Robotlar ve yapay zekâ hangi meslekleri elimizden alacak?

Geçtiğimiz yüzyılda hayatımızı kolaylaştıran ürünler olarak ortaya çıkmıştı, robot teknolojisi. Otomobil, telefon, uçak, televizyon, bilgisayarlar derken, kendimizi bir anda teknolojiyle bütünleşen bir hayatın içinde bulduk. Robot teknolojisi ve onun ardından gelişen yapay zekâ, hikâyelerin, çizgi romanların ve beyaz perdenin başlıca konusu haline geldi. Bu yapımlar, yeni dünyaya dair 'yeni bir dünya tasavvurunu' zihinlerimizin derinliklerine kazıyorlar; robotlar, bir insanın yapmasının imkânsız olduğu işleri yapıyorlardı. Başlangıçta hayal gücümüzü oldukça genişleten dikkat çekici konular olsa da, gerçek hayata döndüğümüzde hayal kırıklığı yaşıyorduk. Çünkü her ne olursa olsun, robotlar insan zekâsının bir ürünüydüler ve onun ötesine geçemiyorlardı. Sonraki yıllarda, bilgisayar ve bilgisayar tabanlı teknolojinin gelişmesiyle dünya için yeni bir sayfa açıldı. Çipler ve dijital sensörlerin hızla gelişmesi ve boyutlarının küçülmesi, yeni teknolojilere de kapı araladı. Bu teknolojilerden en ütopik gibi görüneni ise, hiç kuşkusuz 'yapay zekâ'ydı. Bugün matematikçi, bilgisayar bilimcisi ve kriptolog olarak adından sıkça söz ettiğimiz Alan Mathison Turing, 1950'lerde Manchester Üniversitesi'nde bilgisayar laboratuvarında çalışmış ve ilk gerçek bilgisayarlardan olan 'Manchester Mark 1'in yazılımını hazırlamıştı. Turing, o dönemde bir yandan da yapay zekâ ve makine zekâsı üzerine çalışmalara başladı. Yapay zekâ, bilgisayar ya da bilgisayar kontrollü robotik sistemlerin, insanın düşünme yöntemlerini analiz ederek, insana özgü davranışlar sergileme kabiliyetini kapsayan bir teknolojiydi. Alan Turing, çalışmalarının sonucunda bugün 'Turing Testi' olarak da adlandırılan, bir makinenin 'insan seviyesinde ve zeki' olduğunu gösteren testi ortaya koydu. Böylece Turing, bilgisayar teknolojisinin ardından yapay zekânın da mimarı oldu. Adıyla özdeşleşen bu test, bir yapay zekâ ve insanın karşılıklı olarak, sesli ya da yazışarak konuşması sonucunda, kişinin karşısındakinin insan olup olmadığını belirtmesi üzerine kurulu. Eğer kişi yapay zekânın insan olduğuna ikna olursa, Turing Testi 'başarılı' olarak nitelendiriliyor; aksi durumda, konuşulanın bir robot olduğunu anlaşılırsa, testin 'başarısız' olduğu varsayılıyor. 2014 yılında Eugene Goostmen isminde bir yapay zekâ, kendisinin 13 yaşında bir çocuk olduğuna karşısındaki insanı inandırmış ve Turing Testini geçen ilk yapay zekâ olmuştu. Yapay zekâ, makinelerin problemlere karşı insanlar gibi çözüm üretmesini hedefliyor. İnsan zekâsının karakteristiğini algılayıp, bilgisayarda algoritma olarak işlenmesi ile gerçekleştiriliyor. Kısaca, talep edilen ihtiyaçlara göre 'hangi etkiye karşı, hangi akli tepki sergilenebilir' şeklinde özetlemek de mümkün. Yapay zekâ konusunda hiç şüphesiz her birimizin aklına gelen ilk örnek ise, Apple'ın son yıllarda popüler olan uygulaması Siri. İsmi ile seslendiğinizde Siri, 'size nasıl yardımcı olacağını' soruyor; verdiğiniz komutlara göre telefonunuzun alarmını kuruyor, arama yapıyor, internetten dilediğiniz bilgiye ulaşıyor veya mesaj gönderebiliyor. Hatta sorduğunuz soruyu anlamadığında, size konu ile ilgili sorular sorarak anlamadığını dile getiriyor. Yapay zekâ, temelde 'zayıf' ve 'güçlü' olmak üzere iki sınıfa ayrılıyor. Belirli bir görev için tasarlanan zayıf yapay zekâlar, Siri uygulaması gibi kısa komutlarla çalışmaya odaklı olarak üretilen yazılımlar. Güçlü yapay zekâ ise genelleştirilmiş, insana ait bilişsel yeteneklere sahip yazılımlar olarak tanımlanıyor. Kısaca, verilen bir göreve çözüm üretmek için, neredeyse insan kadar yeterli bir zekâya sahip. Zaten Turing Testi'nin hedeflediği sonuç da bu: Bir bilgisayarın insan gibi düşünebileceğini kanıtlamak. Michigan State Üniversitesi'nin profesörü olan Arend Hintze, yapay zekâyı dört ana başlıkta sınıflandırıyor. 1. 1997 yılında dünyaca ünlü satranç şampiyonu Garry Kasparov'u yenen IBM satranç programı Deep Blue'nun dâhil olduğu türü kapsayan Reaktif robotlar. 2. Gelecekteki kararlarını alırken geçmiş deneyimlerini kullanan kısıtlı bellekler. Yaygın olarak özel otomobillerde bulunan bu yapay zekâ türü, şeritleri değiştirirken, doğru kararlar vermek için hafızasında tuttuğu sınırlı bilgiyi kullanır. 3. İnsanların aldığı kararları ve verdikleri tepkileri hissedip algılayabilen yapay zekâların, insanlar gibi sosyal olarak iletişime geçebileceğini savunan zihin teorisi. 4. Son olarak ise yapay zekâ sistemlerinin kendine özgü bir duyguya sahip olacağı ve buna uygun davranışlar sergileyeceği düşünülen benlik bilinci. Imperial College'nin robotik profesörü Murray Shanahan, robotlara alternatif etik öğretimi yapılabileceğini, doğru ve yanlışı ayırt edebileceklerini, böylece insanlığı imha etmelerinin önüne geçilebileceğini savunuyor. Ancak bu durumun önlenememesi de mümkün. Çünkü duygusal zekâ, kendisini geliştirebilecek bir kapasiteye ulaşabilir. Akıllarda soru işareti bırakan bir başka konu ise, yapay zekânın insandan daha zeki olup olmayacağı yönünde. Yapay zekâ aslında insanın öğrettiklerinden ibarettir yani bu anlamda hesap makinesi de bir yapay zekâdır; çünkü hesap makinesi de programlanmadan dört işlemi dahi yapamaz. Ancak bunlar öğretildikten sonra o da bir yapay zekâya dönüşür. Sizin onlara söylediğiniz sayıları ona öğretilen bilgiler ile işler, yapay zekânın kendi başına düşünebildiğini söylemek bu anlamda doğru olmaz. 'Aklımız yapay zekâ ile güçlendirildiğinde neleri başarabileceğimizi bilemiyoruz. Belki bu yeni teknolojik devrimin araçlarıyla sanayileşme sonucu doğal yaşama verilen bazı zararları telafi edebiliriz. Ancak eminim sonuç olarak hastalık ve açlığı yok etmeyi hedefleyeceğiz.' Dünyaca ünlü fizikçi Stephen Hawking'e göre yapay zekâ, medeniyet tarihimizdeki en önemli buluş ve bu sayede hayatımız her açıdan büyük bir dönüşüm geçirecek. Ancak Hawking, insanın üstün bir zekâ yaratırsa, 'kendi yıkımının mimarı' olabileceği riskini de göz ardı etmiyordu. Hawking, yapay zekâ çalışmalarının faydalarını anlatmakla birlikte, çoğu zaman bu konuya temkinli yaklaşmıştı. Bu teknolojinin çok güçlü otonom silahlar ya da baskı kurmada yeni yöntemler getirme tehlikelerinin de olabileceğinin altını çizmişti. İnsanlığın karşısına çıkabilecek dış tehditlere karşı çalışmalar yapan Future of Life adlı enstitü de, Hawking'in bu uyarılarını destekliyor. Yapay zekâ karşısında dikkatli olunması gerektiğini belirten, birçok profesör ve bilim insanı imza attığı açık mektupta, bu teknolojilerin insanların kontrolünden çıkmaması gerektiğinin de altını çizdiler. Mektubun orijinalini buradan inceleyebilirsiniz… Özellikle son dönemde yapay zekâ ile alakalı konulara en çok yatırım yapan şirketlerin başında Google ve Facebook geliyor. Ayrıca Google 'kişiliğe sahip robot' teknolojisinin patentini aldı. Google'ın vizyonunda, her bir insana ait kişisel bir robot yerine; robotlar arasında aktarılabilecek kişilik özellikleri hedefleniyor. Patentte şu sözlere yer veriliyor: 'Kişilik ve duygu hali diğer robotlarla paylaşılabilir; böylece bir veya birden fazla cihazdaki robotlar klonlanarak kopyalanabilir. Bu sayede, kişi bir başka şehre seyahat etse bile, evindeki robotunun kişilik ve duygusal özelliklerini bulunduğu şehirdeki robota indirebilir. Böylece robotun kişiliği taşınabilir ve aktarılabilir olur.' Yapay zekânın olumlu bir güç olacağı yorumları yapılsa da, makinelerin geleceği hakkında kaygılı olan bir başka isim ise SpaceX'in kurucusu ve teknoloji uzmanı Elon Musk. Elon Must insanlığı şu sözlerle uyarıyor: 'Yapay zekâ karşımızdaki en büyük varoluşsal tehlike.' Aynı zamanda Musk, yapay zekâya araştırmalarında düzenleme olması gerektiğini, böylece hataların önüne geçilebileceğini de belirtiyor. Yapay zekâya dayalı teknolojilerin sunacağı fırsatları kaçırmak istemeyen ülkeler, bu alanda güçlü yatırımlar yapıyorlar. ABD'de Alphabet, Amazon, IBM, Facebook ve Microsoft'un bu alandaki rekabeti dikkat çekiyor. Güney Kore'de Samsung, LG, SK Telecom ve Hyundai gibi markalara yatırım yapıyor. Çin Bilimler Akademisi tarafından geliştirilen, henüz ilk aşamasında olan yapay zekâ sistemlerinden biri ise, ülkenin dışişleri bakanlığı tarafından kullanılmaya başlandı. Uzmanlara göre, bu hamle ülkelerin stratejik hamle yetenekleri arasındaki uçurumu derinleştirebilir. Yakın bir zamana kadar, yapay zekânın sanat yapamayacağına ve düş kuramayacağına inanılıyordu. Ancak araştırmacılar besteci Nick Collins'in, uzun yıllar boyunca teknolojiyi kullanarak müzik ürettiğini kanıtladı. Yapay zekânın en hızlı büyüyen dalı olan derin öğrenme, bilgisayarların görüntü, metin ve ses formatında bulunan sonsuz oranda veriyi anlamlandırmasını sağlıyor. Bu bilgisayarlar oldukça farklı katmana sahip ağları kullanarak, karmaşık durumları insanlardan daha iyi bir şekilde görme, doğru tepki verme ve öğrenme kapasitesine sahipler. Sürecin en önemli kısmı ise yapay zekânın belirli bir medya türünden öğrenecek olduğu ve özümsediği öğrenme. Bir kez eğitilmiş olduktan sonra, notaları ile anlamlı bir müzik parçası olarak yorumlayabiliyor. Bu işlemin çıktısı, müziğin ne kadar yaratıcı olacağını tanımlayan değişkenler ile ayarlanıyor. Google'ın sanat ve müzik odaklı geliştirdiği Magenta, yapay zekânın müzik kulağını geliştirmeye çalışıyor. Sinirsel ağlar ile 4 müzik notasını öğrenen yapay zekâ, bu notalar ile 90 saniyelik bir piyano melodisi oluşturdu. Benjamin adı verilen yapay zekâ ise, daha önce çekilmiş olan onlarca bilim kurgu ve fantastik filmlerle beslendi. 12 Maymun, Avatar, Matrix, Dune, Star Trek, Terminatör, Mad Max, Armageddom, A Space Odyssey, Interstellar, Ironman bu filmlerden yalnızca birkaçı. Şimdiye kadar yazılmış olan neredeyse tüm bilim kurgu senaryolarındaki her bir kelimeyi, her bir cümleyi tek tek incelemiş, diğer kelimelerle olan ilişkilerine, cümle içinde kullanımına bakmış ve bir kısa film senaryosu yazmıştı. Günümüzde ABD'de 250 bin robot insanların yaptığı işleri yapabiliyor. Oxford Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırmaya göre, gelecek 20 yıl içinde var olan işlerin yüzde 35'inde insanlar yerlerini robotlara bırakacaklar. Oxford Üniversitesi'nden bir grup araştırmacının yaptığı araştırma sonuçlarına göre yapay zekâ 2053 yılına kadar cerrahların işini elinden alacak. 'Yapay zekâ GO oyununda insanı yenemez çünkü GO hissiyata dayanan bir oyun' deniyordu ancak geçtiğimiz yıl Google'a ait DeepMind şirketi tarafından geliştirilen AlphaGo isimli yapay zekâ, dünyanın en iyi GO oyuncusunu üç maçta da mağlup etti. Bu sonuç, pek çok kişinin aklına 'Yapay zekânın insanı mağlup edeceği sıradaki alan ne?' sorusunu getirdi. Oxford Üniversitesi İnsanlık Geleceği Enstitüsü'nden bir grup araştırmacı bu sorunun yanıtını bulmak için kapsamlı bir araştırma yaptı. Yüzlerce makine öğrenme uzmanıyla görüşen ekip, bazı önemli işlerin ne zaman yapay zekâ tarafından yapılabilir hale geleceğine dair öngörülerini paylaştı. Araştırmaya göre, makine öğrenme uzmanlarının büyük bir çoğunluğu, yapay zekânın 45 yıl içinde neredeyse bütün işleri insanlardan daha iyi yapacağını tahmin ediyor. Araştırmacıların yüzde 50'si ise, 120 yıl içinde insanların yaptığı bütün işlerin otomatik hale geleceğini, yani otomasyonun insan hayatının tamamına gireceğine inanıyor. Araştırma sonucuna göre 2026 yılında öğrenciler, yapay zekâ programlarını makale veya tez yazmak için kullanabilecek. Bu durumda öğretim görevlilerinin daha dikkatli olması gerekecek. 2027 yılına gelindiğinde ise artık TIR şoförü görmemiz pek mümkün olmayacak, zira bu işi de yapay zekâ üstlenmiş olacak. Önümüzdeki yıllarda, bugün yapılan rutin işlerin ve bazı mesleklerin birçoğunu robotlar ve yapay zekâ tarafından yapılacak. Öngörülere tehdit altındaki meslekler şunlar: Sigortacılık, emlak komisyoncuları, kredi analistleri, posta hizmeti çalışanları, laboratuvar teknisyenleri, muhasebeciler, denetçiler, ofis personeli, çağrı merkezi çalışanları, sosyal medya uzmanları. Sosyolog Zygmunt Bauman 'Iskarta Hayatlar: Modernite ve Safraları' adlı eserinde, moderniteden hareketle çağın krizlerini irdeliyor. Onun bu eserini, yapay zekânın işsiz bırakacağı insanlarla birlikte düşünerek incelemek gerekiyor. Bauman, 'ıskarta' kavramı üzerinden felsefi bağlamı, güncel ile irtibatlandırarak, okuyucuyu eleştirel bir okumaya davet ediyor. Ona göre, asıl sorun ise 'gezegenin dolmuş' olması. Dünyaca ünlü sosyolog Bauman'ın ortaya attığı fikir, 'Fiziksel coğrafya hatta nüfus yoğunluğu ile ilgili bir saptama' değil. Modernleşmenin getirdiği her türlü üretim-tüketim olgusunu piyasa aracılığı ile zapt etmesinin doğurduğu bir 'metalaşma, ticarileşme ve parasallaşma süreci'. Ona göre 'doluluk' görünür iki sonuç getiriyor: ıskarta insan (işsiz insan) ve tüketilmiş mal ve eşyanın çöpleri. Fabrikaların endüstriyel robotları, İnsana benzemesi nedeniyle çok ilgi gören humanoid/android robotlar, Hizmet sektörünü hızlandıran ve geliştiren servis robotları, İş hayatında iletişimin hızlanmasını ve kolaylaşmasını sağlayan tele-görüntü robotları, Sosyal hayatımızı dönüştüren sosyal robotlar, En popüler gelişmelerden biri olan sürücüsüz araçlar, Bilgi işleme kapasitemizi ve hızımızı artıran yazılım robotları, Askeri, tıp/medikal ve daha pek çok farklı alanda kullanılan diğer robotlar. A.I. ARTIFICIAL INTELLIGENCE Steven Spielberg'ün 2001 tarihli filmi A.I. Artificial Intelligence, David adlı bir robot çocuk üzerine kurgulanıyor. David'in özelliği, sevmeye programlanmış ilk robot oluşu. BLACK MİRROR Black Mirror her bölümünde teknoloji ve insan ilişkisiyle ilgili farklı bir hikâyeyi konu edinen bir dizidir. EX MACHINA 2015 yılının En İyi Görsel Efektler Oscar ödülünü kazanan Ex Machina'da, büyük bir teknoloji firmasının yazılım ekibinde çalışan Caleb, gizli bir deneyde çalışmak üzere patronun kusursuz evinde bir hafta sonu geçirmek için sizleri çağırıyor. WESTWORLD Westworld, gelecekte Western temasıyla kurulmuş bir eğlence parkında geçiyor. Ziyaretçilerinin oldukça pahalı bir biletle ziyaret edebildikleri bu parkın 'ev sahipleri', parkın temasına uygun bir şekilde programlanmış robotlardır. Fakat asıl gizem ve gerilim, robotların evrimleşerek insan gibi davranmaya başlamasıyla ortaya çıkıyor.

Robotlar ve yapay zekâ hangi meslekleri elimizden alacak?

ROBOT TEKNOLOJİSİ VE “YENİ BİR DÜNYA” TASAVVURU