Türk lehçelerinde selamlaşma - I

ESKİ TÜRKÇE Nasılsın? - Boy kim? 🔹 Türkçe, dünya üzerinde var olan Türk topluluklarını birleştiren bir dildir. Kuzeyden güneye, doğudan batıya kadar tüm Türklerin temsildir. Bunun kanıtı olarak Türk lehçelerinde bulunan birçok kelimeyi örnek gösterebiliriz. Evvela günlük konuşma dilinde yer alan 'nasılsın?' gibi konuşma kalıplarından başlayabiliriz. 🔹 Kaşgarlı Mahmud'un Divanü Lügati't Türk adlı eserinde 'nasılsın?' kelimesini 'boy kim?' ifadesi karşılamaktadır. Kaşgarlı Mahmud eserinde bu konuyla alakalı şu ifadelerde bulunur: 🔹 'Birbirini tanımayan iki adam karşılaştıkları zaman biri diğerini selamlar ve -Hısımların boyun kavmin kimlerdir?- anlamına gelecek biçimde -boy kim- diye sorar.' AZERBAYCAN TÜRKÇESİ Nasılsın? - Yahşısan? 🔹 Güneybatı Türk lehçeleri grubunundaki Azerbaycan Türkçesinde 'nasılsın?' ifadesini, 'yahşısan?' karşılamaktadır. Yahşı sözcüğü Eski Türkçe bir kelime olan yakşığ sözcüğünden türemiştir ve yakışmak fiilinden gelmektedir. ➡ Sen yahşısan yahşıyla gez. ➡ Sen güzelsin, güzel ile gez. Hüseyin Mayıl - Azerbaycan Türkü şair Azeri değil, Azerbaycan Türkü TÜRKMEN TÜRKÇESİ Nasılsın? - Yagdaylarınız nähili? 🔹 Güneybatı yani Oğuz grubunun en önemli temsilcilerinden biri olan Türkmen Türkçesi her ne kadar Eski Türkçe kelimeleri bünyesinde barındırsa da diğer lehçelerine göre farklı sözcükleri de bulunur. 🔹 Örneğin lehçelerin genelinde 'nasılsın?' ifadesini karşılamak için kullanılan belli kelimeler vardır. Fakat Türkmen Türkçesinde bunu 'yagdaylarınız nahili?' ifadesi karşılamaktadır. ↪ Yagday; durum, vaziyet anlamlarına gelmektedir. 'Nahili' ise nasıl manasındadır. - Yagdaylarınız nahili? UYGUR TÜRKÇESİ Nasılsın? - Yaxşimusiz? 🔹 Güneybatı Türk lehçelerinden sonra sıra Güneydoğu Türk lehçelerine gelir. Bu grubun Özbek ve Uygur Türkçesi olmak üzere iki temsilcisi bulunmaktadır. 🔹 Genel manada lehçelerde 'iyi, güzel' manasına gelen 'yahşi' sözcüğü kullanılır. Bu, Türk dilinin en eskicil ortak kelimesidir. Uygur Türkçesinde bu sözcük 'nasılsınız?' ifadesini karşılamak adına 'yahşimusiz?' şeklinde kullanılır. ↪ 'Ehwalingiz qandaq?' ifadesi de yine 'nasılsınız?' ifadesini karşılamaktadır. - Ana, men keldim. Yahşimusiz? ÖZBEK TÜRKÇESİ Nasılsın? - Hoş salatmisiz? 🔹 Güneybatı yani Karluk grubunda yer alan bir diğer lehçe, Özbek Türkçesidir. Bu lehçede 'nasılsın?' sözcüğünü 'hoş salamatmisiz?' ve 'qalaysiz?' ifadeleri karşılar. 🔹 Zaman içinde Türk lehçeleri Arap dilinden de etkilenmiştir. Örneğin Arapça kökenli 'salamat' yani selamet 'esen, iyi, mutlu olma durumları' manasına gelmektedir. - Salom do'stim, qalaysiz? KAZAK TÜRKÇESİ Nasılsın? - Jaqsısız ba? 🔹 Güneybatı grubundan sonra sıra Kuzeybatı Türk lehçeleri grubuna geldi. Diğer adı Kıpçak Türkçesi olan bu sınıfta yer alan Kazak Türkçesinde 'nasılsın?' ifadesini 'jaqsısız ba?' ve 'amansız ba?' karşılamaktadır. 🔹 Fakat Kazak Türkleri günümüzde selamlaşırken genellikle resmi manada 'Salamatsız ba?' , 'Sälemetsiz be?' yani 'Selamette misiniz?' diğer bir deyişle Türkiye Türkçesinde kullanılan 'merhaba' kelimesinin yerine kullanılmaktadır. -Amansız ba? KIRGIZ TÜRKÇESİ Nasılsın? - Salamatsınbı? 🔹 Kıpçak grubunun Kazak Türkçesinden sonra bir diğer üyesi olan Kırgız Türkçesinde 'nasılsın' sözcüğünü karşılayan birden çok ifade bulunmaktadır. 🔹 Evvela, 'selamette misin' manasına gelen 'salamatsınbı' ifadesi kullanılır. Bunun haricinde 'kandaysiz' ifadesi de yaygındır. ↪'Kanday' Kuzeybatı Türk lehçelerinin genelinde 'nasıl' anlamına gelmektedir. Bundan yola çıkarak kandaysiz sözcüğünün 'nasılsın'ın karşıladığı olduğunu söyleyebiliriz. -Ake salamatsınbı? TATAR TÜRKÇESİ Nasılsın? - Haller niçek? 🔹 Kıpçak Türkçesinde yer alan Tatar Türkçesi, kuzey yarım kürenin en uç noktasında yaşamlarını sürdürmekte olan Tatar Türkleri tarafından konuşulmaktadır. 🔹 Tatar lehçesinde 'nasılsın?' ifadesini 'haller niçek?' yani 'haller, durumlar nasıl?' manasına gelmektedir. Bir diğer kullanılan kalıp ise 'isenmisiz?' yani 'esen misiziniz?' ifadesidir. -Eni, halin niçek? BAŞKURT TÜRKÇESİ Nasılsın? - İsanmihiz? 🔹 Kuzeybatı Türk lehçelerinden biri olan Başkurt Türkçesi, diğer lehçelere göre çok bilinmez. Halbuki ağız olarak Tatar Türkçesine çok yakındır. 🔹 Başkurt Türkçesinde önemli bir özellik bulunur. Bu özelliği sayesinde diğer lehçelerinden ayrılmaktadır. Bu da ortak olan Eski Türkçe kelimelerindeki /s/ harfinin /h/ harfine dönüşmesidir. Bundan ötürü Başkurt Türkçesi'nde 'nasılsın?' ifadesini 'esen misiniz?' manasına gelen 'isanmihiz?' soru kalıbı karşılamaktadır. ↪Bu soru kalıbının yerine ara sıra 'hawlıqmı?' ifadesi de kullanılmaktadır. -İsanlikmi, azam zattarı? SAHA TÜRKÇESİ Nasılsın - Haydah oloroğut? 🔹 Kuzeydoğu Türk lehçeleri arasında Türkiye Türkçesine en uzak Saha lehçesidir. Saha Türkçesinde 'nasılsın, iyi misin?' ifadelerini 'Haydah oloroğut' soru kalıbı karşılamaktadır. -En saydah oloroğut? ALTAY TÜRKÇESİ Nasılsın? - Cakşi ba? 🔹 Kuzeybatı Türk lehçesinden sonra rotamızı Kuzeydoğu Türk lehçelerine çeviriyoruz. Bu grupta Hakas, Saha, Tuva ve Altay Türkçeleri yer almaktadır. 🔹 Altay Türkçesinde 'iyi misin, nasılsın?' soru kalıplarını daha çok 'cakşı ba?' ifadesi karşılamaktadır. 'Cakşı' sözcüğü bizi bildiğimiz iyi, güzel manasındaki 'yakşı' kelimesini karşılamaktadır. ↪ Burdan da anlayacağımız gibi Türkler dünyanının neresinde olursa birbirlerini ortak kelimeler sayesinde anlayabilmektedir. -Ata cakşı ba?