Osmanlı hekiminden hastalıklar ve tedavi yöntemleri

Sersâm: İnsanı sersem eden, sersem hâle getiren bir hastalık. Sersâm; iki türlüdür. Birincisinin maddesi sırf safra, ikincisini ise kan ile karışık olur. Hatta kan daha fazladır. Birincisi yani sırf safradan olanın belirtisi ateşli sıtmadır. Hastada huysuzluk, boş sözler konuşmak, susuzluk, ağız kuruluğu ve acılığı olur. Benzi sarı ve dili iridir. Ak sandal gülâbla ezilir, azcık kâfur ve sirke damlatıp hastaya koklatılır. Alnına ve göğsüne sürülür. Faydalı olur. Gül yağını, sirkeyi ve gülâbı birbirine katıp koklatmak ve sürmek bütün ateşli hastalıklara yararlıdır. Ayakları papatya ile veya menekşe ile veya kaynamış sıcak su ile yıkamak, ovmak faydalıdır. Gece yatarken iki dirhem bezr-i katûnâ (döğülmeden), cüllâb-ı hâm ile içirilir. Kâfur: Hindistan ve Çin'de yetişen kâfur ağacının (Laurus camphhora) zamkından elde edilen ve hekimlikte kullanılan beyaz, yarı şeffaf, kolaylıkla parçalanır ıtırlı madde. Gülâb: Gül suyu Bezr-i katûnâ: Boğa yaprağı dedikleri otun tohumudur. Bazıları sinirli yaprak tohumudur derler. Cüllâb: Gül suyu Kandan olan sersâm hastalığının belirtisi ise dil ve gözün kızıl olmasıdır. Ayrıca boyun damarları ve el damarları dolu olur. Sıtma süreklidir, dil tutukluğu vardır ve hasta aydınlık istemez. İlaç olarak önce kan aldırılır veya hacamat yapılır. İLACI: Gülâbla veya sirke ile ezilmiş ak sandal başa sürülürse faydalı olur. Köpürtgen (sabunotu) dedikleri ot hararetli olan baş ağrısına çok faydalıdır. Yaş iken dövüp suyu sıkılır ve başa sürülür, hemen başın hararetini alır. Eğer birisini sıtma tutsa ve çok harareti olsa, hararetinin yükseldiği zamanda göğsüne ve midesi üstüne bu otun suyunu elle sıkıp sürülürse hastanın harareti gider, bedeni üşür. Güçlü sıtmalarda ve baş ağrısında, biiznillahi-te'âlâ, baş ağrısını çekip gidermekte bu otun kerameti vardır. Hemen etkisini gösterir. Değme ilaçlarda bu etki böyle tez kendini göstermez. Gülâb: Gül suyu İlaç olarak önce hukne yapılır ve eyâric-i faykarâ ile şâhm-ı hanzâl verilir. Daha sonra gargara yaptırılır. Âkırkarhâ bitkisi ve mevizec ve hardal ve kebere kökü (dögülmüş ve elenmiş olmalı) balla karıştırılır, âbkâmeyle ezilerek gargara yapılır. Âbkâme bulunmazsa sirke ile ezilir. Hastaya ayrıca her sabah iki direm ma'cûn-ı lübbân verilir. Macun-ı lübbân: Günlük ve eğir ve topalak ve dâr-ı fülfül ve zencebîl her birinden eşit miktar alınıp dövülüp elenir. Sonra üç misli kefi alınmış balla karıştırılır ve arpa içinde kırk gün bekletilir. Kullanımı iki dirhemdir. Gıda olarak piliç kalyesi ve ceviz yağıyla hazırlanan nohûd-âb yemeği faydalıdır. Hukne: Şırınga Dâr-ı fülfül: Uzun biber otu Felç baştan inip yüreğe dökülen bir illettir. Kişinin bir yanı tutulur ve elleri ayakları hareket edemez. Bazen iki yanı birden tutulur. Ra'şe ise balgamî bir hastalıktır. İnsanın eli ve başı titrer, oynar. Bu hastalık yaşlılarda çok olur. Felçli kimselerin bulunduğu evde güvercin beslenmelidir. Şöyle ki hastanın yattığın yerin altında veya üstünde olabilir. Zaruret olursa tahtadan kerevet yapılmalıdır, özellikle faydalıdır. Allah'ın izniyle felçten kurtulur. Çok kişiye tecrübe ettik fayda buldular. İlacı: Dühn-i ferfiyûn: Sinirleri kuvvetlendirir ve felçliye faydalı olur. Yapılışı: Günlük beş direm, mastakî ve lâdin beşer direm, âkırkarhâ yedi direm, ferfiyûn üç direm, zeytyağı yirmi direm, acı badem yağı on direm, ak mûm altı direm. Malzemeler dövülüp elenir. Yağ, mûm ile karıştırılır. Diğer malzemeler mûmdan sonra karıştırılır. Merheme benzer bir yağ elde edilir. Felç olmuş olmuş uzuvlara sürülür. Kısa zamanda kuvvet verip canlandırır. Dühn-i ferfiyûn: Yemişlerden, çiçeklerden ve otlardan çıkartılan yağ Bir başka ferfiyun yağı: Özellikle sinirleri bozulmuş felçlilere fayda eder. Yapılışı: Yüz yirmi beş dirhem zeytinyağı, sarı mûm on iki direm, ferfiyûn on bir direm. Mûm, zeytinyağıyla eritilir. Dövülmüş ve elenmiş ferfiyunu yağ ve mûmla karıştırıp havan içinde dövülür. İyice karışmalıdır. Sonra kullanılır. Faydalı olur inşallah. Bu hastalığa ilaç olarak önce sinirlice ot yaprağı dövülür, suyu alınır diş dipleri sinirli yaprak suyuyla yıkanır. Sonra ünnap yaprağı kurutulup ve yumuşak dövülüp elenir ve balla karıştırılıp o hûrenin üzerine sürülür. İki üç kez uygulamakla düzelir inşallah. Gayet mücerreptir. Kalye yumuşak dövülür, balla karıştırılarak eti çekilmiş diş diplerine sürülür; temizler ve diş etlerini yeniden yerine getirir. Bir matbûh formülü: Öksürüğü giderir, nezleyi kesip göğsü temizler ve pâk eder. Sesi açar. Yapılışı şudur: İncir beş tane, unnâb on tane sepistân yirmi tane ve çekirdeksiz kızıl üzüm on dirhem ve kabı soyulmuş buyân dibi beş dirhem ve baldırıkara beş dirhem ve hatmî tohumu on dirhem ve ayva çekirdeği beş dirhem ve bezr-i katûnâ ve menekşe beşer dirhem. Malzemeler hepsi dört yüz elli dirhem su ile yüz dirhem su kalana kadar kaynatılır. Sonra süzülür ve her gün günde otuz beş dirhem kadarı bu matbûhdan alınır, beş dirhem hamire-i benefşe ile karıştırılıp içilir. Öksürük ve sesi açmak için hap: Öksürük yanında sesi temizleyip açar. Bu hapı değirmice ve yassıca yapmak gerekir. Bu hap yassıca akçe kadar, kurs şeklinde yapılır. Yapılması şöyledir; meyan balı ve nebât şekeri ve sığırdili kökü malzemelerinden onar direm, nişasta ve kesîrâ ve mukaşşer badem içi ve zamg-ı Arabî ve kuru menekşe her birinden beşer dirhem. Malzemeler dövülüp elenir. Ayva çekirdeği lu'âbıyla karıştırılıp yassıca, yukarıda tarif edildiği gibi haplar yapılır. Ağızda tutulur. Dil üzerinde tutulmalıdır. Gayet faydalıdır. Sığırdili kökü kurutulup dövülür. Eğer zaruret olursa dövüp suyu çıkartılır, malzemeler ayva çekirdeği lu'âbı yerine onunla yoğurulursa da nazik olur. Unnâb: Hünnap Bezr-i katûnâ: Boğa yaprağı dedikleri otun tohumudur. Bazıları sinirli yaprak tohumudur derler. Matbûh: Kaynatılmış veya haşlanmış ilâç.

Osmanlı hekiminden hastalıklar ve tedavi yöntemleri

SERSÂM