İnsanlığın korkulu rüyası salgın hastalıklar

Tahmini bin kişinin ölümüne sebep olan Atina veba salgını, Antik Yunanistan'da Peloponez Savaşı (MÖ 430) sırasında, Atinalıların savaşı kazanacağı düşünülürken Atina Kent Devleti'ni kasıp kavuran büyük bir salgındı. Cüzzam hastalığının ilk kez ne zaman ortaya çıktığını kesin olarak belirlenmez. Cüzzam hastalığın tanısı ile ilgili ilk yazılı kayıtların MÖ 600'lü yıllara ait olduğu belirtilir. Cüzzam hastalığının, Hindistan'dan Avrupa'ya Büyük İskender'in ve Roma askerleri tarafından taşındığını öne sürülürken, bir yandan da cüzzamın bulaşıcı bir hastalık olmadığı iddia edilir. Hastalık yaygınlaşmaya başladıkça cüzzamlılar adeta lanetlenmiş kimseler olarak kabul edilip toplumdan dışlandılar. Tedavisinin bilinmediği dönemlerde cüzzamlılar yerleşim birimlerinden uzak yerlere hatta özel adalara sürülerek, buralarda kendi kaderlerine terk edilirdi. Dünyanın en korkunç hastalığı olarak anılan cüzzam İslam tıbbında kara safranın vücuda yayılarak diğer 'hılt'lara etkisi sonucunda fizyolojik dengenin bozulmasına, saç, kaş ve tırnakların dökülmesine, parmakların düşmesine ve nihayet kötürümlüğe yol açtığı kabul edilirken bulaşıcı bir hastalık olarak tarif edilirdi. Bu hastalıkla ilgili diğer medeniyetlerden daha çok önem vermiş ve teşhis ve tedavi için çokça pratik kullanmıştı. Avrupa XV. yüzyıla kadar cüzzamı, tedavi edilmesi gereken bir hastalık değil Tanrı'ın bir gazabı ve cüzzamlıyı da hasta değil büyücü olarak görüyordu. Cüzzamın bir hastalık olduğu fikri ancak 1403 yılında Venedik'te kurulan ilk leprosarium dönemine rastlar. Bu tarihten önce cüzzamlılar sağlıklarıyla birlikte mal varlıklarını da kaybetmişler ve dışlanan bu insanlar toplumda yeni bir sınıf oluşturmuşlardı. Herkes tarafından hor görülen cüzzamlıların umuma ait yerlere girmeleri yasaklandığı gibi halkın kendilerinden uzaklaşmasını sağlamak için dolaşırken çıngırak çalmaları da zorunlu kılınmıştı. VII. Louis'in vasiyetnâmesinden, cüzzamlıların hapsedildiği yerlerin sayısının Fransa'da 2000, bütün Hıristiyanlık âleminde ise 19.000 olduğu öğrenilmektedir. Antik Çağlardan itibaren bilinen bir hastalık olan veba insanlık tarihinin en ölümcül hastalıklarından biridir. Lakabı 'Kara Ölüm' olan veba, Orta Çağ'da 1347-1353 arasında, Avrupa nüfusunun üçte birinin kaybedilmesine neden oldu. 1347-1348 yılları arasında Venedik nüfusu 130.000 iken 70.000'e düşmesine neden olmuştur. Orta Çağ Avrupası'nda görülen hastalığın 'Hıyarcıklı veba' olduğu bilinir. Bu hastalık fare ve pire ışıklarıyla bulaşıyordu. Bu hastalık dünyanın ilk kimyasal silahı olarak bile kullanılmış ve düşman ülkeye vebalı fareler salınmıştır. 250 milyondan fazla kişinin ölümüne neden oldu. Modern zamanlarda antibiyotikler ile tedavisi mümkünden Asya ve Afrika kıtalarının bazı bölgelerinde halen görülebiliyor. İlk salgında 25 milyon, ikinci salgında 50 milyon kişinin ölümüne neden olan salgın, Bizans İmparatorluğu'nu vurdu. Sasani İmparatorluğu'nu, Akdeniz etrafında bulunan liman şehirlerini etkileyen veba, dünya tarihindeki en büyük veba salgınlarından biridir. İnsanlık tarihindeki en ölümcül salgın olan vebanın başladığı yer tam olarak bilinmese de lenf düğümlerini davul gibi şişirmesi sonucu acılı bir ölüme götürürdü. Bu salgın ayrıca Avrupa tarihinin sosyal temellerini değiştirdi. Toplamda 100 milyon insanının ölümüne sebep olan hastalığı eski yıllarda doktorlar, içi çeşitli şifalı bitkilerle dolu özel maskeleri vebalı insanları tedavi ederken kullanıldığı biliniyor. Hitit Kralı I. Şuppililuma'nın Babil seferinden dönerken beraberindeki esirlerden biri veba hastalığına yakalanmıştı. Bu esiri krallığın başkenti Hatuşa'ya getirdi. Bir süre sonra krallıkta veba salgını yaygınlaştı ve Kral öldü. Yerine gelen II. Murşili'nin ölüme yol açan salgınla ilgili, 'Babamdan yana olan prensler, komutanlar, binbaşılar, subaylar, onlar da o nedenle öldüler. Hatti ülkesi de o konudan dolayı ölmeye başladı. Hatti ülkesi öte yana (felakete) sürüklendi. Artık şimdi salgın o kadar güçlendi ki, Hatti ülkesi salgından çok baskı altında kaldı' diyerek hastalığın nasıl bir ülkeyi yok ettiğini yazılı kaynaklarda anlattır. İspanyol gribi ya da İspanyol nezlesi, 1918-1920 yılları arasında H1N1 virüsünün ölümcül bir alt türünün yol açtığı grip salgını olarak biliniyor. İspanyol Gribi, 20 milyon kişinin, o dönemde yaşayan nüfusunun %5'i, ölümüne sebep oldu. İspanyol gribi, zayıf, yaşlı ve çocuklardan çok, sağlıklı genç erişkinleri etkiledi. Birinci Dünya Savaşı'nın son aylarında tüm dünyayı etkisi altına alan İspanyol gribi, kimi tarihçilere göre dört yıl süren savaşın sona ermesinde önemli bir etken. Dünya çapında yayılan hastalıktan en fazla ölenler Asya ve Afrika'daydı. Asya'daki bir hastanın ölüm ihtimali Avrupa'dakinin 30 katıydı. İspanyol nezlesi ilk kez 11 Mart 1918'de ABD'nin New Mexico eyaletinde tespit edildi. Salgın 1918 Eylül-Kasım aylarında zirve noktasına ulaşmış ve Türkiye dahil tüm dünya ülkelerini etkilendi. İlk belirtiler arasında solunum güçlüğü oluyor, hastaların yüzü kızıl kahve bir renk alıyordu. Bu renk daha sonra maviye dönüyor, öldüklerinde ise simsiyah oluyordu. Ölüm nedeni çoğu vaka açısından gribin kendisi değil, virüsün akciğerde açtığı yaralara yerleşen bakteriler sonucu oluşan zatürreydi. Hastalarda diş ve saç dökülmesi de oluyor, baş dönmesi, uykusuzluk, görme ve işitme kaybından şikâyet ediyorlardı. Hayatta kalanlar virüs enfeksiyonu sonrası oluşan depresyon geçiriyordu. İspanyol nezlesi olarak adlandırılmasının sebebi İspanya'nın, Birinci Dünya Savaşı'nda yer almamasına rağmen, askerî sansür nedeniyle diğer Avrupa devletlerinde salgından söz edilmezken İspanyol basınının salgın konusunu ilk kez gündeme getirmiş olmasıydı. Kolayca ve hızla değişebilen virüsün yeni türlerinin ortaya çıkmasına neden olduğu grip, 1173-1427 yılları arasında Almanya, İngiltere, Fransa, Hollanda ve İtalya'da salgınlara neden oldu. Birinci Dünya Savaşı'na kadar çok da önemli bir hastalık olmayan grip, 1918 yılının bahar aylarında savaştan daha yıkıcı bir hale geldi. O sene grip yüzünden insanlar aniden öldü. Grip yüzünden 1918 yılında sadece ABD'e 550 bin kişi öldü. Bu rakamın ABD'nin Kore ve Vietnam savaşlarında verdiği ölü sayısından daha fazladır. Bu salgın sırasında Alaska köylülerinin tümü yok olurken, Hindistan'da 12 milyon kişi hayatını kaybetti. Antik Mısırlılar tarafından ilk defa duyurulan hastalık günümüzde tedavisi mümkün olmasına rağmen hala devam etkisini gösterir. Günümüzde hala yılda beş milyon kişi sıtmadan hayatını kaybediyor. I. Dünya Savaşı'ndan sonra Rusya'da 5 milyon sıtmalı vardı insanın 60 bini öldü. 1934'te Seylan'da 3 milyon sıtmalının 100 bini yaşamını yitirdi. Amerika'daki ilk salgın 1938'de Brezilya'da ortaya çıktı ve 100 bin hastanın 14 bini öldü. Tarihin büyük kumandanlarından biri olan Büyük İskender Pers ülkesini, Suriye'yi, Arabistan'ı, Fenike'yi ve Mısır'ı fethetmişti, ama Babil'de sıtmaya yenik düştü. Salgın, 1942'de Nil Vadisi'ne kaydı ve Mısır'da 12 bin kişiyi öldürdü. Daha sonra yine bu hastalıktan Etiyopya'da 15 bin kişi öldü. Savaşları ve tabiî afetleri takiben Karayipler'de büyük hasar yapan salgın, 1963'te Haiti'de 75.000 kişinin ölümüne sebep oldu Çiçek hastalığı, 6. yüzyılda Avrupa ve Yakındoğu'da iyi bilinen bir hastalıktı. Yüzyılın sonunda Arabistan'da salgın yapan hastalık Avrupa'ya yayılıp, 570 yılında İtalya ve Fransa'da, 581'de Tours'da görüldü. 'Pestilentia Faucium'' adı verilen hastalık, aynı yıllarda Roma'da da bir salgına neden oldu. Fransa ve İtalya'da tahribata yol açan Asya ve Afrika menşeili hastalığın 11, 12 ve 13. yüzyılda Avrupa'da yaptığı salgınların nedeni Hıristiyan hacılar olduğu söylenir. Çoğunlukla kızıl, suçiçeği ve frengi ile karıştırılır. Çok uzun yılardır bir tür doğal bağışıklama olan sağlam kişilerin çiçek hastasının deri döküntüleri ile yapay olarak hastalandırıldığı yöntemi; Çinliler, Hintliler İranlılar ve doğu Afrika halkları kullanmış olmasına karşın Avrupalı hekimler bu yöntemi kullanmamışlardı. 1763 yılında İngiliz General Sir Jeffrey Amherst sürekli 'sorun çıkaran' Kızılderililerden kurtulmak için onlara çiçek virüsü bulaştırılmış battaniyeler hediye etti. Bu battaniyeler bütün bir Cheyenne kabilesinin sonunu getirdi. Sanayi Devrimi'nden sonra ortaya çıkan veremde Avrupalıların yüzde 70'i bu hastalığa yakalandı. Ancak ölenlerin büyük çoğunluğu göçmen işçiler, sanayi işçileri, evsizler, ailesinden kopmuş çocuklardı. 9. yüzyılda görülen St. Anthony hastalığı (kutsal ateş) el ve ayaklarda sancılara sebep oluyor, nihayetinde bu uzuvlar kangren olup kaybediliyor ve ölümle sonuçlanıyordu. Bu hastalık, 922 yılında Fransa'da 40 bin kişinin hayatını kaybetmesine yol açtı. 1128-1129 yıllarında Fransa, Almanya, Hollanda ve Fransa'yı kapsayan salgına neden olan hastalık, 857-1486 yılları arasında 37 salgın yaptı. Hastalık, bitkilerin ekimi ve depolanması sırasında ortamın nemli olması sonucu tahıllardan, özellikle çavdardaki mantardan kaynaklanıyordu. Bu virüs salgını sonucu insanlara bulaşan bu hastalık önce sinir sistemi çökertiyor daha sonra ise felç veya ölümle sonuçlanıyor. 1916'da, ABD'de en büyük çocuk felci salgını meydana çıktı. New York City'de başlayan salgın, bir yıl içinde toplam 27.000 kişinin sakat kalmasına, 6.000 kişinin de ölmesine neden oldu. WHO, 1994 yılında Amerika kıtasında çocuk felcinin kökünün kuruduğunu duyurdu. Benzer şekilde 2000 yılında Batı Pasifik bölgesi, 2002 yılında da Avrupa kıtasında virüsünün kökü kurutuldu. 2013 yılına geldiğinde, çocuk felci hastalığının salgın olarak görüldüğü ülke sayısı üçe indirildi. Bu ülkeler ise Nijerya, Pakistan ve Afganistan. İlk olarak 1991 yılında görülen kolera hastalığından dolayı 12 bin kişi hayatını kaybetti. Vibrio Cholerae isimli bakterinin neden olduğu bağırsak enfeksiyonuna bağlı, akut ve şiddetli ishal ile seyreden bir hastalıktır. Bu hastalığında Afrikalı yerlileri değerli madenlerin bulunduğu yataklardan uzaklaştırmak için sularına karıştırılan bir bakteri yüzünden başladığı spekülasyonları vardır. 1817′de Japonya'da, 1826′da Moskova'da, 1831′de Berlin'de, Paris'te ve Londra'da salgınlar oldu. Sonrasında Londra'dan göçmenlerle Kanada'ya ulaşan salgınlar birçok insanın ölümüne neden oldu ve ardından 1892 yılında Hamburg'da sıçradı. Ebola, insanların başına bela olan salgınlar listesine yeni katılan bulaşıcı hastalıktır. Bu epidemilerin en kötü olanları pandemik hale geliyor, kıtalar arasında yayılarak milyonlarca kişinin ölümüne yol açıyor. Ebola salgını yaşayan ülkeler, hastalığı kontrol altına almakta zorlanıyor. Avrupalılar, Afrikalı köleleri Amerika'ya gönderdiklerinde, sarıhummanın da dâhil olduğu bir dizi hastalığı da bu bölgeye göndermiş oldular. Hastalık, kolonilere, çiftliklere ve büyük şehirlere doğru ilerledi. Napolyon, 33 bin kişilik ordusunu Kuzey Amerika'daki Fransız arazilerine gönderdiğinde, sarıhummadan 29 bin asker ölmüştü. Sarıhumma da sıtma gibi sivrisinek ısırığıyla insandan insana bulaşır. Tipik belirtileri arasında, ateş, baş ve kas ağrısı, sırt ağrısı, kusma ve titreme bulunuyor. Aşısına rağmen, gelişmiş tedavi prosedürleri ve sivrisinek ıslahına rağmen, hastalık halen Güney Amerika ve Afrika'da devam ediyor.

İnsanlığın korkulu rüyası salgın hastalıklar

ATİNA VEBA SALGINI