Osmanlı alimi Ebubekir Efendi Cape Town'a neden gönderildi?

Afrika ile ilk tanışma Osmanlı Devleti'nden çok daha önce Mısır'da kurulan Tulunoğulları Türk devleti ile olur. Bunu 1517 yılına kadar Memlukler izler. Kıtayla olan Osmanlı münasebetleri ise Yavuz Selim'in Mısır seferiyle başlar. Osmanlı devleti bu tarihten itibaren Afrika'yı vatanı gibi imar etti. Mısır'da, Cezayir'de, Sudan'da var olan birçok medrese, cami ve kemerler, yaşayan Osmanlı mirasının tezahürleridir. Güney Afrika'daki Osmanlı izleri ise 1850'li yıllara kadar gider. 1862 yılında Müderris Seyid Ebubekir Efendi'nin Ümit Burnu Müslümanlarının dini eğitimleri için Güney Afrika havalisine gönderilmesi ile başlayan münasebetler, onun öğrencileri ve çocukları sayesinde bölgede entelektüel bir kuşağın yetişmesine vesile oldu. Ebubekir Efendi'nin Cape Town'daki evlerinden biri bugün Bo-Kaap semtinde müze olarak faaliyet gösteriyor. Güney Afrika özellikle Cape Town dünyanın en farklı şehirlerinden bir tanesi. Cape Town'un gözde mahallesi Bo-Kaap ise masalsı evleriyle dikkati kendi üzerine çekiyor. 17. yüzyıl başlarında Hollandalıların Endonezya, Malezya ve Afrika'nın diğer bölgelerinden getirdikleri köleler için inşa ettikleri bu evlerde bugün, Cape Town'lu Müslümanlar yaşıyor. Cape Town' un en ünlü caddesi olan Long Street'e 5 dakikalık bir mesafede yer alan mahalle, renkli evleriyle farklı bir mimariye sahip. Mahalle Cape Town' un kalbinde, Lion's Head tepesinin altında Long Street'e bakan dağ eteklerine kurulmuş. Kendilerine özel, okul ve ibadet yerlerini de içinde barındıran Bo-Kaap, fotoğrafçıların ve turistlerin en önemli uğrak yerlerinden biri. Güney Afrika'nın en büyük şehri Cape Town'un gözde mahallesi Bo-Kaap'ın ünlü evleri mütevazı ama bir o kadar renkli mimariye sahip. Beyaz olarak yaptırılan Bo-Kaap evleri köleliğin kaldırılmasıyla farklı renklere boyandı. Dar sokakları birbirine bağlayan bu evler halen dönemin Hollanda mimarisinden izler taşıyor. Boorhaanol Camii Bo-Kaap evleri Cape Town'un diğer bölgelerinde yaşayan Müslümanların düğün, cenaze, mevlit ve bayram merasimlerine de ev sahipliği yapıyor. Güney Afrika'nın ucunda iki okyanusun kesiştiği Cape Town şehrinde asırlardır ayakta duran Nuru'l-Hamidiye Camii, mütevazı duruşuyla Ümit Burnu'nda Sultan Abdülhamid'in hatırasını yaşatıyor. Güney Afrika'da Durban, Johannesburg ve Cape Town şehirlerinde inşa edilmiş olan Nuru'l-Hamidiye camileri, Halife Sultan Abdülhamid'in İslâm dünyasındaki nüfuzunu anlamak bakımından önemli örneklerden. Güney Afrika'daki Müslümanlar arasında dinî anlaşmazlıkları dindirmek için 1862 yılında Ümit Burnu'na gönderilen Erzurumlu İslâm âlimi Müderris Seyyid Ebubekir Efendi el-Emcedi, Cape Town'da açtığı Osmanlı Dinî İlimler Mektebi'nde yeni yetişen bilinçli bir neslin temellerini atmıştı. İstanbul'dan ayrılmadan evvel yanına aldığı kitapların üzerindeki Osmanlı Teoloji Okulu damgalı mühürlerin 1862 tarihini taşıması, onun 1863 yılında Ümit Burnu'na ulaşmadan önce yerli Müslümanların eğitimi için bir okulun açılması fikrine sahip olduğuna işaret eder. Aslen Şehrizorlu olan Ebubekir Efendi, ilk tahsilini burada atalarından Emîr Süleyman'ın kurduğu medresede yaptı. Babasının vefatı üzerine öğrenimini sürdürmek için İstanbul'a gitti ve beş yıl orada kaldıktan sonra Bağdat'a dönerek tahsilini tamamladı. Ardından ailesinin göç ettiği Erzurum'a gidip yerleşti. 1862 yılındaki bir kıtlık sebebiyle sıkıntı içine düşen kabilesine hükümetten yardım istemek üzere ikinci defa gittiği İstanbul'da hükümet tarafından Ümitburnu'ndaki Müslümanlara dini eğitim vermekle görevlendirildi. O sıralarda, Hollandalıların Cava adalarından esir olarak getirdikleri 3 milyon civarında Müslümanın yaşadığı Güney Afrika'nın, İngilizler'in idaresine geçmesinden sonra buradaki Müslüman cemaatin 'eğitimine' ihtiyaç duyulmuştu. 1278 (1861) yılında Müslümanlar bölgenin İngiliz genel valisine başvurarak Osmanlı Devleti'nden, kendilerine dinlerini doğru olarak öğretecek bir âlimin temin edilmesini istemişler, genel vali de konuyu Londra sefiri kanalıyla Osmanlı hükümetine aksettirmişti. Bunun üzerine Cevdet Paşa o sırada İstanbul'da bulunan Ebubekir Efendi'yi tavsiye etmiş, 17 Mayıs 1862'de bu konuda alınan karar, 26 Mayıs'ta Sultan Abdülaziz'in onayından geçmişti. Karara göre Ebubekir Efendi'ye, Güney Afrika'daki Cape Town'a kadar nakliye masraflarına ek olarak 7500 kuruş yol harçlığı ve ayda 25 lira maaş tahsis edilecek, ayrıca yanına bir yardımcı ile gerekli kitapları alması da sağlanacaktı. Ebubekir Efendi, İstanbul'dan 1862 tarihinde ayrılıp Paris üzerinden Londra'ya gitti. Londra'da iki ay kaldıktan sonra Liverpool'dan gemiye binerek 1863'te Cape Town'a ulaştı. Bölgenin İngiliz genel valisi ve Müslümanlar tarafından büyük bir ilgiyle karşılandı; mahallî gazetelere konu oldu. Yaptığı incelemeler sonunda, buradaki Müslümanların sakalını kesenin kâfir olup cenaze namazının kılınmayacağı, bıyıklarını tıraş etmeyenlerin müslüman sayılmayacağı, ağızda çiğnenen bir cins enfiyenin orucu bozmayacağı, mehirin 5 şilini (o dönem için 27,5 kuruş) geçmesi halinde nikâhın sahih olmayacağı, nikâh sırasında tarafların sarılıp öpüşmesinin şart olduğu gibi tuhaf inançlar ya da cenaze defnedilirken başının mı yoksa ayağının mı önce toprağa konulacağı türünden anlamsız tartışmalar içinde olduklarını, imam unvanı ve tasavvuf ehli görüntüsüyle halkın dinî duygularını sömürmekte olan insanların türediğini tespit etti. Bu cehaleti ortadan kaldırmak için önce eğitime ağırlık verdi ve Cape Town'ın merkezinde erkek çocukları için bir mektep açtı. Yardımcısı Ömer Lutfi ile birlikte talebelere önce Kur'an okumayı öğretti. Hafızlığını tamamlayanları hoca olarak istihdam etti. Derslerin ağırlığını akaidden Ebû Hanîfe'nin el-Fıkhü'l-ekber'i, fıkıhtan Halebî'nin Mülteka'l-ebhur'u oluşturuyordu. Yetişkinler için de akşamları ayrı bir program uyguluyordu. Pazar günleri halka Rûhu'l-beyân tefsirinden vaaz veriyordu. Bu arada hanımlar için de bir okul açmıştı. Felemenkçe yanında İngilizce'yi de öğrenen Ebubekir Efendi, İngiliz genel valisinin izniyle İslâmî tebliğ faaliyetlerine de girişti. Arapça ve Felemenkçe kitaplar yazmaya başladı. Beyânü'd-dîn ve Merâsıdü'd-dîn adlı kitapları bu maksatla kaleme aldığı en önemli eserleridir. İstanbul'dan dönüşünden sonra da çalışmalarını sürdüren Ebûbekir Efendi 1880 yılı ortalarında Cape Town'da vefat etti. Mezarı Cape Town'un öncü alimlerinin metfun olduğu kentin en eski mezarlığı Tana Baru'da bulunuyor. Ebubekir Efendi faaliyetleriyle, bölgedeki Müslüman cemaate yeni bir kimlik kazandırmada önemli bir rol oynamıştır. Onun açtığı okullar, bugün bölgedeki İslami eğitim müesseselerinin öncüleri olarak değerlendirilmektedir. Bo-Kaap Müzesi Güney Afrika'nın en çok ziyaret edilen ikinci müzesi. Müslüman mahallesindeki bu tarihi bina Seyyid Ebubekir Efendi'den sonra Güney Afrika'da onun vazifesini yürüten Müderris Mahmud Efendi'nin eviydi. 1978'de kurulan müzede birçok doküman, Türk bayrağı, Osmanlı arması ve Sultan Abdülhamid Han'ın fotoğrafı, kahve değirmeni, tespih gibi ailenin bağışladığı dededen kalan eşyalar sergileniyor. Güney Afrika'da 30 günden az kalacaksanız,Türk vatandaşlarına vize uygulanmıyor. Fakat 30 günden fazla kalmayı planlıyorsanız Güney Afrika Cumhuriyeti konsolosluğuna vize başvurusu yapmanız gerekiyor. Cape Town'a direkt veya aktarmalı uçuşla gitmeniz mümkün. İstanbul'dan Cape Town'a aktarmasız 11 saatte gidebilirsiniz. Bilet fiyatlarına buradan ulaşabilirsiniz.