Cesaretini pedallarına kanat yaparak dünyayı bisikletle gezen ilk kadın

Kadınların bisiklet ile tanışması, onların oy kullanma hakkı için mücadele etmeleriyle gündeme gelmiş. Bilindiği üzere kadınların oy kullanma hakkı aldıkları ülke 1893'te Yeni Zelanda. Onu Avustralya (1902), Finlandiya (1906) ve Norveç (1913) izliyor. Türkiye'nin 5 Aralık 1934'te tanıdığı bu hakkı, Fransa, İtalya gibi ülkeler İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra yani 1945'lerde tanıyor. Oy hakkı için mücadele eden Suffragette hareketinin simge isimlerden Amerikalı Elizabeth Stanton 1890'larda şöyle bir cümle kurar: 'Biz kadınlar, oy kullanma hakkına doğru pedal çeviriyoruz.' Aynı dönemde simgeleşmiş isimlerden olan Susan Anthony, 'Bisikleti yönetmeyi başaran bir kadın, hayatı da yönetmeyi başaracaktır.' diyerek sözüne şöyle devam eder: 'Dünyadaki kadınların eşit haklara ulaşması yolunda bisikletin yaptığını ne başka bir şey ne de başka bir kimse yaptı.' İstanbul Kadın Eserleri Kütüphanesi'nde yapılan araştırmalara göre, 'Kadınlara Mahsus Gazete' isimli bir gazetenin 1897 Şubat'ında çıkan 100. sayısında bisiklet binen bir kadın çizimi görülür. Çizimin altında 'Kadınlara mahsus velosiped 'yazmaktadır. Dünyayı bisikletiyle dolaşan ilk isim olan Thomas Stevens, Osmanlı topraklarından geçerken özellikle İstanbul'dan uzun uzun söz eder. Ancak bu hatıralarda İstanbul'da bisiklete binen yerli halkın kadınlarından söz etmez. Yalnız Büyükada'da bisikletine sevgiyle bağlı kadınların adından bahseder. On dokuzuncu yüzyılın son günlerinde ilk bisiklet seyahatnamesi 'Velosiped ile bir Cevelan' kaleme alınır. Aynı tarihlerde Servet-i Fünun dergisinde çok sayıda bisiklet çizimi ve haberi bulunur. Dönemin parlak edebiyatçısı Ahmet Rasim de bisikletle ilgili mizahi yazılar yazar. O dönemde bisiklet- kadın ilişkisi üstüne pek fazla örnek bulunmasa bile şöyle ilginç bir örnek mevcuttur: Servet-i Fünun'un ünlü şairi Tevfik Fikret edebiyatımızdaki ilk bisiklet şiirini yazar. Ve o şiirde bisiklet üstündeki bir kadının zarafetini anlatır. Şiirin yazıldığı tarih 1899 olduğuna göre demek ki o dönemde az da olsa bisiklete binen kadınlar bulunuyordu. Türk edebiyatının ilk kadın romancısı sayılan Fatma Aliye hanımın da bisiklet ile bir fotoğrafı var. Fotoğrafın ne zaman nerede çekildiğine dair bilgiler ise henüz ortaya çıkmadı. On dokuzuncu yüzyıl sonu yirminci yüzyıl başındaki kadın hareketleri sadece oy hakkıyla sınırlı değildir. Üstelik bu hareketlerde bisiklete dair de birçok örnek bulunuyor. Bisiklet, kadın hakları savunucusu Alice Hawkins için varoluşun bir parçasıydı. Annie Londonderry ise bisikletle dünya turu yapan ilk kadın olarak tarihe geçti. Süfrajetler, 19. yüzyılın sonu ve 20. Yüzyılın başlarında başta İngiltere olmak üzere Amerika Birleşik Devletleri'nde oy hakları için mücadele eden kadınlara verilen isimdi. 1863 doğumlu Alice onlardan bir tanesiydi ve bisiklet kullanıcısıydı. Alice, her pazar bisikletine atlar kilometrelerce, sürebildiği kadar bisiklet sürüp, yaşadığı bölgedeki diğer çalışan kadınlara ulaşmaya çalışmış. Aktivist ve bisiklet sürücüsü olmasının yanında şehirde ilk pantolon giyen kadın olmasından dolayı dikkatleri üzerine çekmişti. Tüm ömrünü kadın özgürlük hareketinde uğraş vererek bisikletin üstünde geçirmiş. Bisiklet süfrajet hareketinde sadece Alice gibi birçok kadının kullandığı araç değil bir özgürlük sembolü de olmuş. Annie 1870'de, Letonya'da doğdu. Küçük bir kızken ailesiyle Boston'a göçtü. 1887'de ebeveynlerinin ölümünden sonra, 7 yaşındayken kardeşleriyle öksüz ve yetim kaldı. Annie parlak bir zekâsı olmasına rağmen, hiç eğitim almadı. 18 yaşındayken işportacı olan Max ile evlendi ve çok geçmeden ilk çocuğunu doğurdu. Daha sonraları, 'Hayatımın geri kalan yıllarını, kucağımda bir bebek ve üstümde bir önlükle geçirmek istemedim.' diye yazacaktı. Hayattan yaşadığının fazlasını isteyen Annie, halkın macera, kadın hakları ve bisiklete olan ilgisini sermayeye çevirerek, ailesi için para kazanmasını sağlayacak bir plan geliştirdi. Annie Londonderry kimliğiyle, dünyanın etrafında ilk kez bisikletle dolaşacak bir kadın olarak, kamuoyu ve basının ilgisini çekecekti. Takvimler 25 Haziran 1894'ü gösterdi. 24 yaşındaki Annie, dünyanın çevresini bisikletiyle dolaşacağını ilan ettiğinden beri, kendisini 'Londonderry' soyadıyla tanıttı. Asıl soyadı Kopchovsky idi. Annie, dünya çevresindeki bisiklet turu girişiminin iki varlıklı adam arasında bir bahis olarak düzenlendiğini açıkladı. Eğer 15 ay içinde ve toplam 5000 dolar kazanmış olarak dönerse, 10.000 dolar kazanacaktı. Karşılıksız katkı almasına izin yoktu, sadece hediyelik eşya ve reklam satarak para kazanacaktı. Lithia Su Şirketi, başlangıç olarak 100 dolar ödenmişti. Annie büyük uğurlamadan sonra, iki gün fotoğraf çekimlerini bekleyerek, 27 Haziran'da yola çıktı. Kısa süren asfalt yollar, yerini taşlı yollara bıraktı. Geceyi Providence'da geçiren Annie için ilk gün 80 kilometreden fazla yol almak deneyimsiz bisikletçi için oldukça etkileyiciydi. Binlerce kilometre için dayanıklı olduğunu da böylece ispatlamış oldu. Providence'da şeker satarak ve yolculuğunu anlatarak 50 dolar ve kalacak yer parası kazandı. Annie, sürüşe uygun hafif bir elbise diktirdi. Hızlı sürüş sırasında eteği beline tutturulabiliyordu. Yeni bir şapka ve kauçuk tabanlı bir ayakkabı aldı. Kadınların giymesi beklenen korse haraketlerini sınırlıyor ve onu nefessiz bırakıyordu; ondan kurtuldu. 28 Temmuz'da onu uğurlamaya gelen büyük bir kalabalık vardı. Hava aşırı sıcaktı. Onu küçümseyen yerel erkek bisikletliler, şehrin eteklerinden geçebileceğinden şüpheliydiler. Ama Annie gittikçe zorlaşan yollar üzerinde, güneşte ve yağmurda bisiklet sürdükçe, günden güne kuvvetlenmişti. 24 Eylül'de Şikago'ya girdiğinde, 1500 km'den fazla seyahat etmişti. Amacına ulaşıp ulaşamayacağına dair şüphe duymaya başlamıştı. Destekçilerini hayal kırıklığına uğratmak istemiyordu. Başarısı yalnızca onun kişisel meselesi değildi, o tüm kadınların bir sembolüydü. Neyse ki umudunu tümden yitirmeden önce, Şikago Sterling Bisikletleri, ona 26 kiloluk bir erkek bisikleti uyarlamayı ve bir reklam sözleşmesi teklif etti. Annie'nin inancı tazelenmişti. Sterling bisikletleri için tekerlek üreten bir üretici de, başka bir sözleşme sundu. Şimdi Annie'nin bisikletinde dalgalanan iki afiş vardı. Geldiği yöne, New York'a geri dönmeye karar verdi, oradan Fransa'ya gitmek üzere gemiye binecekti. Ekim'in 14'ünde, Şikago'dan pedal çevirmeye başladığında bol kesimli, bilekte dar manşeti olan bir pantolon giymişti. Bu kıyafet erkek bisikletine binen bir kadın için konforlu bir seçenekti. Oysa yolculuğunun başlangıcında bir gazeteci ona neden bol pantolon giymediğini sorduğunda, Annie şöyle yanıtlamıştı: 'Dünyanın çevresini dolaşmaya girişecek kadar cüretkâr olmama rağmen, pantolon giymeye yetecek cüretim yok.' Paris'te, Sterling bisiklet acentası tarafından konuk edildi. Bisiklet Fransa'da çok popülerdi, basından büyük ilgi gördü. Annie'nin minyonluğuna rağmen, sadece kas ve enerjiden ibaretmiş gibi göründüğü yazıldı. Yolculuğuna başlamasından bu yana altı ay geçmişti, Marsilya'ya gitmek için güneye doğru sürdü. İnsanlara yolu göstermelerini rica eden Fransızca bir mesajı bir bez parçasına yazarak ceketine iliştirmişti. Yol boyunca bisikletliler ona kısa sürelerle eşlik etti. Hava soğuk ve karlı, yollar çamurluydu; ama Annie yılmadı. Annie Marsilya'da sponsor olmak isteyen tüccarlar tarafından karşılandı. 20 Ocak 1895'de, Mısır'dan Sidney'e gitmek üzere ayrıldı. Artık bisikletinin üzerinde değil, daha çok onunla birlikte geziyordu. Sri-Lanka'da yerel bisiklet kulübünün üyeleriyle birlikte, şehrin etrafında 50 km'lik bir tur attı. Şubat'ın yarısında, gemisi Singapur limanına girdiği sıralarda, yerel bir gazete tarafından sahtekarlıkla suçlandı: Fransa ile Singapur arasında gemiyle yapılan yolculuk, onun bisikletle dolaşma iddiasına halel getiriyordu. Annie eleştiriyi görmezden geldi. Sermayesini arttırmak için çabalamak çok zamanını alıyordu. Kore ve Sibirya hakkında daha sonra anlattığı hikâyelere rağmen, San Francisco'ya doğru yola çıkmadan önce, aslında bu yolculukları yapacak kadar vakti yoktu. Mart 1895'de San Francisco'ya ulaşmasından hemen sonra, yolculuğunun final ayağına başladı. Bir bisikletli eşlikçiyle Los Angeles'e gitti. Artık bisikletinin ve giysilerinin arkasında dalgalanan 50'ye yakın bayrak vardı. Şehirden şehre geçerken, kasasına hediyelik eşyalar ve yerel tüccarların promosyonlarını da ekliyordu. Annie Iowa'da kol bileğini kırdıysa da, bu onu yolundan alıkoyamadı. 12 Eylül'de Şikago'ya doğru, bir kolu alçıdayken, tehlikeli bir biçimde pedal çeviriyordu. Tam olarak 15 ay sonra, uzun yolculuğuna başladığı yere, Boston'a dönebildi. Bir gazetede yazdığı üzere, Beacon Caddesi'nden aşağı uçurtma gibi süzüldü. Beklendiği kadar pedal çevirememiş olsa da, gene de yolculuğu büyük bir başarıydı. Şöyle der: 'Kadının fiziksel gelişimi için bisiklet hakkında ne düşündüğümü öğrenmek mi istiyorsunuz? Deneyimden biliyorum ki, kadını tekerlekten daha iyi güçlendiren bir şey yok. Kadınlara söyleyin korselerinden kurtulsunlar. Eğer kadınlar tekerlek üstünde doğru düzgün egzersiz yapacaklarsa, hoş bir şekilde yuvarlak hatlara, zeki aydınlık gözlere, sağlıklı yanaklara sahip olacaklar ve yıl boyunca kendilerini aktif hissedecekler.' Geziyi tamamladığında adı geçen parayı almadı. Bunların hepsi onun kamuoyunun dikkatini üzerine çekmek için yaptığı kurgulardı. Aslında kendisi ve yolculuğu hakkında anlattığı pek çok şey yalandı. Önemli olan başarılı bir reklam kampanyası ile bir ev kadının kendi hayatını baştan kurgulaması ve onu istediği gibi şekillendirmesiydi. Yolculuğunda sonra kendisi ve ailesi New York'a taşındı. Ve burada gazetecilik yaparak hayatına devam etti.