir. Bu masalsı ve medyatik Orta Çağ şato modeli daha çok Loire Bölgesi'nin Rönesans döneminde inşa edilen ünlü şatolarına uygundur. Günümüzde internet sitelerinde 'feodal şato' konusunda araştırma yapanlar, XII veya XIV. yüzyıla atfedilen harika, mazgallı yapılar, bazen de modern çağa ait eserlerle karşılaşır. Kısacası, Orta Çağ'da masal şatoları yoktu. Aslında karanlık çağlar efsanesini çürütmek için Orta Çağ'ın ışığa duyduğu ilgiyi incelemek gerekir. Orta Çağ'da güzellik (orantının yanı sıra), ışıkla ve renkler ile özdeşleştirilirdi: Renk nüanslarının veya ışık ve gölge oyunlarının olmadığı, kırmızı, mavi, altın, gümüş, beyaz ve yeşilden oluşan senfonilerde görkem, her şeyi dışarıdan saran ve renkleri figürün dışına taşıran ışık tarafından belirlenmeyip bütünlüğün uyumundan neşet eder. Orta Çağ minyatürlerinde nesneler ışık saçıyor gibidir. Orta Çağ insanlarının karanlık mekânlarda, ormanlarda, şato salonlarında, sadece şömine ışığıyla aydınlanan küçük odalarda yaşadığına şüphe yoktur. Ancak bir uygarlık hakkında hüküm verirken sadece ne olduğuna değil, ne şekilde temsil edildiğine de bakılmalıdır; aksi takdirde Rönesansı sadece Roma'nın yağmalanması, savaşlar, derebeylerinin cinayetleri ve katliamları aracılığıyla tanımamız gerekirdi, o zaman da bugün bildiklerimizi bilmez, bu dönemi günümüzde olduğu gibi göremezdik. Her ne kadar Orta Çağ'da birçok antik dönem yazarının metinleri kaybedildiyse de (örneğin Homeros ve Yunan trajedi yazarları) Vergilius, Seneca, Martialis, Sallustius gibi yazarlar tanınırdı. Bu yazarların hafızada yerinin olması herkes tarafından tanınıyor olmaları anlamına gelmiyordu elbette. Bazen bir yazar çok zengin bir kütüphanesi olan bir okulda iyi tanınsa da başka yerlerde hiç tanınmazdı. Ama bir bilgi açlığı vardı ve iletişimin bu kadar zor olduğu bir dönemde âlimler değerli el yazmaları bulmak için ellerinden gelen her şeyi yapardı. Gerbert d'Aurillac'ın bu konuyla ilgili hikâyesi çok ünlüdür: d'Aurillac birisine yazdığı bir mektupta, Lucanus'un Pharsalia eserinin el yazması karşılığında ona deriden, küresel bir usturlap vereceğine dair söz verir. El yazması bulunur, ancak d'Aurillac eksik olduğunu görür. Lucanus'un eserini tamamlayamadığından habersiz olan d'Aurillac söz konusu kişiye sadece yarım küresel usturlap gönderir. Bu, efsaneye dayalı şirin bir hikâye olabilir, ama o dönemde klasik kültür sevgisinin ne kadar gelişmiş olduğunu da gösterir. Orta Çağ büyük yolculuklara çıkılan bir dönemdir, ama çöken yollar, geçilmesi gereken ormanlar ve o dönemin herhangi bir denizcisine güvenip aşılması gereken denizler derken, yeterli düzeyde harita çizmeye imkân olmuyordu. Haritalar sadece bir fikir vermek için hazırlanıyordu. Öte yandan herhangi bir tren çizelgesini ele alacak olursak, trenle Milano'dan yola çıkıp Ceneviz üzerinden Livorno'ya gidilecekse, kolaylıkla anlaşılan o bir dizi noktadan İtalya'nın şekli tam olarak anlaşılamaz. Ama istasyona gidecek birisi için İtalya'nın tam şekli önemli değildir. Manastırların büyük nüfuz sahibi olduğu bir dönem olan Orta Çağ, sadece katı geleneklerin söz konusu olduğu ve özellikle duyusal bazlara tamamıyla duyarsız bir çağ değildir. Öte yandan Orta Çağ'ın klişelere indirgenmemesi gerektiği mistiklerin davranışlarında kendini tam olarak gösterir. Bu çağın -hele de Marco Polo düşünülürse- büyük yolculukların dönemi olduğu çok iyi bilinir. Orta Çağ edebiyatı, efsanevi ayrıntılar açısından zengin olsa da, büyüleyici yolculuk hikâyeleriyle doludur; Vikingler ve İrlandalı keşişler arasında ve tabii İtalya'nın deniz devletlerinde müthiş denizciler vardı. Ama Orta Çağ her şeyden önce yolculuklarının çağıydı; hiç varlıklı olmayan insanlar bile Kudüs gibi mucizevi kutsal emanetlerinin saklandığı başka ünlü kutsal yerlere yaptıkları tövbe amaçlı yolculukları yürüyerek gerçekleştirirdi. Orta Çağ ile ilgili olarak gözlemlenen asıl olgu, insanların yakınlardaki merkezlere değil de, onları çok daha uzaklara götürecek yolculuklara çıkmak için daha çok fırsata sahip olduğudur. Orta Çağ sadece öbür dünyayla ilgili sürekli bir gerilimi değil; bu dünyayla ve doğayla ilgili düşsel bir duyguyu da taşımıştır. Orta Çağ insanı dünyayı hem tehlikelerle hem de olağanüstü keşiflerle dolu bir orman gibi, yeryüzünü de muhteşem canavarların yaşadığı uzak ülkelerle kaplı bir yer gibi görürdü. Bu hayal gücü, ilhamını, klasik metinlerden ve sonsuz sayıdaki efsaneden alırdı ve dünyada çeşit çeşit yaratıkların yaşadığına kalpten inanılırdı. Bu anlamda Orta Çağ insanı dünyayı dolduran bütün unsurlara taşlara, bitkilere, hayvanlara mistik bir anlam yükler. Orta Çağ'ın ne olmadığını ve o dönemden günümüze nelerin ulaştığını söylemek kolay görünüyorsa da, bizi o yüzyıllardan ayıran farkları analiz etmek çok uzun sürebilir. Ortaçağ/ 1. cilt - Umberto Eco

Umberto Eco'ya göre Orta Çağ ne değildir?

ORTA ÇAĞ BİR YÜZYIL DEĞİLDİR