Yapımı 66 yıl süren Osmanlı camisi: Yeni Camii

Eminönü'nde liman ve ticaret bölgelerinin önünde yer almakta ve cami, hünkâr kasrı, arasta (Mısır Çarşısı), türbe, dârülkurrâ, sebil, çeşme ile sıbyan mektebinden oluşmaktadır. Bugün Mısır Çarşısı adıyla tanınan arasta, içinde yatan altı padişah ve çok sayıda hanedan mensubuyla, Osmanlı hanedanının en büyük kabristanı olarak bilinen Turhan Valide Sultan Türbesi ve biblo güzelliğindeki Hünkâr Kasrı, Yeni Camii Külliyesi'nin birimleridir. Bir diğer adı Yeni Valide Camii Külliyesi olan eser, Osmanlı mimarisinin en uzun sürede tamamlanan külliyesidir. Daha sonra külliyeye kütüphane, muvakkithâne ve bir türbe ile çeşmeler ilâve edilmiştir. Külliyenin ilk inşası esnasında medrese, imaret ve ribâtlardan bahsedilirse de bunlar yapılmamış, sıbyan mektebi ile cami avlu duvarı ise günümüze ulaşmamıştır. Sultan III. Murad'ın eşi ve III. Mehmed'in annesi olan Safiye Sultan, kendi adına bir cami yaptırmak için saray baş mimarı olan Mimarı Sinan'ın öğrencisi Mimar Davud Ağa'yı görevlendirmiştir. 9 Nisan 1598 tarihinde inşasına Mimar Dâvud Ağa tarafından başlanılmış olan külliyenin bânisi III. Mehmed'in annesi Safiye Sultan'dır. Külliyenin ilk yapısı olan camide uçları kurşun kuşaklarla bağlanan kazıklar çakılarak zemin sağlamlaştırılmış ve taş bloklarla temel atılmıştır. İstanbul'da deniz kıyısında yapılan bu ilk büyük caminin temeli, 1597 yılında devrin ileri gelenlerinin bulunduğu bir törenle atılmıştır. Uzun uğraşlardan sonra temeldeki suyun kurutulmasının ardından inşaata başlayan Davud Ağa bir veba salgını sırasında ölmüş, bunun üzerine Dalkılıç Ahmed Çavuş, inşaatı devam ettirmiştir. Ancak 1603 yılında III. Mehmed'in ölümüyle Valide Safiye Sultan, geleneklere uyularak Eski Saray'a gönderilince inşaatı yarıda kalmış ve yaklaşık 57 yıl kaderine terk edilmiştir. Bu süre içinde yapı tahribata uğramış, bir yangın sonucu da büyük hasar görmüştür. Yarım asrı aşkın bir süre virane halde bekleyen cami kalıntısının adı halk arasında 'Zulmiyye'ye çıkar. Osmanlı sultanları tarafından yaptırılan büyük camilerin hepsi iç ve dış olmak üzere iki avludan oluşur. Yeni Camii'nin bugün tek avlulu olmasının nedeni, dış avlusunun yıkılmış olmasından kaynaklanır. Caminin dış avlusunu oluşturan sur duvarı, 19. yüzyılın ikinci yarısında Galata Köprüsü yapıldıktan sonra artan trafik sebebiyle etrafında zamanla çoğalan dükkânlarla birlikte yıktırılmış, avlu da cami ile çarşının arasından yol geçirilerek ortadan kaldırılmıştır. Daha sonra türbenin yanındaki avlu kapısıyla birlikte sıbyan mektebi de yıktırılmış, böylece külliyenin bütünlüğü bozulmuştur. 1912-1913 yıllarında caminin tamir edildiği bilinmektedir. Son yıllarda tekrar tamir gören camide kalem işleri yenilenmiştir. Cami mekânına biri kuzeyde revaklı avluya açılan, ikisi yanlarda bulunan üç kapıdan geçilerek ulaşılmakta, ayrıca mihrap yönünde yanlarda birer küçük kapı daha bulunmaktadır. Yapıda aydınlanmayı sağlayan pencereler altı sıra halinde düzenlenmiştir. Mihrap duvarında altta tek sıra, diğer cephelerde alttan ilk iki sıra pencereler dikdörtgen açıklıklı ve söveli biçimde düzenlenmiştir. Yalnızca mihrap duvarında hünkâr mahfiline açılan ikinci sıra pencereler dikdörtgendir. Yarım kubbeler üzerindeki beşinci sıra pencereler yuvarlak kemerli, diğer pencereler ise sivri kemerli olarak düzenlenmiştir. Merkezi planlı, revaklı avlunun cami, klasik Osmanlı mimarisinin bir örneğidir. Yeni Camii'nin asıl özelliği, camiye bitişik bir kemer üzerine yapılan ve 17. yüzyıl Türk mimarlığının en güzel örneklerinden biri olan hünkar kasrıdır. Yapıldığı yıllarda Valide Sultan, daha sonra da padişah ve sultanlar namazdan ve dini törenlerden önce buraya gelerek bir süre dinlenmişlerdir. İşçiliği, içerideki çinili ocaklar, duvarları kaplayan çini panolar ve renkli cam ve pencereler görülmeye değerdir. Yeni Camii iki yanda yer alan, üstte geniş bir saçakla örtülü, sütunlar üzerinde mukarnaslı başlıklara oturan sivri kemerli galerili cepheleriyle oldukça hareketli bir görünüme sahiptir. Bu cepheler dışa taşkın duvar payandaları ile üçe bölünmüştür. Tek katlı olarak düzenlenen kuzey bölümlerinde yan girişler bulunmaktadır; bunların üzerleri pandantiflerle geçişleri sağlanan üç kubbe ile örtülmüştür. Cami içinde mihrap yönü dışındaki üç yönde bir mahfil 'U' şeklinde harimi çevrelemektedir. İki yanda tıpkı dıştaki galerilerde görüldüğü gibi mukarnaslı başlıklara sahip sütunların taşıdığı sivri kemerlerin bir büyük, bir küçük halinde alternatif dizilmesiyle bir hareketlilik oluşmuş, aynı şekilde kemer yükseklikleri de alternatif düzenlenmiştir. Kemerlerde iki renkli taş alternatif biçimde kullanılmıştır. Kuzeydeki mahfil ise yalnızca kapı önünde ikisi sütun olan, yanlarda üçer kalın pâyeye oturan sivri kemerlerle taşınmaktadır. Geometrik kompozisyonlu ajurlu şebekelere sahip mahfillere dıştan iki yanda yer alan duvar pâyeleri içinden çıkılarak ulaşılmaktadır. Yeni Camii'nin dış avlu duvarı, darülkurra ve sıbyan mektebi trafiği rahatlatmak amacıyla 19. yüzyılda yıkılmış ve böylece külliye bütünlüğünü bozulmuştur. Yapı 1912-1913 yıllarında onarım görmüştür. 2005-2009 yılları arasında da Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından hünkar kasrı restore edilmiştir.

Yapımı 66 yıl süren Osmanlı camisi: Yeni Camii

66 YILA 66 KUBBE