İslam hekiminden doktorlara sağlık tavsiyeleri

Sana ilk gereken şey: Vaktini boşa geçirmekten, eğlenceden kendini korumalısın. Kitapları karıştırıp azimle çalışmalısın. Olur da sana ansızın bir şey sorar da, sorduğu şeyi hıfzetmemişsen, ona cevap vermen senin için zor olur. Bu da onun yanında sana zarar verir. Ebu Bekir Er-Razi kimdir? Vakıada bulunan hastalıklarla ilgili üç durum vardır: İyileşmesi muhakkak olan hastalık İyileşmesi mümkün olan hastalık, İyileşmesi imkânsız olan hastalık. İyileşmesi muhakkak olan hastalık: Çoğu durumda humma veya güneş çarpmasından meydana gelen baş ağrısı gibi günü birlik hastalıklardır. İyileşmesi mümkün olan hastalık: Bedeni kuvvetli insanın verimliliğini düşüren, ancak habis hummalar cinsinden olmayan, boğmaca humması. Eğer buna benzer humma gerektiği gibi tedavi edilirse, sıtma hızlıca giderilir. Şayet tedavi edilemezse, çoğu kez daha da şiddetlenir. Bazen de durur, artmaz. İyileşmesi imkansız olana gelince, onun misali şudur: Kanser, cüzzam, baras. Tabip, ister tedavi edebildiği bir hastalığın tedavisinin uzun sürmesi, isterse hastalığı tedavi etmesi mümkün olmadığından acze düşmesi durumunda, her hal ü kârda, çoğu kez kabahatli görülür. Oğulcağızım, bil ki, tabibe gereken, insanlara karşı yumuşak olmak,56 gizliliklerini korumak, sırlarını, özellikle de hizmetinde bulunduğunun sırlarını gizlemektir. Bazı insanlar hastalığını, mesela babası, annesi, çocuğu gibi, kendisine en yakın kimselerden bile gizleyebilirler. Tabibe ise zarureten ifşa ederler. Ebu Bekir Er Razi'nin hastalıklara karşı önerdiği tedavi yöntemleri Tabip hizmetindeki kimsenin hastalığına dair hiçbir şeyi, kalben görmezlikten gelmez. Çünkü o, hastanın hastalığını en kısa sürede ve en hızlı şekilde ve en basit ilaçla iyileştirmek ister. Eğer bu mümkün olmazsa, o zaman hastalık süresinin dört devresini gözetlemelidir: Başlangıç devresi, artma devresi, zirve devresi, gerileme devresi. Hizmet edilen hasta kendisine tahsis ettiği tabiplere güzel muamelede bulunursa, tabip de onun sıhhatini koruma ve hastalığını idare etme konusunda ciddi davranacaktır. Hastaya karşı, tabibin kalbiyle ona yönelerek vereceği sevgiden daha faydalı bir şey yoktur. Lokman Hekim'den şifa kaynağı 25 besin Oğulcağızım bil ki, tabiplerden bir kısmı, özellikle de bir melik veya reis onu hususî hizmetine almışsa, insanlara karşı büyüklenirler. Hakîm Galen demiştir ki: 'Bazı tabiplerin, meliklerin hizmetine girdiklerinde gurura kapılıp halka karşı kibirlendiklerini, onları tedaviden mahrum ettiklerini, onlara kaba söz söylediklerini, surat astıklarını gördüm. İşte bunlar gerçek mahrumlardır. Hakîm (tabip) bu zikredilen hasletlerin zıddına hareket etmeli, onları teşvik etmelidir. Tabip tedavisinde Allah u Teala'ya tevekkül etmeli, iyileşmeyi ondan beklemelidir. Bu iyileşmenin, kendi kuvveti ve çalışmasından kaynaklandığı zannına kapılmamalıdır. Her işinde Allah'a itimat etmelidir. Kendisine, mesleğindeki ve uzmanlığındaki kuvvetine bakarak böyle davranırsa, Allah onu iyileştirmekten mahrum kılar. Selçuklu ve Osmanlı'da hizmet veren ünlü hekimler Her gün hizmetinde bulunduğun kimsenin yanına girip, yakınında oturarak nabzını yoklaman gerekir. Elinden sana bir işaret verir, çünkü insanın nabzını sıhhatli iken yoklamayan kimse, hasta olduğu zaman da onun hakkında sağlam bir şekilde hüküm veremez. Melikin meclisinde, -onun veya bazı arkadaşlarının konuşturması dışında- seni, bu ilim konusunda çok konuşmaktan sakındırırım. İbn-i Sina'nın sağlık için verdiği öğütler Hasta sofrada iken, hazırlanan yemek midede karıştığında gerçekten kötü etkisi olsa da, 'bu yemek uzuvlara şöyle zararlıdır veya hastalığı böyle harekete geçirir' diye bahsetme. Ancak ona gereken bir miktar bahsedebilirsin, mesela: 'Hastanın sofrasında balık ve kesilmiş süt veya peynir ve yumurta ya da bunlara benzer şeylerin elbette aynı zamanda bir arada bulunması doğru değildir.' Hastanın her gün ki yiyeceği yemek miktarını, yediklerinin nasıl bir tabiatı olduğunu, azlığını ve çokluğunu, onlardan hoşlanıp hoşlanmadığını bilmen gerekir. İnsanın yediğini, içtiğini, uykusunu, uyanma saatini, boş ve dolu zamanlarını, cinsî hayatıyla ilgili hallerini ve diğer şeyleri bilen kimse, en azından hatalı ilaç yapmaz. Modern çağın takıntı haline getirdiği hastalık Hastaya her gün, alması gereken gıdaları, daha önceden aldığı gıdalardan kendisine iyi gelen ve zararı giderici olması beklenenlerden bildiklerini emretmen gerekir. Bundan usandığında iştahı olanlara yönlendir. Elbette iştah duyulan yemek, kötü de olsa, sıhhatlilere de hastalara da, iştah duyulmayan yemekten daha uygundur. Bir tabip istihdam eden kimsenin, tabibi kendisine yakın tutması ve onunla kendisine en yakın insanlarla konuştuğu gibi konuşması gerekir. Böylece tabip, hizmetinde bulunduğu kimseyle arasında bir aracıya ihtiyaç duymaz. Olabilir ki insan söylemekten utanacağı bir hastalığa yakalanır ve bundan dolayı da tabip, mesela şayafat ve lavman gibi, söylendiğinde başkalarının bilmesinden hoşlanılmayacak bir tedaviyi ona tavsiye edebilir. Müslüman alimlerin sağlık ile ilgili çalışmaları Hastaya müshil ve kusturucu içirdiğinde, yemesinde ve içmesinde hataya düşmesin diye onu takip etmen gerekir. En büyük hatalardan biri de, hastanın hastalığı ile ilgili yaptığı bir şeyi, tabibin kendisini kınamaması ve azarlamaması için ondan gizlemesidir. Böyle hata yapan ve bunu gizleyen hasta iki hata, iki cinayet irtikâp etmiş olur. Hasta yaptığı gizli işi tabibe açıklamadığında, tabip, tedavisi hususunda ona yol gösteremez. Sabuncuoğlu Şerefeddin'in hastalıkları tedavi yöntemleri Damardan kan almak istediğinde, -hassaten hizmetine yeni girmişsen, eski durumu sana malum olmadığından- hastanın nabzını araştırman ve idrarını incelemen gerekir. Ama uzun müddettir hizmetinde bulunduğun, tabiatını bildiğin hastanın kanını, kanın alınması gerektiğini gösteren nabız ve idrarı, kanın rengine, bolluğuna veya yoğunluğuna delalet eden hususları ya da burun kanamasını araştırmaksızın alabilirsin. Tıp sanatını tatbik etmek için hastayla uzunca görüşmelere ihtiyaç vardır. Şüphesiz ki bir insanla bir sene boyunca konuşan tabip, onun tabiatını, bir ay konuşandan daha iyi bilir. Tabibin usule (tıbbın aslına) çok iyi hâkim olması ve füru'u (uygulama ve ilaçlara dair kitapları) da okuması gerekir. Bu iki hususa yeterince vâkıf olmayanların tıpla ilgili bir şey yapması doğru olmaz, tıb sanatındaki işlerde de muvaffak olamaz. O halde sen bu iki esasa dayanmalısın. Bil ki, hırsızlar ve yol kesiciler, açgözlü tabiplerden daha iyidir. Çünkü bunlar malı götürürler. Cana kastetmeleri ise düşük bir ihtimaldir. Sahte tabiplerin kıymetli canlara kasdı daha çok muhtemeldir. Bu sahtekârların çoğu, yaptıklarını zahitlik ve insan sağlığını koruma olarak aksettirirler. Eğer böyle davranmayı terk ederlerse, elbette bu onlar için, hem din hem dünya, öncelikle de ahiretleri itibariyle182 kendilerine bir mükâfat olur. Bil ki, tevazu, bu tababet sanatında –kendini seviyesizleştirmeksizin- bir süs ve bir güzelliktir. Öyleyse tabip en güzel kelime ve en iyi sözlerle yumuşak konuşmalı, insanlara karşı bayağı ve acımasızca hitap etmeyi bırakmalıdır. Tabip her ne zaman bunu yaparsa, seçkin ve başarılı olur. Muhakkak ki tabipler, başkalarında bulunmayan beş haslete sahiptir: Birincisi: Bütün mezhep ve din mensupları onların sanatının faziletine dair ittifak etmiştir. İkincisi: Melikler ve halk yığınları, onlara son derece ihtiyaç duyduklarını itiraf etmiştir. Zira yanındakilerden ve aşiretinden fayda göremeyeceği hastalık anında, tabipler bir sığınak ve yardımcıdır. Üçüncüsü: Tabiplerin çalışmaları, tıp sanatını bilmeyen insanların gözü önünde cereyan ettiği halde kavrayamazlar. Dördüncüsü: Tabipler daima, kendilerinden başkalarını mutluluk ve rahata erdirmeyi hedeflerler. Beşincisi: Tabipler için kullanılan Hakîm kelimesi Allah u Teala'nın isimlerinden el Hakim'den türemiştir. Tabiplerin hiçbir fazileti olmasa bile, en kıymetli ve en özel kişilerin dahi usandığı bir vakitte, insanların tabibi arzulayabilmesi yeterdi. Çünkü ağır hastalıklarda insan kendi ailesi ve çocuğuyla dahi karşılaşmak istemiyor iken, tabiple bir araya gelmeyi arzu edebilir, onu görmekle rahatlayabilir. Tabibin yanına gelmesi ve onu görmesiyle kendisini iyi hissedebilir. Elbette başkaları olmasa da, tabibin orada olması bir zorunluluktur.