Yabancı seyyahlar İstanbul'u nasıl anlattılar?

İtalyan romancı, öykü yazarı ve şair olan Edmondo de Amicis 1846-1908 yılları arasında yaşadı. Önce seyahatnameleri, daha sonra çocuk ve okul hayatını konu edinen eserleri ile tanındı. 1874 yılında ziyaret ettiği İstanbul'u anlatan iki ciltlik 'Constantinopoli', İstanbul üzerine yazılmış seyahatnameler arasında oldukça önemli bir yere sahip. Edmondo de Amicis'in 1886 tarihinde yayımladığı Çocuk Kalbi adlı çocuk romanı, dünya çocuk edebiyatının başyapıtlarından kabul edilir. 1874 yılında kaleme aldığı seyahatnamesinde ise ünlü yazar, İstanbul için şu sözlere yer vermişti: 'İstanbul'a bir bakışımı bile bir imparatorluğa değişmezdim.' Edmondo de Amicis, seyahatnamesinde Kapalı Çarşı'ya dair şu sözleri yazmıştı: 'Her sokak bir çarşıdır. Ve hemen hepsi de siyah, beyaz taştan kemerleri olan bir kubbeyle örtülü, cami sahını gibi arabesklerle süslü bir ana yola açılır. Yarı aydınlık bu sokakların içinden, dalgalanan kalabalığın arasından sağır edici bir gürültüyle arabalar, atlar ve süvariler geçer.' 'Bununla beraber kargaşa ancak görünürdedir. Bu koca çarşı bir kışla kadar muntazamdır ve bir iki saat içinde, yol gösteren kimse olmadan, insan aradığı her şeyi bulabilecek hale gelir. Her türlü malın küçük bir mahallesi, küçük bir sokağı, küçük bir koridoru ve küçük bir meydanı vardır. Bunlar büyük bir evin salonları gibi birbirinden ötekine geçilen birçok küçük çarşıdır. Ve her çarşı, içinde hiçbir şey almadan dolaşılan, kahve içilen, serin serin oturulan, on dilde konuşulan, Şark'ın en güzel kadınlarıyla gizlice göz göze gelinen bir müze, bir gezinti yeri, bir pazar ve bir tiyatrodur.' 'Rastgele bir çarşıya dalın, günün yarısını farkına varmadan geçirirsiniz. Mesela kumaş ve esvap çarşısına girin. İnsanın gözünü, aklını, kesesini kaybettirecek kadar zengin ve muhteşem bir çarşı, bir panayırdır; temkinli olmak gerekir. Zira ufacık bir heves yüzünden evden telgrafla yardım istemek zorunda kalabilirsiniz.' Asıl adı Louis-Marie Julien Viaud olan Pierre Loti, Türkiye'ye (İzmir) ilk kez 1875-1876 yılında asteğmen olarak Jean-Bart gemisiyle geldi. Daha sonra İstanbul'daki Gladiateur gemisinde bir göreve atandı. Türkiye'den ayrıldıktan sonra İstanbul'daki kaldığı süreyi bir roman gibi yazdı. Avrupa'nın makineleşen, aşırı maddileşen yaşamına karşı Doğu'ya hele İslam ülkelerindeki çekişmesiz, hoşgörülü yaşama özlem duyan Loti, İstanbul'da kaldığı sürece bu düşüncelerle halkın arasına karıştı. Bu sebeple yerli giysileri giyip Eyüp gibi İstanbul'un en sakin ve dine bağlı bir bölgesinde yaşamayı yeğledi. Pierre Loti kaleme aldığı seyahatnamesinde İstanbul'a dair şu sözleri yazmıştı: 'Her dilden lafların hayhuyundan, bando zillerinin, çıngırakların, kocaman davulların birbirine karışan gürültüsünden insanın kulağı sağır olur. Ve bu insan selinin içinden tırıs giderek, tıpkı eskiden olduğu gibi net bir sesle 'destur destur' diye bağırarak eğleniyorum. Arapların 'balek balek' demesi gibi Türkler de 'destur destur' der.' 'Doğulu havasındaki eski, küçük evlerden, küçük dükkânlardan, çınarların altına gizlenmiş küçük kahvehanelerden oluşmuş, her şeyiyle bir Türk mahallesi, Kasımpaşa. Eskiden kendime en yakın hissettiğim yerlerden biri de burasıydı. Buradan geçmediğim tek gün yoktu. Hatta şu an bile, buraların ilginç gece hayatı birden gözlerimin önünde canlanıverdi.' Kol kola girerek gruplar halinde yürüyen neşeli, güleç bu insanlar, yolları ve meydanları doldururlar. Şapka yerine fes giyerler, yakaları mavi değil, kırmızıdır. Bunların dışında her şeyleriyle bizimkilere benzerler. Burada kendilerini bekleyen uzun, beyaz, mavi veya pembeli kadınlar (anneleri ya da kız kardeşleridir) onların arkasına katılırlar.' İspanyol şair, deneme yazarı ve romancı Juan Goytisolo, 1931-2017 yılları arasında Marakeş'te yaşamını sürdürdü. Goytisolo'nun yetişme dönemi, İspanya İç Savaşı'nın çalkantılı yıllarına rastladı. Bu dönemin birey üzerinde bıraktığı kişilik bozukluğu ve toplumsal kimlik kaybı gibi temel sorunlar, Goytisolo'nun edebiyat anlayışını ana çizgilerle belirledi. Özellikle İslam kültürüyle ilgilenen Goytisolo, titiz bir gözlemin ürünü olan gezi yazıları ve denemelerinde, Doğu-Batı ilişkileri üzerinde durarak Avrupa'nın 'tek merkezli uygarlık' görüşüne sert eleştiriler yöneltmişti. Juan Goytisolo, 2008'de kaleme aldığı bir kitabında İstanbul için şöyle demişti: 'Kedi gibi dokuz canlı olsam, bir hayatım mutlaka İstanbul'da geçerdi.' Yazar, oyun yazarı olarak tanınan Lady Elizabeth Craven, 1750-1828 yılları arasında yaşadı. 1786 yılında deniz yoluyla İstanbul'a gelerek gezdiği yerlerden eşi Karl Alexander'a seyahat mektupları gönderdi. Lady Craven, aynı zamanda Lady Mary Montagu'yla birlikte İstanbul'u ilk gören ve anlatan kadın seyyahlardandı. İstanbul'da yaklaşık 75 camiyi gezmek için aldığı bir izin sayesinde, tahtırevanla Ayasofya'yı ve belirtmediği bazı diğer camileri gezdi. Craven 1789'da yazdığı mektuplardan oluşan seyahat yazısında dünyanın başkenti olması gereken o şehrin (İstanbul'un) görülmesi gerektiğini yazdı. Lady Elizabeth Craven, İstanbul'la ilgili şu sözleri kaleme almıştı: 'Türk dört adımlık bir yere dahi atla gider. Kayıktan çıkan bir adamın dört esir tarafından yed ile bir ata birkaç saniyelik bir yol için bindiğini kendim gördüm. Londra'nın kira arabaları gibi İstanbul'un da kayıkları var. Hepsi de pek latif bir şekilde yapılmış oymalar, altın yaldızlar, nakışlar içinde hafif ve güzel.' 'Türk kayıkçılar mükemmel kürek çekiyorlar. Öyle ki çoğu genç ve güzel bu kayıkçıların canlılığı ile şehir sekenesinin umumi ataleti tezat teşkil ediyor. Ben şilteye uzanıp çubuk ile iş gören nalbant gördüm. Öylelerini gördüm ki deniz kenarında oturuyor gökyüzünde uçurtmaları yahut da kayıklara binip dolaşan çocukları seyrederek sabahtan akşama kadar koca bir günü geçiriyorlar.' Fransız bilim insanı, çevirmen ve topograf olan Petrus Gyllius, 1490-1555 yılları arasında yaşadı. Fransa Krallığı'nın emrinde çalıştı ve görev için Akdeniz'in bazı bölgelerinde bulundu. İlk kitabında, Fransa kıyılarındaki deniz yaşamını kaleme alan Petrus Gyllius, kraliyetin dikkatini çekebilmek ve araştırmaları için destek almak üzere eserini I. Francois'e adamıştı. Çok iyi bir Rönesans eğitimi alan Petrus Gyllius'un ölümünün ardından yeğeni Antoine Gilles, notlarına ulaştı ve eserlerini iki kitap olarak bastı. Petrus Gyllius'a ait ilk kitap 'Boğaz'ın Trakya Kısmı Üzerine', diğeri ise 'İstanbul'un Topografisi ve Antik Eserleri' isimlerini taşır. İkinci kitap çok uzun süre İstanbul üzerine en önemli referanslardan biri olarak kabul edildi. Bu kapsamlı çalışma, günümüzde halen kaynak olarak kullanılıyor. Petrus Gyllius, 16'ıncı yüzyılda kaleme aldığı eserde İstanbul için şu sözlere yer vermişti: 'Tüm kentler zamanın erozyonuna uğrayacaktır. Yalnız İstanbul ölümsüzdür.' Avusturya Monarşisi için görev yapan Flemenk diplomat Ogier Ghiselin de Busbecq, 1522-1592 yılları arasında yaşadı. Ogier Ghiselin de Busbecq, 16'ıncı yüzyıl İstanbul'u hakkında en yetkin kaynaklardan biri olan 'Türk Mektupları' adlı eseri yazdı. Eserinden, ordunun disiplini, Türk hamamları ve Türklerin beden temizliğine verdiği önemin Busbecq'i oldukça etkilediği anlaşılıyor. Busbuecq, ayrıca Osmanlı' da kadının hukuki statüsünden de takdirle bahsediyor. Türk kadınının boşanma talebinde bulunabildiğini, Osmanlının Avrupa'dan daha ileride olduğunu belirtiyor. Edebiyatta gezi mektupları türünün öncülerinden biri olan Busbecq, Türk lalesini Avrupa'ya tanıtan kişi olarak da bilinir. Busbecq, 1554 yılında kaleme aldığı bir yazıda İstanbul'dan şu sözlerle bahseder: 'İstanbul tabiatın özenerek yarattığı bir şehir. Öyle bir mevkide kurulmuş ki, bundan daha güzel daha uygun bir yer düşünülemez.' 1926 yılında New York'ta doğan John Freely, 17 yaşında Amerikan Deniz Kuvvetleri'ne katıldı. 1960 yılında New York Üniversitesi'nde fizik doktorasını tamamladı ve doktora sonrası çalışmalarını Oxford Üniversitesi Bilim Tarihi Bölümü'nde gerçekleştirdi. İstanbul'a ilk defa 1960 yılında Robert Kolej'de fizik öğretmenliği yapmak için geldi. New York, Boston, Londra, Atina ve Venedik'te yaşadıktan sonra 1993 yılında Boğaziçi Üniversitesi'ne döndü. John Freely 1972 yılında Hilary Sumner Boyd'la birlikte kaleme aldığı ilk kitabı 'İstanbul'da Gezinti'de, İstanbul için şöyle yazmıştı: 'Sizi kalbinizden yakalıyor İstanbul.'

Yabancı seyyahlar İstanbul'u nasıl anlattılar?

EDMONDO DE AMICIS KİMDİR?