Osmanlı geleneği Zimem defteri nedir? Zimem defteri hakkında bilgi

Osmanlı'nın en güzel geleneklerinden biri olan Zimem defteri, bizlere pek çok şeyi öğütleyen kıymetli bir gelenektir. Güzel ahlak, yardımlaşma, dayanışma bize atalarımızdan miras kalmış değerli birer hazinedir. Bu değerleri yaşatmak ise hepimizin sorumluluğundadır. Hz. Mevlana'nın buyurduğu gibi 'İçimizi dışımızdan daha çok süsleyelim. Zira dışımız halkın, içimiz Hakk'ın baktığı yerdir.' Zimem defteri, bugünün veresiye defteridir. Ramazan günlerinde zenginler bakkal, manav gibi dükkânlara giderdi ve Zimem defterini çıkarmalarını isterdi. Defterin başından, sonundan ve ortasından rastgele sayfalar koparır ve 'Silin borçlarını, Allah kabul etsin.' derlerdi. Böylelikle borcu olan, borcunu kimin ödediğini; borcu ödeyen de kimin borcunu ödediğini bilmezdi. Osmanlı'da Ramazan ayında zenginler hiç tanımadıkları insanların borçlarını öder, kimleri borçtan kurtardığını bilmezdi. 'İyilik yap denize at, balık bilmezse halik bilir.' demişler. İyiliğin en güzeli; gösterişe kaçmadan yaptığın iyiliğin, iyilik yaptığın kişi tarafından bile fark edilmemesidir. Bu tür iyiliklere en güzel örneklerden biri Zimem defteridir. Zimem defteri; kültürüyle dünyada parmakla gösterilen Osmanlı medeniyetinin, en güzel dayanışma ve yardımlaşma örneklerinden bir tanesidir. Günümüzde durumu olmayan mahalle sakinleri mahalle esnafından alışveriş yapar, ödemesini de ay başında yapmak üzere veresiye defterine yazdırırdı. İşte Zimem defteri bu defterin Osmanlı'daki adıdır. O dönemde hali vakti yerinde olan kimseler özellikle Ramazan ayında tebdili kıyafet giyer ve bir esnafa girerdi. 'Sağ elin verdiğini sol el bilmeden' hayrını işlemiş olurdu. Ramazan ayında, hali vakti yerinde olanlar tebdil-i kıyafet yaparak hiç tanımadıkları semtlere gider, bakkal veya manava, içerisi sakin olduğu bir anda, içeri girer ve 'Zimen defteriniz var mı?' diye sorar. Esnaf bu defteri çıkarınca, 'Lütfen baştan, sondan ve ortadan şu kadar sayfanın hesabını yapınız.' der. Esnaf da bu kadar sayfanın toplamını hesaplar, bu kişi de 'Silin borçlarını, Allah kabul etsin.' diyerek borcu öder ve giderdi. Böylelikle borcu ödenen, borcunu ödeyenin kim olduğunu, borcu sildiren ise kimi borçtan kurtardığını bilmezdi. Bu şekilde yardım eden kişi, sırf Allah'ın rızasını kazanmak ve ihtiyacı olanın sıkıntısını gidermek amacıyla; karşılıksız, riyasız, gösterişsiz olarak verdiklerini unutur ve bu şuurla verebilmenin de bir mazhariyet, Allah'ın bir lütfu olduğunu düşünerek, şükreder, borcu ödenen de borcunu ödeyen kişi için Allah'a dua ederdi. Osmanlı toplumundaki infak¸ hayır ve yardımlaşma kültürünün dikkat çekici yansımalarından biri de Sadaka taşlarıydı. Sadaka taşları, ecdadın asalet¸ zarafet ve merhametinin taşa bürünmüş¸ kalıba dökülmüş en güzel numunelerindendir. İbn-i Haldun, meşhur eseri Mukaddime'de, toplumların maddi kültür değerlerinin yanında manevi kültür değerlerini de ayrıntılı olarak ele almış, neticesinde ise bir toplumun gücünde ve ömrünün süresinde manevi değerlerinin, yani zihniyeti oluşturan değerlerin belirleyici olduğu sonucuna varmıştır. Sözlükte gerçek olmak, doğruluk gibi anlamlara gelen sıdk kökünden türeyen sadaka kelimesi İslam'da Allah'ın hoşnutluğunu kazanmak için ihtiyaç sahiplerine yapılan gönüllü veya zekât gibi dinen yapılması zorunlu, nakdi ve ayni yardımları ifade eder. Osmanlı toplumunda varlıklı insanların ihtiyacı olan insanlara, hatta ihtiyacı olan hayvanlara yardımcı olması için geliştirilen çok sayıda ve farklı yöntemlerle hizmet veren yardım kurumu mevcuttur. Osmanlı toplumu, vakarından dolayı fakirliğini gizleyenlere, ihtiyaçlarını kimseye açamayanlara gayet zarif bir yardım yolu olarak 'Sadaka taşı'nı geliştirmiştir. Sadaka taşları, genellikle, birkaç sokağın birleştiği bir köşede; İmaret veya diğer sosyal yardım kurumlarının yakınlarında; tekke, dergâh, zaviye, mezarlık, türbe gibi yerlerin yakın çevresinde ve mescit, camii gibi ibadethanelerin yakın çevresinde bulunmaktaydı. Sadaka Taşları aracığı ile çoğunlukla nakdi yardım yapılsa da bazen ayni yardım da yapılıyordu. Nakdî yardım özellikle uçup kaybolmaması için de kâğıt para yerine madeni paralar bırakılarak yapılırdı. Aynî yardım ise giyim, kuşam eşyaları ve çeşitli besinler bırakılarak yapılıyordu. Fakirler sadaka taşında birikenlerden sadece ihtiyacı olan şeyleri ve muhtaç olduğu miktar kadarını alarak, kalanını başkalarına bırakmaya özen göstermişlerdir. Bu kanaat ve diğergamlık her türlü takdire layıktır. 'İnsanı yaşat ki devlet yaşasın.' inanç ve felsefesiyle kurulan Osmanlı Devleti'nde insan onuru her şeyin üzerindedir. Herkes gibi fakir insanın da bir onuru olduğu unutulmamış, yardım ederken hep bu bilinç ve incelik içinde davranılmaya özen gösterilmiştir.