Bilinmeyen yönleriyle özel öğrenme güçlüğü: Disleksi

Disleksi ilk kez 1896 yılında İngiliz Doktor W.P Morgen tarafından tanımlandı. Morgen'a göre disleksi, 'Doğuştan kelime körlüğüdür.' Bu ilk tanım üzerine birçok araştırma yapılarak disleksi hakkında birçok tanım yapıldı. Avrupa Disleksi Derneğine göre disleksi; okuma, heceleme ve yazma becerilerini edinmede nörolojik kökenli bir farklılıktır.' Disleksi, zekâ düzeyi 'normal veya normalüstü' olan, 'okuma hızı, okuma kalitesi, okumayı öğrenme hızı, okuduğunu anlama- anlatma becerisi' yaşıtlarına ve zekâsına kıyasla; beklenenin altında olan okuma bozukluğunun genel adıdır. Disleksinin belirtilerinden birkaç tanesine hepimiz aynı anda sahip olabiliriz. Ancak bu bizim dislesik olduğumuz anlamına gelmez. Dislesik bir insan belirtilerin birçoğuna çok uzun süre sahip olan ve bundan ötürü öğrenme güçlüğü çeken bireydir. – Konuşmayı geç öğrenme. – Okumayı öğrenmede güçlük çekme. – Düşünceler kağıda dökmekte güçlük çekme. – Çok fazla yazım hatası yapma. Disgrafi (El yazısı) – Kötü ve yavaş yazma. Diskalkuli (Matematik) – Sayı saymakta sorunlar yaşama. Hiperaktivite ve dikkat bozukluğu – Dikkatsizlik Dispraksia (Motor becerileri) – Beden hareketlerini planlarken ve koordine ederken güçlük çekme. İdari fonksiyonlar/Düzenleme becerileri – Kağıtları kaybetme. Öğrenme güçlüğü genellikle çocuklar 1'inci sınıfa başladıklarında okuma yazma öğrenirken fark edilir. Ancak durumun daha geç fark edildiği durumlar. Öğrenme güçlüğü ne kadar erken fark edilirse tedavi süresi o kadar kısa olur. Öğrenme güçlüğü olan bireyde en sık görülen belirtiler şunlardır: – İşitsel ve görsel uyaranları anlamlandırmada zorlanma. Yaygın adıyla disleksi olan özel öğrenme güçlüğü tanısı alan çocukların yüzde 20-35'inde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bulunur. Dikkat eksikliği ve öğrenme güçlüğünün birbirine eşlik ettiği durumlarda çocuklar genellikle okuma yazma öğrenmekte zorlanırlar. Çok başarılı oldukları derslerde bile soruları yanlış okudukları için veya acele ettikleri için başarısız olurlar. Bu durumda zamanla çocuklarda okula gitmede isteksizlik, derslere karşı ilgisizlik, okul fobisi olarak ortaya çıkabilir. Böyle bir durumda çocuğu mutlaka bir özel öğrenme güçlüğü ve dikkat eksikliği değerlendirmesinden geçirmek gerekmektedir. Aileler çocuklarında disleksi durumunu fark ettiklerinde bir uzmana başvurmalıdır. Uzman ilgili değerlendirmeleri yapıp çocuğa bir eğitim planı çıkartır. Zaman becerisi ile ilgili becerileri ilgili uzmanla kazandıktan sonra aile evde çocuğun ödevlerini yaparken zaman yönetimini kazanması için çeşitli çalışmalar yapar. Mutlaka çocuğun masasında bir saat olmalı. Günlük işlerinin planlı olduğu bir saat ve içerisinde görevleri yazılı olmalıdır. Soru çözerken veya ödev yaparken aile tarafından süre tutulup, alarm kurulabilir. Bu da çocuğun zamana karşı koşullanmasını sağlar. Ancak unutulmamalıdır ki bunları mutlaka bir uzman eşliğinde yapılması gerekmektedir. Kırk, Gallagher'a göre öğrenme güçlüğünün tanımlanmasında 3 ölçüt vardır. 1) Çocuğun zihinsel kapasitesi ve başarısı arasında büyük bir fark olmalıdır. 2) Çocuğun öğrenme suresinde yaşadığı zorluğun herhangi bir psikolojik durumla, zihinsel yetersizlikle ilişkili olmaması gerekir. 3) Çocuğun kendisine özgü eğitim modeli ile bilgileri öğreniyor olabilmesi gerekir. Öğrenme güçlüğü yaşayan çocukların zekalarında ya da duygu durumlarında herhangi bir gerilik veya bozukluk yoktur. Sadece bu çocuklar yaşının ve zekasının altında bir beceri sergilemektedirler. Bazılarında matematik, bazılarında yazma, bazılarında ise okuma ve okuduğunu anlama olarak ortaya çıkar. Aldıkları eğitime göre bu çocukların bu becerilerde bu kadar geri olmaları eğitimcilerin ve ailelerin şüphelenme sebeplerinin başında gelmektedir. Öğrenme güçlüğünün en bilinen 3 sebebi nörogelişimsel sebepler, doğumdan kaynaklanan sebepler ve kalıtımdır. En çok kalıtımın öğrenme güçlüğü üzerindeki etkisi düşünüldüğünde bunun önlenmesi çok muhtemel değildir. Ancak erken müdahale programı ile bu durumun çocuk üzerindeki etkisi azaltılabilir. Öğrenme güçlüğü tanısı yapıldıktan sonra sırasıyla yapılması gereken müdahaleler: organizasyon ve bellek çalışmaları, dikkat çalışmaları ve eğitim eksikliğine yönelik çalışmaların giderilmesi çalışmalarıdır. Disleksinin sebebi konusunda henüz fikir birliğine varılamamış olmasına karşılık yapılan çok sayıda araştırma bazı etmenleri kabul etmektedir. Beyin hasarı, Okuma bozukluğu, genel nüfusa göre bu bozukluğun daha çok görüldüğü aileler arasında sıktır. 1. Disleksisi olan bireyler geriye okuma yaparlar: Araştırmacılar, bu bireylerin harfleri ve kelimeleri geriye doğru görüp algıladıklarına dair her hangi bir kanıtın olmadığından bahsetmektedir. Onlara göre, disleksinin altında yatan ana problem görsel algı sorunları değil, fonolojik düzeyde dili işlemede yaşanan sorunlardır. 2. Sol el kullananların disleksisi olma oranı daha fazladır: Disleksisi olan kişilerin, bir kısmında solakların varlığından söz edilebilir fakat solaklığın varlığı disleksiye kesin bir işaret değildir. 3. Disleksisi olan bireylerin hepsi özel yetenekli bireylerdir: Disleksi ile zekâ arasında bir ilişki yoktur; her hangi bir zeka seviyesinde bu sorunla karşılaşılabilir. 4. Başarılı bireylerin disleksisi olma ihtimali yoktur: Eğer birey okulda başarılı bir öğrenciyse disleksisi olma ihtimali yoktur düşüncesi de başka bir yanlış kanıdır. 5. Zekâ geriliği ile disleksi arasında ilişki vardır: Disleksisi olan bireylerin zekâ geriliği yaşadıkları düşüncesi gerçeği yansıtmamaktadır. IQ testleri ve disleksi arasında ilişki bulunmamaktadır. 6. Toplumlarda disleksi nadir görülen bir durumdur: Disleksinin toplumlarda sık görülmeyen nadir bir durum olduğu söylemi de disleksi hakkında yanlış bilinen kanılardandır. 7. Bir birey okuyabiliyorsa disleksisi olamaz: Disleksili bireyler kelimelerin şekillerini hafızaya kaydederek, benzer hikâyeleri ezberleyerek, ilk harflerin ardından tahminde bulunarak okuma gibi farklı yöntemlerle bir süreye kadar okuma yapabilmektedirler. Buna karşın hafızaları onları belli bir yere kadar yardımsız götürmektedir. 8. Okuma eğitimi başlamadan önce bireyin disleksisi teşhis edilemez: Okul ortamı içerisinde yer almadan ve okuma deneyimi ile tanışmadan önce disleksinin teşhis edilemeyeceği konusundaki inanışlar da yanlıştır. 9. Disleksi çocuklarda bulunur yetişkinlerde bulunmaz: Disleksinin sadece çocukluk döneminde olacağı yetişkinlerde disleksinin olmayacağı bir yanılgıdır. Disleksi hayat boyu devam eden bir süreçtir. 10. Disleksi medikal tedavi yöntemleri ile tedavi edilebilir: Disleksi okuma alanında uzmanlaşmış kişilerin uygulayacağı değerlendirme yöntemleriyle teşhis edilir ve eğitsel yöntemlerle tedavi edilir. Yani disleksinin tedavisi vardır sadece tedavi medikal değil, eğitseldir. Bir hastalık değil gelişimsel bir sorun olduğu için tedavi yerine telafi veya düzelmesi mümkün mü diye sorulması daha doğrudur. Özel eğitimle büyük oranda düzeltilebilir. Yaş olarak ne kadar erken fark edilirse o kadar kolay giderilir.Fakat teşhis konusunda işinin ehli uzmanlara danışılmalı ve dikkatli şekilde iyice araştırılmalıdır. Çünkü yanlış teşhis düzeltici yaklaşımları engelleyeceği için en azından gecikmeye yol açar. Bu gecikme süresi içinde disleksili bireyin kendine saygısı ve öğrenme motivasyonu düşebilir. Bu durumda soruna psikolojik etkenler eklenir. Bu etkenlerin sayısının ve şiddetinin artması, okula, öğrenmeye ve öğretmene karşı olumsuz bir tutuma ve sorunun şiddetlenip kalıcı olmasına yol açabilir. Disleksi olgularının çocukluk ve ergenlikte fark edilmemesi, okul ve öğrenmeye karşı isteksizliğe ve giderek yetenek ve kapasitesiyle uyuşmayan meslek ve yaşam tarzı tercihlerine yol açabilir. Okul öncesi dönem belirtileri: • Konuşmanın gecikmesi ve diğer konuşma bozuklukları (kelimeleri doğru telaffuz etmekte güçlük, kelime dağarcığının yetersiz ve yavaş gelişmesi, bir şey anlatırken zorlanma, az konuşma). • Zayıf kavram gelişimi (Büyük-küçük, ince-kalın, üst-alt, iç-dış, önce-sonra gibi kavramları öğrenememe, karıştırma). • Yetersiz motor gelişim ( öz-bakım becerilerini öğrenmekte güçlük, düğme iliklemeyi öğrenememe, beceriksizlik (sakarlık), çizim veya kopyalamaya karşı isteksizlik. İlkokul dönemine ilişkin belirtiler: • Akademik başarı: Birçok alanda zeki görünmelerine karşın akademik açıdan başarısızlık yaşarlar. Başarı durumu değişkendir, bazı derslerde başarısı normal/normal üstü iken, bazı derslerde düşüktür) . • Okuma / Yazma Becerisi: Disleksisi olan çocuklar 1. sınıfta okumayı öğrenmede zorlanırlar ve gecikirler. Diğer sınıflarda ise okumaları hız ve nitelik açısından yaşıtlarından geridir. Bazı harflerin seslerini öğrenemez, harfin şekli ile sesini birleştiremez, kelimeleri hecelerken ya da harflerine ayırırken zorlanır, sınıf düzeyinde bir parçayı okuduğunda anlamakta zorlanır, başkasının okuduklarını daha iyi anlar. 1. sınıfta yazmayı öğrenmede zorlanırlar ve gecikirler. Bazı harf, sayı ve kelimeleri ters yazar ya da karıştırırlar. 'Çok' yerine 'koç', 'ev' yerine 've', 'soba' yerine 'sopa', b-d, m-n, ı-i, 2-5, d-t, ğ-g gibi. Yazarken bazı harfleri, heceleri atlar ya da harf/hece ekler, sınıf düzeyine göre yazılı imla ve noktalama hataları yapar, küçük-büyük harf, noktalama, hece bölme hataları, yazarken kelimeler arasında hiç boşluk bırakmaz ya da bir kelimeyi iki-üç parçaya bölerek yazarlar. Yaşıtlarına oranla el yazıları okunaksız ve çirkindir, yavaş yazarlar, tahtadaki yazıyı defterine çekerken ya da öğretmenin okuduğunu defterine yazarken zorlanırlar. • Aritmetik Becerileri: Sayı ve matematik sembollerini öğrenmede güçlük çekerler. Bazı aritmetik sembolleri öğrenmekte zorlanır, karıştırırlar. Sınıf düzeyine göre çarpım tablosunu öğrenmekte geri kalırlar. Dört işlemi yaparken yavaştırlar. Problemi çözüme götürecek işleme karar veremezler, yaşına uygun seviyedeki matematik problemlerini yaparken otomatik olarak tepki vermekte zorlanırlar. • Diğer alanlar: Sağ-sol, doğu-batı,kuzey-güney kavramlarını öğrenmede zorlanırlar. Zamana ilişkin kavramları (dün-bugün, önce-sonra, gün, ay, yıl, mevsim gibi) kavramlarını karıştırırlar. Hangi aydayız denilince salı, hangi mevsimdeyiz denilince şubat diyebilirler. Saati öğrenmekte zorlanırlar. • Haftanın günlerini, ayları, mevsimleri doğru saysa bile aradan sorulduğunda (cumadan önce hangi gün gelir, marttan sonra hangi ay gelir, haftanın dördüncü günü hangisidir gibi) yanıtlamakta zorluk çeker ya da yanlış yanıtlarlar. • Top yakalama, ip atlama, ayakkabı-kravat bağlama gibi işlerde yaşıtlarına oranla beceriksizdirler. Sakarlık vardır, sık sık düşer, yaralanır, istemeden bir şeyler kırarlar • Kendi başlarına çalışma alışkanlığı gelişmemiştir. Öğrenme stratejileri eksiktir, nasıl çalışacaklarını, nasıl daha fazla bilgi edineceklerini ve öğrendiklerini nasıl hatırlayacaklarını bilemezler. Bu belirtilerin hepsi bir dislektik çocukta bulunacaktır diye bir kural yoktur. Her çocuk kendine has bir şekilde farklılıklarla bu belirtileri bulundurabilir. Özgül öğrenme güçlüğü her çocukta farklı şekilde oluşum gösterebilmektedir. Bu doğrultuda çocuğun yeterli ve yetersiz olduğu alanlar belirlenip çocuğa o doğrultuda destek sağlanmalıdır. Özgül öğrenme güçlüğü, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuyla birlikte görülebilir ancak DEHB'den farklı bir güçlüktür. Disleksi bulunan çocuklar aile ve yakın çevreleri tarafından 'tembel', 'sorumsuz' gibi ifadelerle etiketlenmemeli ya da bu güçlüğü, çocukta görülen bir zeka geriliği olarak değerlendirmemeleri gerekmektedir. Anne babanın özgül öğrenme güçlüğü hakkında bilgi sahibi olmaya çalışmaları, çocuğun varsa kardeşlerine, öğretmenlerine ve çevrelerine bu güçlük hakkında bilgi verebilmeleri önemlidir. Ruh sağlığı kliniklerinden, özel öğretmenlerden destek alınabilmeli ve bu sorunla tek başlarına baş etmeye çalışmamalıdırlar. Ailelerin çocuklarına özgül öğrenme güçlüğü tanısı konulduysa bunu kabul etmeleri ve çocuklarını yapamadıkları şeyler için zorlamamaları gereklidir. Dislesik olan çocukların zeka düzeyleri normal düzeyde ya da normalin üzerindedir. Bu sebeple bazı alanlarda çok başarılı olabilirken, okuma yazma becerilerinde akranlarının gerisinde performans gösterebilirler. Dislesik olan çocuklar okuma yazma becerilerinde okul ortamında sınıf arkadaşlarının gerisinde olduklarının farkındadırlar. Bu yüzden sıklıkla kaçınma davranışı gösterdikleri, isteksiz oldukları gözlenmektedir. Bu gibi durumlarda anne babanın çocuğunu teşvik etmek amaçlı onunla ders çalışması, ona yardımcı olması gereklidir. • Yaşanan zorlukları iş arkadaşlarından, yakınlarından ve hatta aileden gizlemek •Görece zorluk yaratmayacak ve sorunlu alanlarla uğraşmayı gerektimeyecek iş/pozisyonlarda çalışmak •Farkında olmadan kelimeleri yanlış kullanmak, yanlış söylemek •Kişilerin yüzlerini hatırlamak fakat isimlerini hatırlamakta zorlanmak •Sözlü talimatları hatırlamakta zorluk yaşamak •Sesli okumadan kaçınmak •Konuya bağlı olarak akıcı okuma ve anlamada dalgalanmaların olması •Yazı yazarken sadece büyük harf kullanmak ya da kelimelerin ortalarında büyük harf kullanmak •Sağ-sol/Kuzey-Güney gibi yönleri karıştırmak •Düşük özgüven Üstün zekalı çocuklarda öğrenme güçlüğü, disleksi sıkça görülebilir. Üstün zekalı çocuğun zihni açıktır, öğrenmeye her zaman hazır ve yaratıcılığı çok gelişmiştir. Ancak bazen bu çocuklarda yaşıtlarına göre bazı tanısal farklılıklar görülebilir. Örneğin yaşıtlarına göre okul başarısının düşük olması, sosyal beceride sınırlılık, iletişimde yaşıtlarından geri olma vb. Bu durumlarda aileler bir uzmana başvurur ve uzman tarafından yapılan zeka testlerinde çocuğun aslında performansının normalden daha fazla olduğu görülür. Aileler bu durumu yanlış anlayarak 'çok zeki ama neden böyle davranıyor' gibi cümleler kullanabilirler. Aslında olan çocuğun sınırlarını tam olarak kullanamamasından kaynaklanmaktadır. Her çocuğun birbirinden farklı olmasıyla birlikte, ihtiyaçları da birbirinden farklıdır. Bu noktada özel eğitim, ihtiyaçları genel eğitim sistemi içinde karşılanamayan çocuklar için oluşturulmuş farklı uygulamaları içermektedir. Bu uygulamalardan bazıları: Kaynaştırma/BEP uygulamaları: Özel gereksinimi olan çocuklar ile diğer akranlarının birlikte eğitim görmesinin iki grup için faydalı olduğu görüldükten kaynaştırma uygulamaları yaygınlaşmıştır. Rehabilitasyon Merkezlerinden Yararlanma: 2009 yılından itibaren ÖÖG'li çocuklar 750 saati kapsayan 'özel öğrenme güçlüğü destek programı'ından faydalanabilmektedir. Uzman/Öğretmen Yetiştirilmesi: Gerek üniversitelerdeki eğitimler gerekse Milli Eğitim Bakanlığınca öğretmenlere, rehber öğretmenlere ve RAM çalışanlarına yönelik düzenlenen eğitimlerle eğitimci yetiştirmek amaçlanmaktadır. Sivil Toplum Örgütleri: Ülkemizde ÖÖG alanında hizmet veren derneklerden bazıları; Disleksi Derneği, Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Derneği, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite ve Özel Öğrenme Güçlüğü Derneği… • Çocuğun konuşmasını dikkatle dinleyin ve duyduklarınıza inanın. • Daha yavaş konuşun ve çocukla yüz yüze konuşun. • Çocukların göz teması da dahil olmak üzere iyi dinleme alışkanlığı geliştirmelerini sağlayın. • Hecelemek için ritm tutma veya alkışlama kullanın. • Bir çocuk dilin ritminin farkında olduğunda tekerlemeleri, şiirleri ve zaman tablolarını daha kolay öğrenir. • Konuşurken ve okurken ana kelimelerin anlamlarını anlamasını sağlayın. Kelimeleri içeren görsel ipuçları kullanın. • Çoğu çocuk, öğretmeni anlamadıklarını itiraf etmekte isteksizdir. • Sınıfta yeni bir konu anlatıldığında, zorluk çeken çocuklar için başka bir çocuk 'öğretmenlik' yapabilir. • Bir dizi istek söz konusuysa ayrı ayrı talep edilmelidir, mümkünse ilki gerçekleştirildikten sonra ikincisine geçilip bu şekilde devam edilmelidir. • Sınıfta pratik faaliyetlerle alternatif dil etkinlikleri yapmaya çalışın. • Çoğu zaman çocukların anlayışlarını pratik yollarla göstermelerine yardımcı olur. • Günlük kelimelerin yanlış kullanımını hassas bir şekilde düzeltin, aksi takdirde yanlış konuşulan dil, yazarken de yanlış olur. • Bir tartışmanın çapraz ateşinden bilgi almak çoğu zaman zordur. Çocuğu en az bir kere doğrudan söze dahil edin. • Öfkelerini ve kızgınlıklarını belli zamanlarda ifade edemediği için agresif olma eğiliminde olanlar için bir grup programı oluşturmak, bu durumla baş etmenin çok etkili bir yolu olabilir. • Çok geç kalınmadan ve zarar verilmeden; fark edilir edilmez bir uzmana götürülmesi. Özel öğrenme güçlüğü özel bir uzmanlık gerektirir. Bu yardım öğretmenlerden beklenmemelidir. Gerekli tıbbi ve psikolojik ölçümler yapılmalı, psikoeğitim ve psikiyatrik destek sağlanmalıdır. • Özel öğrenme güçlüğü olan çocuk öncelikle olduğu gibi, kimseyle kıyaslama yapmadan ve özel durumu inkar edilmeden kabul edilmeli. • Sabırlı, anlayışlı ve hoş görülü olunmalı • Tutarlı davranılmalı. Bir gün sabırlı ve anlayışlı iken diğer gün tahammülsüzlük gösterilmemeli. Aynı zamanda çocuğa karşı evdeki diğer bireylerin de birbirleri ile tutarlı olmaları gereklidir. • Her bireyin kendine ait yapabilirlikleri, ilgi ve yetenekleri olduğu unutulmadan; çocuğun yapamadıkları üzerinden değil yapabildikleri üzerinden hareket edilmeli. • Okul ve öğretmenleri ile yakın bir iletişim içine girilerek birlikte ortak adımlar atılmalı. • Okul dışında gerekli destekleyici eğitim ve çalışmaların yapılması için ilgili yerlere yönlendirilmeli. • Öz güven kazanması için gerekli desteğin verilmesi, sosyal faaliyetlere yönlendirilmesi, yapabildiklerinin takdir edilmesi ve teşvik edilmesine dikkat edilmeli. • Kendini ifade etmesine, farklılıklarını ortaya koymasına izin verilmeli. • Her çocuğun büyüme – gelişme ve öğrenme seviyesinin farklı olduğunu düşünerek çocuğa dair büyük beklentiler içine girilmemeli, zorlanmamalı ve başkaları ile kıyaslanmamalıdır. • Yeterli ilgi ve sevgiyi vererek, onun sizin için ne kadar değerli ve önemli olduğunu her zaman hatırlatılmalı. Albert Einstein, Mozart, Wright Brothers, Leonardo da Vinci, Walt Disney, Winston Churchill, Henry Ford, Stephen Hawkings, Jules Verne, Alexander Jules Verne, Woodrow Wilson, Hans Christian Andersen, Thomas Edison, Agatha Christie, Louis Pasteur, Pablo Picasso bu isimlerden sadece birkaçını oluşturuyor. (Derlenmiştir.)

Bilinmeyen yönleriyle özel öğrenme güçlüğü: Disleksi

Disleksi ne demektir?