Savaş kurbanı Emevi şaheseri Halep Ulu Camii

📌Suriye'nin Halep şehrinin merkezinde bulunan ve Zekeriya Mescidi olarak da bilinen Halep Ulu Camii, şehrin en eski camisi olarak bilinir. Emevi halifesi Süleyman Bin Abdülmelik tarafından 715 yılında inşa edildi. 📌Cami, El-Medine Sûk (çarşısı) girişine yakın, Dünya Miras Listesi'nde olan Halep Antik Şehri'nde yer alıyordu. Caminin içerisinde aynı zamanda Hz. Zekeriya'nın da türbesi bulunuyordu. 'En'leriyle tarihte iz bırakan camiler 📌715-716 yıllarında bir katedralin avlu veya hazîresi üzerine cuma mescidi olarak inşa ettirildiği bildirilen ilk bina 962'de Bizans İmparatoru II. Nikephoros'un şehre saldırısı sırasında yanmış, 965'te Seyfüddevle el-Hamdânî'nin tamiriyle yeniden ibadete açılmıştı. 📌Caminin başına gelecek ilk yıkım sonraki yüzyıllarda yalnızca bununla sınırlı kalmayacaktı. Cami 8. yüzyılın başında inşa edilmiş olsa da şimdiki bina 11 ila 14'üncü yüzyıla aitti. 📌1169 çarşı ile birlikte tekrar yanan cami, 1185'te Halep'i ziyaret eden İbn Cübeyr'in yazdığına göre Nûreddin Zengî'nin emriyle, minarenin dışında kalan yerlerinin tamamı, temellerine kadar yıkılarak yeniden yapılmıştı. 📌Bir başka yangın da 1260'ta Moğol istilâsı sırasında vuku bulmuş, cami Hülâgû'ya eşlik eden Ermeni kralının saldırısıyla büyük ölçüde hasar görmüştü. Bu enkazın onarımını, Memlük Sultanı Kalavun'un emriyle Halep Kadısı Şemseddin İbn Sakr gerçekleştirmişti. Dünyanın en güzel cami minareleri 📌Cami, tarih boyunca birçok medeniyetin canlı şahidi oldu, Memlüklüler ve Osmanlılar zamanında tamirler ve eklemeler yapıldı. 📌Batı revakı ile harim mekânının büyük bir bölümü 1588'de Osmanlı Sultanı III. Murad'ın emriyle tamir ettirilmiş, cami 1908'de II. Abdülhamid tarafından yeniden elden geçirtilmişti. 📌Caminin en dikkat çekici özelliklerinden biri kare planlı mimarisiydi. Mimarisi ve süslemeleriyle tamamen Emeviyye Camii'ne (Şam) benzediği rivayet edilen Halep Ulucamii'nin ilk yapıldığında üç nefli bazilikal bir plan şemasına sahip olduğu sanılmaktaydı. 📌Bugünkü şekliyle cami, geniş bir avlunun üç yanını çevreleyen revaklı mekânlar ve güneydeki harim bölümünden meydana gelir. Sıra dışı mimarileriyle göz kamaştıran camiler 📌Yatık dikdörtgen prizma şeklindeki yapının dikey ekseni üzerinde yer alan orta mekânı kubbe, diğer kısımları çapraz tonozlarla örtülmüştür. 📌Kıble duvarında derin oyulmuş yuvarlak nişli basit mihrap, sağında minber, solunda da cepheden dışa taşan Hz. Zekeriyyâ Türbesi bulunmaktadır; minberle doğu duvarı arasında köşeye yakın ikinci bir mihrap daha mevcuttur. 📌Caminin en gösterişli bölümü avlusu ile etrafındaki revaklı mekânlardır. Kuzey ve doğu cephelerindekiler derin eyvan şeklinde, batıdaki daha küçük olan üç kapıdan girilen avlunun beyaz mermer zemini geometrik kompozisyonlu renkli taşlarla bezenmiştir. 📌Camide Selçuklulardan kalma bir eser vardı ki mimariyi tamamlayan en güzel unsurdu. 📌Caminin kuzeybatı köşesinden yükselen kare planlı beş katlı minare, üzerindeki süslemeleri ve kitâbeleriyle Suriye'deki Selçuklu sanatının günümüze ulaşan nâdir örneklerinden biriydi. Ta ki geçtiğimiz yıllara kadar... 📌Caminin günümüze ulaşan en eski mimari unsuru 1090 yılında Selçuklu Sultanı Melikşah'ın köklü bir onarım sırasında yaptırdığı minareydi. Kitâbesine göre üst kısmı kardeşi Tutuş tarafından 1094'te tamamlandı. 📌Halep şehrinin sembolü olan bu minare, yaklaşık 50 metre uzunluğuyla şehir içinde her taraftan görülebilecek bir konumdaydı. Halep şehrinin kalbi demek mümkündü. 📌923 yıl Haleplilere hizmet veren bu minare artık yok, bir savaş kurbanı… İşte Selçuklu'nun bu nadide eseri, Esed'e bağlı askeri güçler tarafından hunharca yıkıldı. Beşer Esad kuvvetleri ile muhalif gruplar arasında çıkan çatışmada yıkılan caminin minaresi, Esad kuvvetlerinin tank atışları ile vuruldu. 📌Minare 24 Nisan 2013 tarihinde Suriye'deki savaşın kurbanı oldu ve yapılan silahları saldırılar neticesinde bir moloz yığını haline geldi. 📌Muhalif gruplar ile rejim güçleri arasında yaşanan çatışmalar sonucu tarihi Halep Ulu Camii ile birlikte eski Halep Çarşısı, bazı tarihi han ve hamamlar kullanılamaz duruma geldi. 📌Bu minare aynı zamanda koca bir imparatorluğa şahitlik eden bir anıt niteliğindeydi. Aynı zamanda sanatsal bir şaheserdi. En dikkat çekici özelliği 6 kattan oluşması ve her katında Selçuklu sultanlarına ait kitabeler bulunmasıydı. 📌Minare aynı zamanda Halep'teki Selçuklu tarihi hakkında da önemli bilgiler ihtiva ediyordu. Bununla birlikte devrin Müslümanlarının mezhepleri hakkında da ipuçları mevcuttu. Fakat maalesef artık bu eser savaş sırasında insanlarla beraber katledildi. 📌Suriye'deki çatışmalar sırasında yağmalanan ve büyük yıkıma uğratılan Ulu Camii'de 2016'da restorasyon çalışmaları başlatıldı. UNESCO Dünya Miras Listesi'ndeki tarihi caminin onarımı için mali destek veren Rusya'daki Ahmat Kadirov Vakfı'ndan yapılan açıklamada 2018 Ağustos ayında açılmasının planlandığı belirtildi. 📌Camiyi işgal eden silahlı grupların kendilerinden sonra bıraktıkları tünel ve barikatlar nedeniyle ilk altı ay burada çalışma yapılması adeta imkansızdı. Restorasyonun asıl çalışmaları bir yıl önce başladı. 📌Halep Ulu Camii'nin (Emevi Camii olarak da bilinir) restorasyonuyla ilgili konuşan baş mimar Sahar Elyabi, iyimser olduğunu ve caminin hiçbir parçasının sonsuza dek kaybolmadığını söyledi. Elyabi, 1090 yılında (Selçuklu döneminde) inşa edilen eski minarenin kalıntılardan yeniden yapılacağını, toz olup dağılan taşların yerine de yenilerinin kullanılacağını belirtti. 📌Savaşlar yalnızca insanları değil, insanlığın yüzyıllar boyunca ortaya koyduğu tarihi mirasları da katletti. Aynı inanç, kültür inanç ve medeniyet dairesindeki insanları bir araya toplayan bu eserlerin yıkımı, büyük bir insanlık dramını da gözler önüne seriyor.