Yatay mı, dikey mi, mimari mi?

◾ Sanayi Devrimi dünyada pek çok alanda facia niteliğinde gelişmelere neden olacak bir akım olarak dünya tarihinde yer bulurken, mimarlık biliminde de büyük başkalaşımlara neden oldu. ◾ Yeni endüstriyel malzemeler piyasalarda geleneksel yöntemleri rafa kaldırarak büyük bir istilaya sebep oldu. Bu durum aynı zamanda insanlara aynı arazide yüksek yapılar inşa edebilmenin de kapılarını araladı. Toprağın çocuğu mimar: Hassan Fathy ◾ Esasında yükseğe, daha yükseğe çıkmak, bulutların fevkinde insanoğlunun yüzyıllardan beridir hayalini kurduğu, bir şekilde gerçekleştirebilmenin denemelerini yaptığı bir idealdi. ◾ Öyle ki zeminden oldukça yükselmek Resulullah (SAV) zamanında, Asr-ı Saadette dahi gündeme gelmiş, konuşulmuş bir meseleydi. Yıkıcı Batı kurucu Doğu ◾ Elbette 'Kıyamet alametlerinden biri de, yalın ayak, çıplak, yoksul koyun-keçi çobanlarının binaları yükseltmekte birbirleriyle yarış ettiklerini ve böbürlendiklerini görmendir.' (Buhari, Fiten: 25; Ahmed bin Hanbel, Müsned, II/313) ◾ Resulullah'ın (SAV) bir kıyamet alameti olarak zikrettiği bu gerçek, özellikle 19. yüzyıldan sonra yeryüzünde oldukça arttı ve tüm aşikarlığı ile belirmeye başladı. Yeryüzünü kaplayan afet: Betonarme ◾ Çeliğin yaygınlaşması ve elektrikli asansörlerin kullanılması, gökdelen olarak tabir edilen yapıların inşaatına büyük bir hız kazandırırken, dikey mimari olarak nitelendirebileceğimiz yüksek yapılar şehirlerde karakteristik bölgeler oluşturdu. ◾ 2-3 veya daha az katlı yapılar yeryüzünden yavaş yavaş silinerek yerini, apartman, gökdelen gibi insanların istif edildiği depola niteliğindeki binalara bıraktı. Dünyanın en yüksek 10 yapısı ◾ Esasında mimarlık literatüründe dikey – yatay gibi bir sınıflandırma yer almazken, büyük yüksekliklere ulaşan ve pek çok kat olarak inşa edilen bu yapılar dikey bir adlandırmayı kaçınılmaz kıldı. Gelişen dikey mimari tabiri dolayısıyla bunun karşıt söylemi olarak yatay mimari kavramını türetti. ◾ Yatay mimari şehirlerin görünümüne olumlu katkı sağlamak, mahalle kültürünü yeniden inşa ederek komşuluk ilişkilerini güçlendirmek, doğal afetlerden sonra oluşacak yapı hasarlarını azaltmak amacıyla geliştirildi ve şehirlerde kısmen yürürlüğe sokuldu. Ömer Hayyam Rubaileri'nin Harvard nüshası ◾ Türkiye'de ise bu kavramı ilk defa akademik olarak Turgut Cansever inceledi ve temellendirdi. ◾ Yatay mimariyi ufki kat mülkiyeti ile açıklayan bilge mimar, 1-2 katlı müstakil bahçeli konutlardan oluşan, Osmanlı kent sisteminden ilham alan ve bugünün yapılaşma sisteminden tamamen farklı bir şehirleşme anlayışının temeline bu kavramı yerleştirdi. Kubbeyi yere koymayan mimar: Turgut Cansever ◾ Yatay mimariye yeni bir tanım da getiren usta isim, kavrama daha derinlemesine bir açıklama getirdi. ◾ Cansever, yaptığı yapılarıyla yatay mimariyi canlandırdı, örneklendirdi ve yatay mimari denildiğinde akla gelecek ilk isim oldu. Turgut Cansever'e göre 'İslam'da Şehir ve Mimari' ◾ Turgut Cansever, bir parselde yalnızca bir ailenin yaşaması, şehir inşasında enine gelişen yapılara yer verilmesi, bir-iki katlı bahçeli evlerden oluşan bir şehir kurgusunu yatay mimari olarak niteledi. ◾ Aslında Cansever kentin ucu bucağı görünmeyen yüksek yapıları arasında sıkışıp kalmış insanlara, ruhen rahatlığı sağlayacak sade, gösterişsiz, insanı yormayan ölçekte binalardan bir reçete oluşturdu. İslam sosyolojisini mimarlığa nakşeden bilge: Turgut Cansever ◾ Cansever, ortaya attığı tanımı daha da geliştirerek yatay şehir ifadesi ile bir-iki veya üç katlı, bahçeli, avlulu, ahşap - taş gibi doğal - yerel malzemelerin kullanılabileceği, ihtiyaca göre kolaylıkla genişleyebilen şehir yapısını önerdi. ◾ Bu şehir kurgusuyla insanlara yaşanabilir, sürdürülebilir, ekolojik ve ekonomik yaşam çevreleri oluşabileceğinin ipuçlarını sundu. İyilik mafyası ◾ Türkiye'nin yüzölçümü itibariyle herkese bir müstakil ev ve bir bahçe tahsis edebilecek potansiyele sahip zengin bir coğrafya olduğunu sık sık yineleyen Cansever'in çabaları, son dönemlerde gerek insanlar gerekse yöneticiler mabeyninde karşılık bulmaya başladı. ◾ Tam anlamıyla hayata geçirilememiş olsa da yatay mimari, durmak bilmeyen dikey yapılaşmayı bir nebze de olsa duraklatmayı başardı. Turgut Cansever'in penceresinden Osmanlı şehri